Shihni burimin për Shtjefën Gjeçovi

{{Leter Tabela Fillim}}
{{Leter figura|At Shtjefën Gjeçovi.jpg}}
{{Letër portreti|}}
{{Leter emri|Shtjefën }}
{{Leter mbiemri|Gjeçovi}}
{{Leter ditëlindje|12 korrik 1874}} 
{{Leter vendlindje| Janjevë, [[Vilajeti i Prizrenit]], [[Perandoria Osmane]]}}
{{Leter ditëvdekje|14 tetor [[1929]]}} 
{{Leter vendvdekje| Zym, [[Mbretëria Jugosllave]] }} 
{{Leter nacionaliteti|Shqiptar}} 
{{Leter profesioni|Klerik, Folklorist, Arkeolog, Publicist}} 
{{Leter mirnjohje|* [[Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit]] [[Kosovë]]}}
<!--{{Leter shënim| {{{1}}}}}-->
{{Leter Tabela Fund}}

'''Shtjefën Gjeçovi''', lindur '''Hilë Gjeçovi''' ([[Janjeva|Janjevë]], [[12 korrik]] [[1874]] - [[Zym]], Has, [[14 tetor]] [[1929]]) ka qenë frat françeskan, arsimtar, mbledhës folklori, [[Arkeologjia|arkeolog]] dhe publicist shqiptar. U shqua për punën kërkimore të mbledhjes së traditave dhe mënyrës së jetesës të shqiptarëve të veriut dhe veçanërisht për kodifikimin e përmbledhjeve të lëndës [[Kanuni|kanunore]]. Veprimtaria e tij mbuloi gjithashtu përpjekjet e kohës për afrimin e Kishës Katolike me Uniatizmin dhe Kishën Ortodokse shqiptare.<ref>Murzaku 2009, fq. 132-</ref>

== Biografia ==

[[Skeda:Shtjefën Gjeçovi shtëpia.jpeg|thumb|left|300px|Shtëpia e Gjeçovëve, Janjevë.]]
U lind në Janjevë të [[Vilajeti i Prizrenit|vilajetin e Prizrenit]], i biri i Mati Gjeçovit dhe Prendës, i pagëzuar me emrin Hilë;<ref name=":0">{{Cite web |last=Gjini |first=Gaspër |author-link=Gaspër Gjini |date=1992 |title=Ipeshkvia Shkup-Prizreni nëpër shekuj |url=https://pdfslide.net/documents/ipeshkvia-shkup-prizren-neper-shekuj.html?page=2 |url-status=dead |website=pdfslide.net |publisher=Drita |pages=186-7 |language=sq |quote=Sipas [[Syrja Popovci]]t: vende-vende si datë e lindjes së tij shënohet 11. VII. 1874, ndërsa sipas AFJ, Status animarum II, 424 duhet të jetë 3.X.1873. Megjithatë vetë Pupovci që kishte shkruar biografinë e Gjeçovit në botimin e "Kanunit" të vitit 1972 te "Rilindja" datë të lindjes e ka 12 korrikun e vitit 1874. |access-date=13 korrik 2022 |archive-date=13 korrik 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220713144910/https://pdfslide.net/documents/ipeshkvia-shkup-prizren-neper-shekuj.html?page=2 }}</ref><ref name=":02">{{Cite book|last=Kurti|first=P. Donat|title=Provinça Françeskane Shqiptare|publisher=Botime Françeskane|year=2003|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=137|language=la|origyear=1965}}</ref> prejardhjen e hershme farefisi i tij e kishte nga Kryeziu i [[Pukës]]. Prindët e dërguan më 1884 në kolegjin françeskan të [[Troshan]]it, në [[Vilajeti i Shkodrës|Vilajetin e Shkodrës]], ku mori mësimet e para të rrugës së meshtarisë. Më 1888 përfundoi mësimet dhe u nis më 16 gusht në kuvendin e Fojnicës për vitin e rishtarisë. Vijoi studimet në Derventë dhe [[Banja Luka]], përfundoi studimet në institutin françeskan të Kreshevës së bashku me Pashk Bardhin. U urdhërua meshtar më 1896, kur meshoi së pari në Troshan dhe hyri në radhët e françeskanëve.<ref>{{Cite book |last=Elsie |first=Robert |title=A biographical dictionary of Albanian history |publisher=Tauris |year=2013 |isbn=978-1-78076-431-3 |pages=169 |language=en}}</ref> 

U caktua fillimisht famullitar në [[Zllakuqani (Klinë)|Zllakuqan]], më tej përafërsisht nga viti 1899 e deri më 1905 në [[Laçi|Laç-Sebaste]].<ref name=":2">Elsie 2013, fq. 169-170.</ref> Përgjatë vitit akademik 1905/06, më 19 dhjetor 1905, zëvendësoi kolegun e vet [[Pashk Bardhi|Bardhin]] në shkollën e [[Arbanasi|Borgo-Erizzo]].<ref>{{Cite journal |last=Lila |first=Oliverta |date=27 korrik 2008 |title=Letrat e panjohura të Shtjefën Gjeçovit: korrespondenca në dorëshkrim |url=http://www.zemrashqiptare.net/news/4152/letrat-e-panjohura-te-shtjefen-gjecovit.html |journal=Gazeta shqiptare ("Milosao", suplement) |language=sq |issue=4295 |pages=2-3}}</ref> U kthye në atdhe, ku vjeshtën e 1906 mori pjesë në një kuvend të bajrakut të Kurbinit.<ref>Gjeçovi Sh.K., ''Parradija e popullit ase Kryengritja e Dheut të rrethit të Krues me 54 pleq në krye, kundra urdhënve e dokeve të reja t'osmanllive : 1903-1904-1905-1906,'' [dorëshkrim], Laç-Sebaste, 1922.</ref> Nga maji i 1907 dhe deri më 1915 u caktua famullitar në [[Gomsiqe]], më 1916-1917 në Theth dhe 1919-1921 në [[Rubiku|Rubik]].<ref name=":2" /> Bashkëpunoi si korrespondent me [[Komisia Letrare Shqipe|Komisinë Letrare]] të Shkodrës për materiale të vjelura nga goja e popullit.<ref>Mata R., ''Komisia Letrare Shqipe për lëvrimin e gjuhës shqipe'', “Mësuesi”, 28.8.1916.</ref> U përpoq që t'u jepte mësime të gjuhës shqipe bashkësisë së Thethit dhe Prekalit.<ref>{{mono|"Gjeçovi VEPRA 4", RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985, fq.227. Citimi:}}{{mono|''... Ka qillue qi kush s'ka pasë shum berre, s'ka pas ç'a me dhanë (por), kta kanë shkue kanë marrë vetë me bajoneta n'pushkë...''}}</ref>

Më 1920 u caktua famullitar në [[Vlorë|Vlorën]] e pushtuar nga italianët, i pambështetur nga kapelani ushtarak italian, u prit dhe u ndihmua nga Dom [[Mark Vasa]].<ref>{{Cite web |date=18 dhjetor 2015 |title=Ja e vërteta e marrëdhënieve me austro-hungarezët |url=https://shqiptarja.com/lajm/ja-e-verteta-e-marredhenieve-me-br-austro-hungarezet-letra-e-panjohu |website=shqiptarja.com |language=sq}}</ref> Më 1921 banoi në Shkodër, më 7 qershor 1923 u emërua sekretar i Provincës Françeskane. Më 1926 u caktua famullitar në Zym të Hasit, asokohe pjesë e Mbretërisë Jugosllave.<ref name=":3">Elsie 2013, fq. 170.</ref> Qe pjesë e një komiteti për pengimin e shpërnguljes së shqiptarëve.<ref>{{Cite journal |last=Kosova |first=Parim |date=2017 |title=Politics of economic pressure to the Albanian population of Kosovo from the Serbo-Croat-Slovene Kingdom during the years 1918-1929 |url=https://oapub.org/soc/index.php/EJSSS/article/view/140 |journal=European Journal of Social Sciences Studies |language=en |volume=2 |issue=5 |pages=138}}</ref> Ngaqë nuk e ndërpreu as mësimdhënien e shqipes pas mbylljes së atyre pak shkollave nga autoritetet jugosllave,<ref name=":Martucci">{{Cite book |last=Martucci |first=Donato |title=Palaver |year=2017 |volume=2 |pages=89 |language=it |chapter=Le consuetudini giuridiche albanesi tra oralità e scrittura |issn=2280-4250}}</ref> as punën e tij për mbledhjen e folklorit dhe ekspeditave arkeologjike, i irritoi autoritetet jugosllave dhe e vranë në në Kodër Rrezina më 14, apo sipas burimeve tjera, ose 23 tetor 1929.<ref name=":3" /><ref>{{Cite book |last=Pearson |first=Owen |title=Albania and King Zog: Independence, republic and monarchy 1908–1939 |publisher=Centre for Albanian Studies |year=2004 |isbn=1845110137 |location=London; New York |pages=311 |language=en}}</ref> Vrasja e tij u pa edhe si rast i fanatizmit të ortodoksisë serbe ndaj katolikëve.<ref>{{Cite book |last=Murzaku |first=Ines Angjeli |title=Returning Home to Rome: The Basilian Monks of Grottaferrata in Albania |publisher=Analekta Kryptoferris |year=2009 |isbn=9788889345047 |pages=157 |language=en}}</ref>

Trupi iu bart nga sivëllau i tij françeskan Lorenc Mitroviq përbrinjë dëshmorit tjetër të atdheut, [[Luigj Paliq]].<ref>''Dorëshkrimet e At Gjeçovit'', HD, Vj. XII, 1936, 3, fq. 12-13.</ref>

[[Skeda:Shtjefën Gjeçovi grafikë.jpeg|thumb|left|200px|''Shtjefën Gjeçovi'', grafikë nga Fishta.
]]
== Vepra dhe mirënjohje ==
Paralelisht me shërbimin meshtarak, ai mblodhi traditat e Shqipërisë Veriore, rrafshit të Mirditës dhe Alpeve Shqiptare, poezinë popullore të malësive, zakonet e të drejtës popullore dhe lëndë etnografike. I raportoi rregullisht kërkimet e tij duke botuar materiale etnografike, arkeologjike dhe histori lokale nëpër të përkohshme të ndryshme të kohës. Ka qenë i pari folklorist shqiptar që ndërmori punë kërkimore në terren sipas kritereve metodologjike të kohës.<ref name=":2" /> Përvoja e tij zë fill në periudhën studentore në Bosnie me një punim historik mbi Arqipeshkvinë e Tivarit bashkëautor me sivëllaun Lovro Mihaçeviq, duke punuar të paktën gjashtëmbëdhjetë faqet e para me titullin në latinisht ''Metropolis Antibarensis.''<ref name=":0" /> Botimet e para të Gjeçovit janë dymbëdhjetë poezi tek "[[Albania (revistë)|Albania]]" e [[Faik Konica|Konicës]] me emër pende ''Lkêni i Hasit''. 

=== Kanuni ===
Puna më e rëndësishme e jetës së tij qe përmbledhja e kodit zakonor shqiptar, botimi i të cilit u titullua ''[[Kanuni i Lekë Dukagjinit]]''. Mbledhjet e para të kanunit i botoi në vitet 1898-1899 po tek "Albania" e Konicës më 1897-1898 dhe më pas tek "[[Hylli i Dritës]]" ndër vitet 1913-1924. Përmbledhja e plotë me 1,263 nene, të renduara në 12 kapituj, u botua nga françeskanët së pari më 1933 vetëm pas vdekjes së tij.<ref name=":3" /> Metoda se si u bë mbledhja nuk është bërë e ditur, edhe nëse ka patur një pyetësor, nuk është ruajtur.<ref>{{Cite book |last=Vătăşescu |first=Cătălina |title=Miscellanea philologica et historica |publisher=Editura Universității din București / Bucharest University Press |year=2021 |isbn=9786061612727 |pages=477 |language=ro |chapter=Jurământul în societatea tradiţională albaneză. Terminologie; comparaţie cu româna. Observaţii preliminare}}</ref>

=== Përralla, dramaturgji, proza, përkthime ===
Shkruajti dramat ''Dashtunija e atdheut ''më 1901, ''Kushtrimi asé Mark Kuli Kryeqitas'' 1903, ''Shqiptari ngadhënjyes ''1904, ''Princi i dy Dibrave asé Mojs Golemi'' 1904; ''Shqiptari ngadhënjyes'', 1904; ''Katër të lumtun, asé Edipi i Shqipnis'', 1926; një pjesë prej të cilave ende në dorëshkrim që gjenden në [[Arkivi i Shtetit Shqiptar|ASH]].

Shqipëroi dramat ''Atil Reguli. Dramë me trii pamje ''të [[Pietro Antonio Domenico Trapassi|Metastasit]] më 1905, botuar më 1912; ''Vajza e Orleansit asé e Lumja Joana D'Ark ''nga A.F. Bergamo, botuar më 1915; ''Shna Ndou i Padues'' i N. Dal-Gal, botuar më 1912.

Shkruan po ashtu edhe novelat, ''Mnera e Prezës ''1902 dhe'' Rrafgime ''1903.<ref>Për këtë radhitje titujsh, zhanresh e vitesh ndihmoi fondi online i [[Biblioteka Kombëtare|Bibliotekës Kombëtare]] (''[http://www.bksh.al/adlib/scripts/wwwopac.exe?&DATABASE=catalo&OPAC_URL=/adlib/beginner/index_al.html&LANGUAGE=2&l1=Gjecovi,+Shtjefen+K.&LIMIT=0 bksh.al]'')''.''</ref> La pa botuar përkthime të sentencave të [[Sokrati|Sokratit]], të romanit polak shumë të lexuar ''Quo vadis'' (1916) të Shenkieviçit dhe pjesëve nga '''Scritti su Parga''<nowiki/>' të poetit neoklasik italian [[Ugo Foscolo|Ugo Foskolo]]. Përveç kësaj, Gjeçovi na ka lënë si trashëgim gjithsej tridhjetë e tetë vepra origjinale ende të pabotuara, ndër to shtatë pjesë teatrore dhe disa tregime.<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Pa llogaritur artikujt e shumtë ''Përralla popullore'' (1903), ''Doke dekësh'' (1907), ''Rrnesa e kombit shqiptar nder malcina'' (Gomsiqe, 1908), ''Doke darsmore në kanu'' (1910-1911), ''Vajtorëja'' (1917-1920). Një pjesë e dorëshkrimeve humbën me vdekjen e tij.

=== Arkeologjia ===
Sa i përket shkrimeve arkeologjik, veçohet shkrimi ''Trashigime thrako-ilirjane'' botuar po te "Hylli" më 1924.<ref name=":3" /> Sipas ditarit të [[Dhimitër Shuteriqi|Shuteriqit]], më 1924 së bashku me [[Simon Shuteriqi]]n zbuluan këmbanën e [[Sopot (kthjellim)|Sopotit]] të [[Bërzeshtë|Bërzeshtës]].<ref>{{Cite web |last=Shuteriqi |first=Dhimitër |title=Shtjefën Gjeçovi dhe kambana e Sopotit |url=https://www.arkivalajmeve.com/Shtjefen-Gjecovi-dhe-kambana-e-Sopotit.1047625025/s |website=arkivalajmeve.com |language=sq }}{{Lidhje e vdekur}}</ref> Në Ekspozitën Misionare Botërore të Françeskanëve të hapur më 1925 në Vatikan, Provinca Françeskane Shqiptare u përfaqësua me elemente nga koleksioni arkeologjik i Gjeçovit. Koleksioni i tij u organizua më tej si muze në mjediset e [[Kisha e Shën Françeskut, Shkodër|kuvendit françeskan]] në Shkodër.<ref>{{Cite web |last=Marku |first=Kastriot |date=12 korrik 2014 |title=Atë Shtjefën Gjeçovi – si referim kulturologjik identitar i botës shqiptare |url=https://www.standard.al/2014/07/12/ate-shtjefen-gjecovi-mbi-100-mije-faqe-doreshkrimesh-te-panjohura/ |website=standard.al |language=sq}}</ref>

== Shih edhe ==
* [[Kanuni i Lekë Dukagjinit]]
* [[Kapella e Shtjefën Gjeçovit]]
* [[Shtëpia Muze e Shtjefën Gjeçovit]]
{{Libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro315|Vitviteja : Hilë Gjeçi}}

== Referime ==
{{reflist|2}}

{{DEFAULTSORT:Gjeçovi, Shtjefën}}

[[Kategoria:Lindje 1874]]
[[Kategoria:Vdekje 1929]]
[[Kategoria:Françeskanë shqiptarë]]
[[Kategoria:Mësues kosovarë]]
[[Kategoria:Folkloristë shqiptarë]]
[[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]]
[[Kategoria:Përkthyes prej italishtes në shqip]]
[[Kategoria:Akademikë shqiptarë]]
[[Kategoria:Arkeologë shqiptarë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Janjeva]]
[[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Kosovës]]