Perandoria Osmane: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Goelia (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
qka eshte gjeogradia ? |
||
Rreshti 1: | Rreshti 1: | ||
{{per permiresim|8 Mars 2009}} |
|||
{{pa referenca|8 Mars 2009}} |
|||
{{Shtet historik |
|||
| EMRI_SHQIP = Perandoria Osmane |
|||
| EMRI_NË_GJUHËN_VENDASE = دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه <br /> Devlet-i Âliyye-i Osmâniyye |
|||
| VITI_KRIJIMI = 1299 |
|||
| VITI_SHPËRBËRJA = 1923 |
|||
| FLAMURI_FIGURA = Ottoman flag alternative 2.svg |
|||
| FLAMURI_ARTIKULLI = Flamuri Osman |
|||
| STEMA_FIGURA = Osmanli-nisani.svg |
|||
| STEMA_ARTIKULLI = Stema Osmane |
|||
| MOTO = دولت ابد مدت<br />Devlet-i Ebed-müddet<br />(Shteti i Përjetshëm) |
|||
| HIMNI = [[Himni perandorak Osman]] |
|||
| HARTA = Ottoman empire.svg |
|||
| PËRSHKRIMI_HARTËS = Perandoria Osmane në vitin 1683 |
|||
| EMRI_PLOTË = Shteti Sublim Osman |
|||
| FORMA_QEVERISJES = Kalifat |
|||
| STATUSI = Perandori |
|||
| KRYEQYTETI = [[Söğüt]] (1302–26)<br />[[Bursa]] (1326–65)<br />[[Adrianopoja]] (1365–1453)<br />[[Konstandinopoja]] (1453–1922)<ref>''The Encyclopædia Britannica'', Vol.7, Edited by Hugh Chisholm, (1911), 3; ''Constantinople, the capital of the Turkish Empire...''</ref><ref>[http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul Britannica, Istanbul]:''When the Republic of Turkey was founded in 1923, the capital was moved to Ankara, and Constantinople was officially renamed Istanbul in 1930.''</ref> |
|||
| GJUHA_ZYRTARE = [[Gjuha turke|Turko]]-otomane (e shkruar me [[Shkrimi arab|alfabet arab]]), |
|||
| GJUHË_TË_FOLURA = [[Gjuha shqipe|Shqip]], [[Gjuha arabe|arabisht]], [[gjuha greke|greqisht]], [[Gjuha armene|armenisht]], [[Gjuha hebraike|hebraisht]], [[Gjuha ruse|rusisht]], [[Gjuha serbe|serbisht]] etj. |
|||
| VALUTA = [[Akçe]], [[Para (valuta)|Para]], [[Kuruş]], [[Lira osmane|Lira]], [[Sultanî]] |
|||
| POPULLSIA_1 = ~30-35.000.000 |
|||
| POPULLSIA_1_VITI = 1600 |
|||
| POPULLSIA_2 = ~35.350.000 |
|||
| POPULLSIA_2_VITI = 1856 |
|||
| POPULLSIA_3 = ~20.884.000 |
|||
| POPULLSIA_3_VITI = 1906 |
|||
| POPULLSIA_4 = ~18.520.000 |
|||
| POPULLSIA_4_VITI = 1914 |
|||
| POPULLSIA_5 = ~14.629.000 |
|||
| POPULLSIA_5_VITI = 1918 |
|||
| SIPËRFAQJA_1 = ~4.800 |
|||
| SIPËRFAQJA_1_VITI = 1299 |
|||
| SIPËRFAQJA_2 = ~5.200.000 |
|||
| SIPËRFAQJA_2_VITI = [[Shekulli XVI]] |
|||
| SIPËRFAQJA_3 = ~3.400.000 |
|||
| SIPËRFAQJA_3_VITI = 1900 |
|||
| SIPËRFAQJA_4 = 783.562 |
|||
| SIPËRFAQJA_4_VITI = 1923 |
|||
| SIPËRFAQJA_5 = |
|||
| SIPËRFAQJA_5_VITI = |
|||
| HISTORIA_M1 = Themelimi |
|||
| HISTORIA_D1 = 1299 |
|||
| HISTORIA_M2 = [[Qeverimi i ndërmjetshëm osman|Qeverisja e ndërmjetme]] |
|||
| HISTORIA_D2 = 1402–1414 |
|||
| HISTORIA_M3 = |
|||
| HISTORIA_D3 = |
|||
| HISTORIA_M4 = |
|||
| HISTORIA_D4 = |
|||
| HISTORIA_M5 = [[Turqia|Republika e Turqisë]] |
|||
| HISTORIA_D5 = [[29 tetor]], [[1923]] |
|||
| HISTORIA_M6 = |
|||
| HISTORIA_D6 = |
|||
| MP_1 = [[Perandoria Bizantine]] |
|||
| FLAMURI_MP_1 = Flag_of_Palaeologus_Emperor.svg |
|||
| MP_2 = [[Sulltanati Selxhuk i Rumit]] |
|||
| FLAMURI_MP_2 = Seljuk Sultanate of Rum 1190 Locator Map.svg |
|||
| MP_3 = [[Perandoria e Trebizondit]] |
|||
| FLAMURI_MP_3 = Komnenos-Trebizond-Arms.svg |
|||
| MP_4 = [[Despotati i Moresë]] |
|||
| FLAMURI_MP_4 = |
|||
| MP_5 = [[Despotati i Epirit]] |
|||
| FLAMURI_MP_5 = |
|||
| MP_6 = [[Despotati i Dobruxhës]] |
|||
| FLAMURI_MP_6 = |
|||
| MP_7 = [[Dukati i Arkipelagut]] |
|||
| FLAMURI_MP_7 = Armoiries Naxos.svg |
|||
| MP_8 = [[Karamanids]] |
|||
| FLAMURI_MP_8 = Karamanid Dynasty flag.svg |
|||
| MP_9 = [[Perandoria e Dytë Bullgare]] |
|||
| FLAMURI_MP_9 = Coat of arms of the Second Bulgarian Empire.svg |
|||
| MP_10 = [[Despotati Serb]] |
|||
| FLAMURI_MP_10 = Supposed Flag of the House of Crnojevic.svg |
|||
| MP_11 = [[Sulltanati Mamluk (Kairoja)|Sulltanati Mamluk]] |
|||
| FLAMURI_MP_11 = Mameluke Flag.svg |
|||
| MP_12 = [[Mbretëria mesjetare e Hungarisë|Mbretëria e Hungarisë]] |
|||
| FLAMURI_MP_12 =Coat_of_arms_of_Hungary_(historic_design).png |
|||
| MP_13 = |
|||
| FLAMURI_MP_13 = |
|||
| MP_14 = |
|||
| FLAMURI_MP_14 = |
|||
| MP_15 = |
|||
| FLAMURI_MP_15 = |
|||
| PS_1 = [[Qeveria e Përkohshme e Shqipërisë|Shqipëria]] |
|||
| FLAMURI_PS_1 = Flag_of_Albanian_Provisional_Government_1912-1914.gif |
|||
| PS_2 = [[Turqia]] |
|||
| FLAMURI_PS_2 = Flag_of_Turkey.svg |
|||
| PS_3 = [[Republika e Parë Helene|Republika Helene]] |
|||
| FLAMURI_PS_3 = Flag of Greece (1822-1978).svg |
|||
| PS_4 = [[Sulltanati i Egjiptit]] |
|||
| FLAMURI_PS_4 = Egypt flag 1882.svg |
|||
| PS_5 = [[Bosnja dhe Hercegovina (Kondominium i Austro-Hungarisë)|Bosnja dhe Hercegovina]] |
|||
| FLAMURI_PS_5 = Flag of Bosnia (1878-1908).svg |
|||
| PS_6 = [[Principata e Serbisë|Serbia]] |
|||
| FLAMURI_PS_6 = Civil Flag of Serbia.svg |
|||
| PS_7 = [[Mbretëria e Rumanisë]] |
|||
| FLAMURI_PS_7 = Flag of Romania.svg |
|||
| PS_8 = [[Principata e Bullgarisë|Bullgaria]] |
|||
| FLAMURI_PS_8 = Flag of Bulgaria.svg |
|||
| PS_9 = Qiproja britanike |
|||
| FLAMURI_PS_9 = Blue_Ensign_of_Cyprus_%281922%29.svg |
|||
| PS_10 = [[Mandati britanik i Mesopotamisë|Mesopotamia britanike]] |
|||
| FLAMURI_PS_10 = Flag of Iraq (1924–1959).svg |
|||
| PS_11 = [[Mandati britanik i Palestinës|Palestina britanike]] |
|||
| FLAMURI_PS_11 = Palestine-Mandate-Ensign-1927-1948.svg |
|||
| PS_12 = [[Algjeria franceze]] |
|||
| FLAMURI_PS_12 = Flag of France.svg |
|||
| PS_13 = [[Protektorati francez i Tunizisë|Tunizia franceze]] |
|||
| FLAMURI_PS_13 = Flag of French Tunisia.svg |
|||
| PS_14 = [[Mandati francez i Sirisë dhe Libanit|Siria franceze]] |
|||
| FLAMURI_PS_14 = Flag of the French Mandate of Syria (1920).svg |
|||
| PS_15 = [[Libia italiane]] |
|||
| FLAMURI_PS_15 = Flag of Italy (1861-1946).svg |
|||
| SHËNIME = |
|||
}} |
|||
'''Perandoria Osmane''' ([[1299]] - [[1923]]), është shteti paraardhës i Republikës së [[Turqia|Turqisë]] së sotme dhe një nga perandoritë më të mëdha të historisë. Përfshinte 22,9 milion km² në majë të lulëzimit në [[Shekulli XVI|shekullin XVI]] duke mbajtur të pushtuara viset nga Afrika Veriore, Lindja e Afërt, Kaukazi deri në [[Evropa|Evropë]]. Ishte rivali kryesor i shteteve evropiane kundër të cilave ndërmori shumë fushata ushtarake. Brenda perandorisë mbizotëronte rendi ushtarak dhe aristokracia e zgjedhur e padishahut ose sulltanit, sovranit të shtetit. |
|||
* Kryeqyteti : Stambolli ([[Konstandinopoja]]) |
|||
Shekujt XVI dhe XVII ishin kulmi i lulëzimit të kësaj perandorie, ndërsa në shekujt XVIII dhe XIX luftërat e shpeshta me Rusinë dhe Austro-Hungarinë shënojnë rënien. Përfshirja në Luftën e Parë Botërore, në krah me fuqitë qendrore, Austro-Hungarinë dhe Perandorinë Gjermane, osmanëve iu solli shkatërrimin e plotë të perandorisë së tyre. Lëvizjet nacionaliste turke shpallën Republikën e Turqisë në territorin e mbetur, i cili kryesisht banohej nga populli turk. |
|||
== Shtrirja Gjeografike == |
|||
[[Skeda:Rise and Fall of the Ottoman Empire 1300-1923int.gif|thumb|right|Perandoria Osmane]] |
|||
== Historia == |
|||
Pas vdekjes së Sulltanit Selxhuk Anadolli ishte i ndarë si një mozaik ku çdo pjesë e Anadollit ishte si një shtet i pavarur,kjo ndarje e Anadollit dhe disa pjesëve të Turqisë ndodhi gjatë fillimit të vitit 1300 e deri në fund të këtij shekulli.Keto shtete të ndara të Anadollit quheshin Emiratet e Gazit.Emiratet e Gazit apo shtetet e ndara ishin të udhehequra nga Osmani I (1258 - 1326) ku edhe mori emrin Perandoria Osmane nga Sulltani Osman I (1258-1326),si themelues i Perandorisë Osmane ai tha dhe qellimi i tij ishte: "Unë si themeluesi i kesaj Perandorie,do te zgjeroj kufijte e Perandorisë Osmane drejt Perandorisë Osmane.Me këto reforma pjesët e ndara të Anadollit tashmë ishin të bashkuara. |
|||
Pas vdekjes së Sulltan Osmanit I Perandoria Osmane filloi të zgjerohej prej mesdheut Lindor e deri në Ballkan.Djali i Sulltan Osmanit Orhani pas shumë sukseseve të bëra ai pushtoi Bursën dhe Bursa u bë kryeqyteti i kësaj Perandorie.Rënia e Bursës nënkuptonte humbjen e kotrollin Bizantin mbi Anadollin.Fitorja Osmane në Kosovë në vitin 1389 në mënyrë efektive shënoi fundin e pushtetit serb në rajon duke hapur rrugën për zgjerimin e Perandorisë Osmane në Evropë.Beteja e Nikopolit ne vitin 1396 mes forcave Otomane dhe Kryqtareve ne Bullgari ishte beteja e cila Perandoria Osmane i dha fund kryqëzatave të asaj kohe në fund të shekullit XIV. |
|||
== Perandoria Osmane në shek. XVII-XVIII == |
|||
{{Kryesor|Perandoria Osmane në shek. XVII-XVIII}} |
|||
Anglia e udhëhequr nga qëllimet e saj në luftën kundër shteteve të tjera evropiane, filloi të mbështesë shtetin osman dhe të ndikojë në politikën e tij të jashtme. Në sajë të ndihmës së vërtete, osmanët në vitin [[1645]] morën nga [[Venecia|venecianët]] [[Kreta|ishullin e Kretës]], qendrën e rëndësishme tregtare në [[Deti Mesdhe|Mesdhe]]. |
|||
== Perandoria Osmane në shek. XVIII-XIX == |
|||
=== Perandoria Osmane në gjysmën e parë shek. XVIII-XIX === |
|||
{{Kryesore|Perandoria Osmane në gjysmën e parë shek. XVIII-XIX}} |
|||
Ngjarjet në shek. XVII e keqësuan shumë gjendjen të brendshme dhe të jashtme e Perandorisë Osmane. Klasa sunduese kërkonte të dilte nga situata me anë të pushtimeve të reja. Nga ana tjetër [[Rusia]] dhe shtete të tjera filluan të marrin nën mbrojtje popullsi të krishtera që ndosheshin nën shtetin osman. Për këto arsye në 40-vjetët e parë, [[Perandoria Osmane]] u ndodh në disa luftëra me shtetet të vetme ose me disa shtet së bashku. |
|||
=== Perandoria Osmane në gjysmën e dytë të shekullit XVIII-XIX === |
|||
{{Kryesor|Perandoria Osmane në gjysmën e dytë të shekullit XVIII-XIX}} |
|||
Në vitet 30-40 të [[shekulli XVIII|shek XVIII]]], krahas varësisë ekonomike filloi dhe rritja e ndikimit politik të shteteve evropiane në shtetin osman. Në këtë periudhë u ashpërsuan edhe më shumë kontradiktat midis shteteve evropiane për Perandorinë Osmane. Nga një vend që e kërcënonte Evropën në shek XVI, shteti osman ishte kthyer në një objekt për diskutim. |
|||
=== Kriza Lindore === |
|||
{{Kryesor| Kriza Lindore}} |
|||
Kriza lindore është emri i konfliktit mes Perandorisë Osmane dhe Evropës që rezultoi në ndryshimin e kufijve të vendeve Evropiane midis të cilave dhe Perandoria Osmane. |
|||
== Perandoria Osmane në shek. XIX-XX == |
|||
{{Kryesor|Perandoria Osmane në shek. XIX-XX}} |
|||
Fuqitë e Mëdha vazhdonin të ndërhynin në punët e brendshme të shtetit osman për shumë probleme. Një nga këto ishte çështja greke. [[Anglia]] nuk dëshironte luftën e Rusisë kundër shtetit osman. Qeveria angleze dhe ruse nënshkruan një protokoll të ashtuquajtur protokolli i Petërburgut ([[4 janar]] [[1826]]). |
|||
Perandoria Osmane që prej mesit të shekullit XIX shkonte drejt rënies.Ndikim të madh në rënien e saj pati edhe Pavarësia e Shqipërisë me [[1912]] dhe kështu me 1913 Perandoria Osmane thuajse u largua përgjithmonë nga Ballkani.Me 1923 Perandoria Osmane u bë Republike dhe sundimi si Perandori Otomane kishte mbaruar. |
|||
== Bibliografia == |
|||
* Marre nga PETRIKA THENGJILLI ''"Historia e Perandorisë Osmane"'' Tiranë 1997, fq. 177-197 |
|||
== Referenca == |
|||
<references/> |
|||
== Lidhje të jashtme == |
|||
* [http://www.euratlas.com/history_europe/europe_map_1600.html Harta e perandorisë osmane] |
|||
{{his-cung}} |
|||
{{Sanxhaqet Osmane}} |
|||
[[Kategoria:Perandoria Osmane]] |
|||
{{Link FA|ar}} |
|||
[[ml:ഓട്ടൊമന് സാമ്രാജ്യം]] |