Shihni burimin për Republika Demokratike e Afganistanit

{{Infobox country|conventional_long_name={{nowrap|Republika Demokratike e Afganistanit<br />{{small|(1978–1987)}}<br />{{native name|ps|د افغانستان ډموکراتيک جمهوريت|italic=no}}<br />{{native name|prs|جمهوری دمکراتیک افغانستان|italic=no}}{{hr}}Republika e Afganistanit<br />{{small|(1987–1992)}}<br />{{native name|ps|د افغانستان جمهوريت|italic=no|nolink=yes}}<br />{{native name|prs|جمهوری افغانستان|italic=no|nolink=yes}}}}|p1=Republika e Afganistanit (1973–1978){{!}}{{nowrap|Republika e<br>Afganistanit}}|flag_p1=Flag of Afghanistan (1974–1978).svg|s1=Shteti Islamik i Afganistanit{{!}}{{nowrap|Shteti Islamik i<br>Afganistanit}}|flag_s1=Flag of Afghanistan (1992–2001).svg|image_flag=Flag of Afghanistan (1978-1980).svg|image_flag2=Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|flag_type=[[Flag of Afghanistan|Top: Flag<br>(1978–1980)<br>Bottom: Flag<br>(1980–1987)]]|image_coat=[[File:Emblem of Afghanistan (1978-1980).svg|70px]]
{{parabr}}[[File:Emblem of Afghanistan (1980-1987).svg|70px]]|symbol_type=[[Emblem of Afghanistan|{{nowrap|Top: Emblem<br>(1978–1980)<br>Bottom: Emblem<br>(1980–1987)}}]]|coa_size=120px|image_map=Afghanistan (orthographic projection).svg|era=Lufta e Ftohtë|national_anthem={{native phrase|ps|{{Nastaliq|گرم شه, لا گرم شه}}|nolink=yes|italic=no}}<br />{{transl|ur|ALA-LC|Garam shah lā garam shah}}<br />"[[National anthem of the Democratic Republic of Afghanistan|Be ardent, be more ardent]]"{{parabr}}{{center| }}|capital=[[Kabuli]]|largest_city=kryeqytet|official_languages={{hlist|[[Pashto]]|[[Dari]]}}|government_type=Shtet i bashkuar [[Komunizmi|Marksist–Leninist]] [[Shteti njëpartiak|njëpartiak]] [[republikë socialiste]]<br />(1978–1987)<br />Shtet i bashkuar parti mbizotëruese [[Republika islamike|republikë islamike]]<br />(1987–1992)|demonym=Afgan|religion=[[Islami]] (zyrtare)<ref>{{cite book |last=Hussain |first=Rizwan |title=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World |chapter=Socialism and Islam |chapter-url=http://www.oxfordislamicstudies.com/print/opr/t236/e0748 |publisher=Oxford University Press |via=Oxford Islamic Studies Online |access-date=27 dhjetor 2021 |quote=The leaders of the DRA emphasized the similarity between Islam and socialism and retained Islam as the state religion.}}</ref>|title_leader=Sekretari i Përgjithshëm|year_leader1=1978–1979|leader1={{nowrap|[[Nur Muhammad Taraki]]}}|year_leader2=1979|leader2=[[Hafizullah Amin]]|year_leader3=1979–1986|leader3=[[Babrak Karmal]]|year_leader4=1986–1992|leader4=[[Mohammad Najibullah]]|title_representative=Kryetari i shtetit|representative1=[[Nur Muhammad Taraki]]|year_representative1=1978–1979 (first)|representative2=[[Mohammad Najibullah]]|year_representative2=1987–1992 (i fundit)|title_deputy={{nowrap|[[Kryetari i shtetit]]}}|deputy1=[[Nur Muhammad Taraki]]|year_deputy1=1978–1979 (first)|year_deputy6=1989–1990|deputy2=[[Fazal Haq Khaliqyar]]|year_deputy2=1990–1992 (i fundit)|legislature={{nowrap|Këshilli Revolucionar<br>(1978–1987)<br>Kuvendi Kombëtar<br>(from 1987)}}|upper_house=Dhoma e Pleqve<br>(1988–1992)|lower_house=Dhoma e Popullit<br>(1988–1992)|event_pre=Revolucioni Saur|date_pre=27–28 Prill 1978|year_start=1978|event_start=Shpallur|date_start=30 Prill|event1=[[Lufta Sovjet-Afgane|Ndërhyrja Sovietike]]|date_event1=27 Dhjetor 1979|event2=1987 ''[[loya jirga]]''|date_event2=29/30 Nëntor  1987|event3=Tërheqja Sovietike|date_event3=15 Shkurt 1989|event_end=Rënia e Kabulit|status=[[Shteti satelit|Shtet satelit]] i [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetik]] (deri në 1991) nën pushtimin ushtarak (1979–1989)|year_end=1992|date_end=28 Prill|currency=Afgani [[ISO 4217|(AFA)]]|calling_code=93|population_estimate=15,900,000<ref>https://freedomhouse.org/sites/default/files/2020-02/Freedom_in_the_World_1990-1991_complete_book.pdf</ref>|population_estimate_year=1990|HDI=0.316|HDI_change=increase|HDI_year=1992}}
[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|TDemocratic Republic of Afghanistan]]
[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the symbol caption or type parameters|TDemocratic Republic of Afghanistan]]

'''Republika Demokratike e Afganistanit''' ( '''RDA''' ), {{Efn|{{bulleted list|{{lang-ps|دافغانستان دمکراتی جمهوریت}}, {{transl|ps|Dǝ Afġānistān Dimukratī Jumhūriyat}}|{{lang-prs|جمهوری دمکراتی افغانستان}}, {{transl|prs|Jumhūri-ye Dimukrātī-ye Afġānistān}}}}}} e riemërtuar '''Republika e Afganistanit''' {{Efn|{{bulleted list|{{lang-ps|د افغانستان جمهوریت}}, {{transl|ps|Dǝ Afġānistān Jumhūriyat}}|{{lang-prs|جمهوری افغانستان}}, {{transl|prs|Jumhūrī-ye Afġānistān}}}}}} në 1987, ishte shteti [[Afganistani|afgan]] gjatë [[Shteti njëpartiak|sundimit njëpartiak]] të [[Partia Popullore Demokratike e Afganistanit|Partisë Popullore Demokratike të Afganistanit]] (PPDA) nga 1978 deri në 1992 . Ajo u mbështet shumë në ndihmat nga [[Bashkimi Sovjetik]] për pjesën më të madhe të qënies së saj, veçanërisht gjatë [[Lufta Sovjet-Afgane|Luftës Sovjeto-Afgane]] .

PPDA erdhi në pushtet nëpërmjet Revolucionit Saur, i cili rrëzoi regjimin e autokratit të pazgjedhur të Mohammed Daud Kanit ; ai u pasua nga Nur Muhammad Taraki si kreu i shtetit dhe qeverisë më 30 prill 1978. <ref>{{Cite book |last=Mark Urban |title=War in Afghanistan: Second Edition |date=1990 |publisher=Palgrave Macmillan |isbn=978-0-312-04255-4 |page=10}}</ref> Taraki dhe Hafizullah Amin, organizatori i Revolucionit Saur, prezantuan disa reforma problematike gjatë sundimit të tyre, si reformat e tokës dhe martesës dhe një politikë e detyrueshme e çislamizimit krahas promovimit të [[Socializmi|socializmit]] . <ref>{{Cite news |date=1985-08-06 |title=In Afghanistan, Soviets find replacing Islam with communism isn't easy |work=Christian Science Monitor |url=https://www.csmonitor.com/1985/0806/olam.html |access-date=2022-03-15 |issn=0882-7729}}</ref> Amini shtoi gjithashtu reformat e paraqitura nga Kani, si arsimi universal dhe të drejtat e barabarta për gratë . <ref name=":0">{{Cite web |title=THE AFGHAN COMMUNISTS |url=https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/07/Chapter-1-3.pdf}}</ref> Menjëherë pas marrjes së pushtetit, filloi një luftë për pushtet midis fraksionit të vijës së ashpër ''Khalk'' të udhëhequr nga Taraki dhe Amin, dhe fraksionit të moderuar ''Parçam'' të udhëhequr nga Babrak Karmal . Khalk-istët dolën fitimtarë dhe pjesa më e madhe e parçamitëve u spastruan më pas nga PPDA, ndërsa udhëheqësit më të shquar të parçamëve u internuan në [[Blloku Lindor|Bllokun Lindor]] dhe në Bashkimin Sovjetik.

Pas luftës Khalk-Parçam, një tjetër luftë për pushtet u ngrit midis Tarakit dhe Aminit brenda fraksionit Khalk, në të cilin Amini fitoi epërsinë dhe më vonë vrau Tarakin me urdhër të tij. Për shkak të reformave të mëparshme, sundimi i Aminit rezultoi jopopullor si në Afganistan ashtu edhe në Bashkimin Sovjetik. Një ndërhyrje sovjetike e mbështetur nga qeveria afgane kishte filluar në dhjetor 1979, dhe më 27 dhjetor, Amin u vra nga forcat ushtarake sovjetike ; Karmali u bë udhëheqësi i Afganistanit në vend të tij. Epoka Karmal, e cila zgjati nga viti 1979 deri në 1986, u shënua nga kulmi i [[Lufta Sovjet-Afgane|Luftës Sovjeto-Afgane]], në të cilën forcat qeveritare sovjetike dhe afgane luftuan kundër muxhahidëve afganë për të konsoliduar kontrollin mbi Afganistanin. Lufta rezultoi në një numër të madh viktimash civile si dhe në krijimin e miliona refugjatëve që u larguan në [[Pakistani|Pakistan]] dhe [[Irani|Iran]] . Parimet Themelore, një kushtetutë, u prezantua nga qeveria në prill 1980 dhe disa njerëz jo anëtarë të PPDA u lejuan në qeveri si pjesë e politikës së saj për të zgjeruar bazën e saj mbështetëse. Megjithatë, politikat e Karmalit nuk arritën të sillnin paqe në vendin e shkatërruar nga lufta dhe në vitin 1986, ai u pasua si Sekretar i Përgjithshëm i PPDA-së nga [[Mohammad Naxhibullah]] .

Naxhibullah ndoqi një politikë të pajtimit kombëtar me opozitën: një kushtetutë e re afgane u prezantua në 1987 dhe zgjedhjet demokratike u mbajtën në 1988 (të cilat u bojkotuan nga muxhahidët). Pas tërheqjes sovjetike nga Afganistani në 1988-1989, qeveria u përball me qëndresën në rritje. 1990 u dëshmua të ishte një vit ndryshimi në politikën afgane pasi u prezantua një kushtetutë tjetër që deklaronte natyrën e Afganistanit si një republikë islamike dhe PPDA u transformua në Partinë Watan, e cila vazhdon të ekzistojë. Në frontin ushtarak, qeveria u tregua e aftë për të mposhtur opozitën e armatosur në betejë të hapur, siç u dëshmua në Betejën e Xhaalalabadit . Megjithatë, me një opozitë agresive të armatosur dhe vështirësi të brendshme, siç ishte një përpjekje e dështuar për grusht shteti nga fraksioni Khalk në 1990, shoqëruar me [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik]] në 1991, qeveria Naxhibullahu u largua në prill 1992. Rënia e qeverisë së Naxhibullahut shkaktoi një luftë tjetër civile që çoi në ngritjen e [[Talibanët|talebanëve]] dhe [[Emirati Islam i Afganistanit|marrjen e tyre përfundimtare të pjesës më të madhe të Afganistanit deri në vitin 1996]] .
[[Kategoria:Shtete të shuara]]