Shihni burimin për Shteti i Lirë Irlandez

{{Infobox country
| conventional_long_name = Shteti i Lirë Irlandez
| native_name            = Saorstát Éireann ([[Gjuha irlandeze|Irlandisht]])
| common_name            =  
| status                 = [[Dominion|British Dominion]] (1922–1931){{efn|[[Mbretëria e Bashkuar]] dhe Shteti i Lirë Irlandez e konsideronin njëri-tjetrin si shtete me status të barabartë brenda [[Perandoria Britanike|Perandorisë Britanike]]. Megjithatë, për shtetet e tjera sovrane (p.sh. [[Shtetet e Bashkuara]], [[Franca]], [[Brazili]], [[Japonia]], etj) dhe komuniteti ndërkombëtar në tërësi (d.m.th. [[Lidhja e Kombeve]]) termi Dominion ishte shumë i paqartë. Në kohën e themelimit të Lidhjes së Kombeve në vitin 1924, Pakti i Lidhjes parashikonte pranimin e çdo "shteti, dominimi ose kolonie plotësisht vetëqeverisës", me nënkuptim se "statusi i dominimit ishte diçka midis atij të një koloni dhe shtet"}}
<br>Shtet sovran (1931–1937){{efn|Me [[Statuti i Westminster 1931|Statutin e Westminsterit 1931]], paqartësia shpërndahet për komunitetin ndërkombëtar me tre Dominione Britanike (Shteti i Lirë Irlandez, [[Emrat e Kanadasë|Dominioni i Kanadasë]] dhe [[Unioni i Afrikës së Jugut]]), duke u njohur si shtete sovrane më vete. Ndryshe nga ajo që ndodhi në Australi në 1942 dhe në Zelandën e Re në 1947, i gjithë statuti u zbatua për Dominionin e Kanadasë, Shtetin e Lirë Irlandez dhe Bashkimin e Afrikës së Jugut pa pasur nevojë për ndonjë akt ratifikimi.}} 
| p1                     = Irlanda Jugore (1921–1922){{!}}Irlanda Jugore
| flag_p1                = Flag of the Lord Lieutenant of Ireland.svg
| p2                     = Republika Irlandeze
| flag_p2                = Flag of Ireland.svg
| s1                     = Republika e Irlandës
| flag_s1                = Flag of Ireland.svg
| image_flag             = Flag of Ireland.svg
| flag_type              = [[Flamuri i Irlandës|Flamuri]]
| symbol_type            = [[Vula e Madhe e Shtetit të Lirë Irlandez|Vula e Madhe]]
| image_coat             = Seal of the Irish Free State.png
| national_anthem        = "[[Amhrán na bhFiann]]"<ref>Miratuar zyrtarisht në korrik 1926. {{cite book|last=O'Day|first=Alan|title=Reactions to Irish nationalism|editor=Alan O'Day|publisher=Continuum International Publishing Group|year=1987|pages=17|language=en|isbn=978-0-907628-85-9|url=https://books.google.com/books?id=EuBNO4XIu9oC&pg=PA17|access-date=28 prill 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20160414162305/https://books.google.com/books?id=EuBNO4XIu9oC&pg=PA17|archive-date=14 prill 2016|url-status=live}}</ref><br>"Kënga e Ushtarëve"{{center|[[Skeda:United States Navy Band - Amhrán na bhFiann.ogg]]}}
| image_map              = Irish Free State 1929.svg
| image_map_caption      = Shteti i Lirë Irlandez (e gjelbër)
| capital                = [[Dublin]]
| largest_city           = kryeqyteti
| languages_type         = Gjuhët zyrtare
<!--Gjuha irlandeze është gjuha e parë zyrtare - ju lutemi mos e ndryshoni rendin-->
| languages              = {{hlist|Irlandisht|Anglisht}}
| languages2_type        = '''[[Gjuha kombëtare]]'''
| languages2             = Irlandishtja
| languages2_sub         = yes
| religion               = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |92.57% [[Kisha Katolike në Irlandë|Kisha Katolike]] |7% [[Protestantizmi në Irlandë|Protestantizmi]] |0,12% fe të tjera |0,30% të papërcaktuara}}
| religion_year          = 1926<ref>{{cite web |url=http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/census1926results/volume3/C_5_1926_V3_T1abc.pdf |title=1926 Census Vol.3 Table 1A |publisher=Central Statistics Office |language=en |page=1 |access-date=3 mars 2020 |archive-date=20 tetor 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191020231357/https://www.cso.ie/en/media/csoie/census/census1926results/volume3/C_5_1926_V3_T1abc.pdf |url-status=live }} (1861–1926)</ref>
| demonym                = Irlandez/ët
| government_type        = [[Monarkia kushtetuese]] [[Shteti unitar|unitare]] [[Sistemi parlamentar|parlamentare]]
| title_leader           = [[Monarkia në Shtetin e Lirë Irlandez|Monark]]
| leader1                = [[George V]]
| year_leader1           = 1922–1936
| leader2                = [[Edward VIII]]
| year_leader2           = 1936
| leader3                = [[George VI]]
| year_leader3           = 1936–1937
| title_representative   = [[Guvernatori i Përgjithshëm i Shtetit të Lirë Irlandez|Guvernatori i Përgjithshëm]]
| representative1        = [[Timothy Michael Healy]]
| year_representative1   = 1922–1927
| representative2        = [[James McNeill]]
| year_representative2   = 1928–1932
| representative3        = [[Domhnall Ua Buachalla]]
| year_representative3   = 1932–1936
| title_deputy           = [[Presidenti i Këshillit Ekzekutiv të Shtetit të Lirë Irlandez|Presidenti i Këshillit Ekzekutiv]]
| deputy1                = [[W. T. Cosgrave]]
| year_deputy1           = 1922–1932
| deputy2                = [[Éamon de Valera]]
| year_deputy2           = 1932–1937
| legislature            = [[Oireachtas (Shteti i Lirë Irlandez)|Oireachtas]]
| house1                 = [[Seanad Éireann (Shteti i Lirë Irlandez)|Seanad]]
| house2                 = [[Dáil Éireann (Shteti i Lirë Irlandez)|Dáil]]
| event_pre              = [[Traktati anglo-irlandez]]
| date_pre               = 6 December 1921
| event_start            = [[Kushtetuta e Shtetit të Lirë Irlandez]]
| date_start             = 6 dhjetor
| year_start             = 1922
| event_end              = [[Kushtetuta e Irlandës]]
| date_end               = 29 dhjetor
| year_end               = 1937
| currency               = {{plainlist|
*[[Paund sterlina|Sterling]] (1922–1927)
*[[Paundi irlandez#Paundi saorstát|Paundi saorstát]] (1928–1937)}}
| utc_offset             = {{sp}}
| time_zone_DST          = [[Koha në Republikën e Irlandës|IST]]/[[Ora Verore e Evropës Perëndimore|WEST]]
| utc_offset_DST         = +1
| date_format            = dd/mm/yyyy
| drives_on              = majtas
| stat_year3             = 1936
| stat_pop3              = 2,968,420<ref>{{cite web |title=Census of Population 1936 |url=https://www.cso.ie/en/media/csoie/census/census1936results/volume1/C_1936_Vol_1.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cso.ie/en/media/csoie/census/census1936results/volume1/C_1936_Vol_1.pdf |archive-date=2022-10-09 |url-status=live |publisher=The Stationery Office |location=Dublin |access-date=10 shtator 2022 |language=en |pages=2 |date=1938}}</ref>
}}
'''Shteti i Lirë Irlandez''' ([[Gjuha irlandeze|Irlandisht]]: ''Saorstát Éireann'', 6 dhjetor 1922 - 29 dhjetor 1937) ishte një shtet i themeluar në dhjetor 1922 sipas [[Traktati anglo-irlandez|Traktatit Anglo-Irlandez]] të dhjetorit 1921. Traktati i dha fund Luftës trevjeçare irlandeze të Pavarësisë midis forcave të [[Republika Irlandeze|Republikës Irlandeze]] – [[Ushtria Republikane Irlandeze (1919–1922)|Ushtria Republikane Irlandeze]] (IRA) – dhe forcave të [[Kurora|Kurorës Britanike]].<ref>{{Cite web|title=The Irish War of Independence – A Brief Overview – The Irish Story|url=https://www.theirishstory.com/2012/09/18/the-irish-war-of-independence-a-brief-overview/|access-date=1 shtator 2021|language=en-GB|archive-date=1 shtator 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210901001503/https://www.theirishstory.com/2012/09/18/the-irish-war-of-independence-a-brief-overview/|url-status=live}}</ref>

Shteti i Lirë u krijua si një [[dominim]] i [[Perandoria Britanike|Perandorisë Britanike]]. Përbëhej nga 26 nga 32 [[qarqet e Irlandës]]. [[Irlanda Veriore]], e cila përbëhej nga gjashtë qarqet e mbetura, ushtroi të drejtën e saj sipas Traktatit për të hequr dorë nga shteti i ri. Qeveria e Shtetit të Lirë përbëhej nga [[Guvernatori i Përgjithshëm i Shtetit të Lirë Irlandez|Guvernatori i Përgjithshëm]] - përfaqësuesi i mbretit - dhe [[Këshilli Ekzekutiv i Shtetit të Lirë Irlandez|Këshilli Ekzekutiv]] (kabineti), i cili zëvendësoi qeverinë revolucionare të Dáil dhe [[Qeveria e Përkohshme e Irlandës (1922)|Qeverinë e Përkohshme]] të krijuar sipas Traktatit. [[W. T. Cosgrave]], i cili kishte udhëhequr të dyja këto administrata që nga gushti 1922, u bë [[Presidenti i Këshillit Ekzekutiv të Shtetit të Lirë Irlandez|Presidenti i parë i Këshillit Ekzekutiv]] (kryeministër). [[Oireachtas (Shteti i Lirë Irlandez)|Oireachtas]] ose legjislatura përbëhej nga [[Dáil Éireann (Shteti i Lirë Irlandez)|Dáil Éireann]] (dhoma e ulët) dhe [[Seanad Éireann (Shteti i Lirë Irlandez)|Seanad Éireann]] (dhoma e sipërme), e njohur gjithashtu si Senati. Anëtarëve të Dáil iu kërkua të bënin një [[Betimi i Besnikërisë (Irlandë)|betim për besnikëri]] ndaj Kushtetutës së Shtetit të Lirë dhe të deklaronin besnikëri ndaj mbretit. Betimi ishte një çështje kyçe për kundërshtarët e Traktatit, të cilët refuzuan ta merrnin atë dhe për këtë arsye nuk zunë vendet e tyre. Anëtarët pro-traktatit, të cilët formuan [[Cumann na nGaedheal]] në vitin 1923, mbajtën një shumicë efektive në Dáil nga vitin 1922 deri më 1927 dhe më pas sunduan si një qeveri pakicë deri në vitin 1932.

Në vitin 1931, me miratimin e [[Statuti i Westminster 1931|Statutit të Westminsterit]], [[Parlamenti i Mbretërisë së Bashkuar]] hoqi dorë nga pothuajse të gjithë autoritetin e tij të mbetur për të nxjerrë ligje për Shtetin e Lirë dhe zotërimet e tjera. Kjo ndikoi në dhënien e pavarësisë së njohur ndërkombëtarisht të Shtetit të Lirë.

Në muajt e parë të Shtetit të Lirë, [[Lufta Civile Irlandeze]] u zhvillua midis [[Ushtria Kombëtare (Irlandë)|Ushtrisë Kombëtare]] të sapokrijuar dhe [[Ushtria Republikane Irlandeze (1922–1969)|IRA kundër Traktatit]], e cila refuzoi të njihte shtetin. Lufta Civile përfundoi me fitore për forcat qeveritare, me kundërshtarët e saj që hodhën armët në maj 1923. Partia politike kundër Traktatit, [[Sinn Féin]], refuzoi të zinte vendet e saj në Dáil, duke e lënë [[Partia e Punës (Irlandë)|Partinë e Punës]] relativisht të vogël si të vetmen parti opozitare. Në vitin 1926, kur kryetari i Sinn Féin [[Éamon de Valera]] dështoi të ndryshonte këtë politikë, ai dha dorëheqjen nga Sinn Féin dhe udhëhoqi shumicën e anëtarëve të saj në një parti të re, [[Fianna Fáil]], e cila hyri në Dáil pas [[Zgjedhjet e përgjithshme irlandeze të qershorit 1927|zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 1927]]. Ajo formoi qeverinë pas [[Zgjedhjet e përgjithshme irlandeze 1932|zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 1932]], kur u bë partia më e madhe.

De Valera hoqi betimin e besnikërisë dhe filloi një [[Lufta tregtare anglo-irlandeze|luftë ekonomike]] me MB. Në vitin 1937, ai hartoi një [[Kushtetuta e Irlandës|kushtetutë]] të re, e cila u miratua nga një [[Miratimi i Kushtetutës së Irlandës#Plebishit|plebishit]] në korrik të atij viti. Shteti i Lirë mori fund me hyrjen në fuqi të kushtetutës së re më 29 dhjetor 1937, kur [[Republika e Irlandës|shteti]] mori emrin "[[Emrat e shtetit irlandez|Irlandë]]".

==Shënime==
{{notelist}}

==Referime==
{{reflist}}

[[Kategoria:Shteti i Lirë Irlandez| ]]
[[Kategoria:Vende të shuara në Irlandë]]
[[Kategoria:Monarki të shuara të Evropës|Irlandë (1922-1937)]]
[[Kategoria:Vitet 1920 në Irlandë| ]]
[[Kategoria:Vitet 1930 në Irlandë| ]]
[[Kategoria:Historia e Irlandës sipas periudhës]]
[[Kategoria:Historia e Republikës së Irlandës]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të themeluara më 1922]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të shpërbëra më 1937]]
[[Kategoria:Vendet ishullore]]