Ushqimi ultra i përpunuar
Një ushqim shumë i përpunuar është një substancë ushqimore e formuluar në mënyrë industriale që rrjedh nga ushqimi natyral ose e sintetizuar nga komponime të tjera organike.[1][2] Produktet që rezultojnë janë të dizajnuara për të qenë shumë fitimprurëse, të përshtatshme dhe të shijshme, shpesh përmes aditivëve ushqimorë si konservues, ngjyrues dhe aromatizues.[3] UPF-të shpesh kanë pësuar procese të tilla si formimi/ekstrudimi, hidrogjenizimi ose skuqja.[4]
Ushqimet ultra të përpunuara fillimisht u bënë të kudogjendura në vitet 1980, megjithëse termi "ushqim ultra i përpunuar" fitoi rëndësi nga një punim i vitit 2009 nga studiues brazilianë si pjesë e sistemit
të klasifikimit Nova. Në sistemin Nova, UPF-të përfshijnë shumicën e bukës dhe mallrave të tjera të pjekura të prodhuara në masë, pica të ngrira, petë të menjëhershme, kos me aromë, pije frutash dhe qumështi, produkte dietike, ushqim për fëmijë dhe shumicën e asaj që konsiderohet ushqim i padëshiruar. Përkufizimi Nova merr në konsideratë përbërësit, përpunimin dhe mënyrën se si tregtohen produktet; nuk vlerësohet përmbajtja ushqyese. Që nga viti 2024, kërkimi mbi efektet e UPF-ve po evoluon me shpejtësi.[5][4]
Që nga vitet 1990, shitjet e UPF janë rritur ose kanë mbetur të larta në shumicën e vendeve. Në të dhënat e kufizuara kombëtare të disponueshme, që nga viti 2023, konsumi është më i lartë në Shtetet e Bashkuara (58% të kalorive ditore) dhe Mbretërinë e Bashkuar (57%), dhe varion gjerësisht, me Kilin, Francën, Meksikën dhe Spanjën midis vendeve në Varg 25-35%, dhe Kolumbia, Italia dhe Tajvani midis atyre në ose nën 20%.[4]
Të dhënat epidemiologjike sugjerojnë se konsumimi i ushqimeve ultra të përpunuara shoqërohet me sëmundje jo të transmetueshme dhe obezitet. Një meta-analizë e vitit 2024 e publikuar në The BMJ identifikoi 32 studime që shoqëronin UPF me rezultate negative shëndetësore, megjithëse vuri në dukje gjithashtu një heterogjenitet të mundshëm midis nëngrupeve të UPF. Mekanizmi specifik i efekteve nuk ishte i qartë.[6]
Disa autorë kanë kritikuar konceptin e "ushqimeve ultra të përpunuara" si të përkufizuar keq, dhe sistemin e klasifikimit Nova si shumë të fokusuar në llojin dhe jo në sasinë e ushqimit të konsumuar. Autorë të tjerë, kryesisht në fushën e të ushqyerit, kanë qenë kritikë për mungesën e mekanizmave të atribuar për efektet shëndetësore, duke u fokusuar në faktin se si provat aktuale të kërkimit nuk ofrojnë shpjegime specifike se si ushqimi ultra i përpunuar ndikon në sistemet e trupit.[7]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Monteiro C (2010). "The big issue is ultra-processing". World Nutrition (në anglisht). 1 (6): 237–269. ISSN 2041-9775.
- ^ Monteiro C (2011). "The big issue is ultra-processing. Why bread, hot dogs – and margarine – are ultra-processed". World Nutrition (në anglisht). 2 (10): 534–549. ISSN 2041-9775.
- ^ Monteiro CA, Cannon G, Levy RB, Moubarac JC, Louzada ML, Rauber F, Khandpur N, Cediel G, Neri D, Martinez-Steele E, Baraldi LG, Jaime PC (prill 2019). "Ultra-processed foods: what they are and how to identify them". Public Health Nutrition. 22 (5): 936–941. doi:10.1017/S1368980018003762. PMC 10260459. PMID 30744710.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ a b c Touvier M, da Costa Louzada ML, Mozaffarian D, Baker P, Juul F, Srour B (tetor 2023). "Ultra-processed foods and cardiometabolic health: public health policies to reduce consumption cannot wait". BMJ. 383: e075294. doi:10.1136/bmj-2023-075294. PMC 10561017. PMID 37813465.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Lane MM, Gamage E, Du S, Ashtree DN, McGuinness AJ, Gauci S, Baker P, Lawrence M, Rebholz CM, Srour B, Touvier M, Jacka FN, O'Neil A, Segasby T, Marx W (shkurt 2024). "Ultra-processed food exposure and adverse health outcomes: umbrella review of epidemiological meta-analyses". BMJ. 384: e077310. doi:10.1136/bmj-2023-077310. PMC 10899807. PMID 38418082.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!); Shiko vlerën e|pmid=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Lane MM, Gamage E, Du S, Ashtree DN, McGuinness AJ, Gauci S, Baker P, Lawrence M, Rebholz CM, Srour B, Touvier M, Jacka FN, O'Neil A, Segasby T, Marx W (shkurt 2024). "Ultra-processed food exposure and adverse health outcomes: umbrella review of epidemiological meta-analyses". BMJ. 384: e077310. doi:10.1136/bmj-2023-077310. PMC 10899807. PMID 38418082.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!); Shiko vlerën e|pmid=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Valicente VM, Peng CH, Pacheco KN, Lin L, Kielb EI, Dawoodani E, Abdollahi A, Mattes RD (korrik 2023). "Ultraprocessed Foods and Obesity Risk: A Critical Review of Reported Mechanisms". Advances in Nutrition. 14 (4): 718–738. doi:10.1016/j.advnut.2023.04.006. PMC 10334162. PMID 37080461.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)