Rózsa Péter

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Rózsa Péter

Rózsa Péter, e lindur Rózsa Politzer, (17 shkurt 1905 – 16 shkurt 1977) ishte një matematikane dhe logjikane hungareze . Ajo njihet më së shumti si "nëna themeluese e teorisë së rekursionit". [1]

Jeta dhe edukimi i hershëm[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Péter lindi në Budapest, Hungari, si Rózsa Politzer (Hungarisht: Politzer Rózsa). Ajo ndoqi Universitetin Pázmány Péter (tani Universiteti Eötvös Loránd ), fillimisht duke studiuar kimi por më vonë duke kaluar në matematikë. Ajo ndoqi leksione nga Lipót Fejér dhe József Kürschák . Ndërkohë që ishte në universitet, ajo u takua me László Kalmár ; ata do të bashkëpunonin në vitet e ardhshme dhe Kalmár e inkurajoi atë të ndiqte dashurinë e saj për matematikën. [2]

Pasi u diplomua në 1927, Péter nuk mundi të gjente një pozicion të përhershëm mësimdhënës edhe pse i kishte kaluar provimet për t'u kualifikuar si mësuese e matematikës. Për shkak të efekteve të Depresionit të Madh, shumë të diplomuar universitarë nuk mundën të gjenin punë dhe Péter filloi mësimin privat. [3] Në këtë kohë, ajo gjithashtu filloi studimet pasuniversitare.

Karriera dhe kërkimi profesional[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fillimisht, Péter filloi hulumtimin e saj të diplomuar në teorinë e numrave . Kur zbuloi se rezultatet e saj ishin provuar tashmë nga puna e Robert Carmichael dhe LE Dickson, ajo braktisi matematikën për t'u përqëndruar në poezi. Sidoqoftë, ajo ishte e bindur që t'i kthehej matematikës nga miku i saj László Kalmár, i cili sugjeroi që ajo të hulumtojë punën e Kurt Gödel mbi teorinë e paplotësisë. [4] Ajo përgatiti provat e veta, të ndryshme për punën e Gödel.

Péter paraqiti rezultatet e punimit të saj mbi teorinë rekursive, "Rekursive Funktionen", në Kongresin Ndërkombëtar të Matematikanëve në Cyrih, Zvicër në 1932. Për hulumtimin e saj, ajo mori PhD summa cum laude në 1935. Në vitin 1936, ajo paraqiti një punim me titull "Über rekursive Funktionen der zweiten Stufe" në Kongresin Ndërkombëtar të Matematikanëve në Oslo. [5] Këto punime ndihmuan për të themeluar fushën moderne të teorisë së funksionit rekursiv si një fushë e veçantë e kërkimit matematikor.

Në 1937, ajo u emërua si redaktore kontribuese e Revistës së Logjikës Simbolike . [6]

Pas miratimit të Ligjeve Hebraike të vitit 1939 në Hungari, Péter u ndalua të jepte mësim për shkak të origjinës së saj hebraike dhe u mbyll për pak kohë në një geto në Budapest. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ajo shkroi librin e saj "Playing with Infinity: Mathematical Explorations and Excursions", një vepër për lexuesit porotë mbi temat e teorisë së numrave dhe logjikës. Fillimisht i botuar në Hungarisht, është përkthyer në Anglisht dhe në shumë gjuhë të tjera. [7]

Me përfundimin e luftës në 1945, Péter mori takimin e saj të parë për mësimdhënie me kohë të plotë në Kolegjin e Trajnimit të Mësuesve në Budapest. Në vitin 1952, ajo ishte gruaja e parë hungareze që u bë doktoreshë akademike e matematikës. Pasi Kolegji u mbyll në 1955, ajo dha mësim në Universitetin Eötvös Loránd deri në daljen në penision në 1975. Ajo ishte një profesoreshë e mirënjohur dhe njihej si "Halla Rózsa" për studentët e saj. [8]

Në vitin 1951, ajo botoi veprën e saj kryesore, Funksionet rekursive ( Rekursive Funtionen ). Ajo vazhdoi të botonte punime të rëndësishme mbi teorinë rekursive gjatë gjithë jetës së saj. Në vitin 1959 ajo paraqiti një punim të madh "Über die Verallgemeinerung der Theorie der rekursiven Funktionen für abstrakte Mengen geeigneter Struktur als Definitionsbereiche" në Simpoziumin Ndërkombëtar në Varshavë (botuar më vonë në dy pjesë në 1961 dhe 1962). [9]

Duke filluar nga mesi i viteve 1950, Péter zbatoi teorinë e funksioneve rekursive në kompjuter. Libri i saj i fundit, i botuar në 1976, ishte Funksionet Recursive në Teorinë e Kompjuterit . Fillimisht i botuar në Hungarisht, ishte libri i dytë matematikor Hungarez që u botua në Bashkimin Sovjetik sepse lënda e saj u konsiderua e domosdoshme për teorinë e kompjuterëve . Gjithashtu është përkthyer në anglisht në vitin 1981. [10]

Nderime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Péterit iu dha Çmimi Kossuth në 1951. Ajo mori Çmimin Manó Beke nga Shoqëria Matematike János Bolyai në 1953, Çmimin Shtetëror të Argjendtë në 1970 dhe Çmim Shtetëror Ari në 1973. Në 1973, ajo u bë gruaja e parë që u zgjodh në Akademinë Hungareze të Shkencave . [11]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ "Rozsa Peter: Founder of Recursive Function Theory". Women in Science: A Selection of 16 Contributors (në anglisht). San Diego Supercomputer Center. 1997. Arkivuar nga origjinali më 10 shkurt 2005. Marrë më 23 gusht 2017.
  2. ^ MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter" (në anglisht). School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Marrë më 14 prill 2014.
  3. ^ "Rózsa Péter" (në anglisht). EpiGeneSys. Arkivuar nga origjinali më 26 mars 2017. Marrë më 14 prill 2014.
  4. ^ MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter" (në anglisht). School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Marrë më 14 prill 2014.MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter". School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Retrieved 14 April 2014.
  5. ^ MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter" (në anglisht). School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Marrë më 14 prill 2014.MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter". School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Retrieved 14 April 2014.
  6. ^ "Rózsa Péter" (në anglisht). EpiGeneSys. Arkivuar nga origjinali më 26 mars 2017. Marrë më 14 prill 2014."Rózsa Péter" Arkivuar 26 mars 2017 tek Wayback Machine. EpiGeneSys. Retrieved 14 April 2014.
  7. ^ Riddle, Larry. "Rózsa Péter". Biographies of Women Mathematicians (në anglisht). Agnes Scott College. Marrë më 14 prill 2014.
  8. ^ "Rózsa Péter" (në anglisht). EpiGeneSys. Arkivuar nga origjinali më 26 mars 2017. Marrë më 14 prill 2014."Rózsa Péter" Arkivuar 26 mars 2017 tek Wayback Machine. EpiGeneSys. Retrieved 14 April 2014.
  9. ^ MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter" (në anglisht). School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Marrë më 14 prill 2014.MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter". School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Retrieved 14 April 2014.
  10. ^ "Rózsa Péter". Biographies of Women Mathematicians (në anglisht). Agnes Scott College. Marrë më 23 gusht 2017.
  11. ^ MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter" (në anglisht). School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Marrë më 14 prill 2014.MacTutor History of Mathematics Archive. "Rózsa Péter". School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland. Retrieved 14 April 2014.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Rózsa_Péter&oldid=2498986"