Valleta

  VALLETA eshte kryeqyteti i Maltes.Ajo ndodhet ne pjesen lindore qendrore te ishullit te  Maltes I cili ka nje popullsi prej 6315.

Valleta permban ndertesa te shek. te 16-te, te ndertuara gjate sundimit te kaloresit te Shen Xhon te Jeruzalemit. Qyteti është në thelb barok në karakter, me elemente të manerist, Neo-klasike dhe arkitekturës moderne në fushat e zgjedhura. Qyteti i Vallettes u njoh zyrtarisht si pjese e Trashëgimisë Botërore nga UNESCO në vitin 1980. Qytetit është emëruar për nder te Zhan de la Valette Parisot, i cili kontriboi në mbrojtjen e ishullit nga një pushtimit otoman në 1565. Emri zyrtar i eshte dhënë nga Urdheri i Shën Gjonit.

 Histori

Qyteti e ka historine e tij te hershme paralele me ate te Maltes. Menjehere pas rrethimit te Maltes te vitit 1565 Rendi vendosi te gjente nje qytet te ri ne gadishullin Xiberas per te perforcuar Rendin e Maltes. Themeli I Valettes eshte hedhur nga Mjeshtri i madh i Rendit te Shën Gjonit, Zhan Parisot de la Valette më 28 mars 1566. La Valette ka vendosur gurin e parë në Zoja e fitores se Kishës. Grand Master La Valette vdiq më 21 gusht 1568 në moshën 74-vjecare.Ai kurrë nuk e pa kompletimin e qytetit të tij. Francesco Laparelli ishte projektuesi i qytetit dhe plani i tij u largua nga arkitektura mesjetare malteze, me rrugët dredha-dredha të ekspozuara të parregullt. Ai synonte nje forme te re në një rrjete drejtkëndëshe, dhe pa ndonjë collacchio (zonë të kufizuar për ndërtesat e rëndësishme). Rrugët ishin projektuar të gjera dhe të drejta, duke filluar nga qendra nga porta e qytetit dhe duke i dhënë fund në Fort Saint Elmo pamje Mesdheut; Disa bastione janë ndërtuar 153 feet (47 m) te gjatë. arkitekti maltez Gerolamo Cassar ishte përgjegjës për një numër të ndërtesave. Pas largimit të kalorësise dhe okupimit të shkurtër frëng, ndërtimi i projekteve në Valeta u rifillua nën sundimin britanik. Bastisje naziste dhe fashiste e ajrit gjatë Luftës së Dytë Botërore ka shkaktuar shkatërrimin e shumë ndertesave. Royal Opera House, ndërtuar në hyrje të qytetit në shekullin e 19, ishte një prej ndërtesave qe humbi ndaj sulmeve. Ne vitin 1980 olimpiada e 24 e shahut u zhvillua ne Valletta.

Gjeografi

Gadishulli i Vallettes ka dy porte natyrore, Marsamxett dhe Grand Harbour. Grand Harbour është porti kryesor i Maltës. Një lundrim-terminal astar ndodhet përgjatë pendës se vjetër të Waterfront Valletta qe Mjeshtri i madh i Manuel Pinto de Fonseca kishte ndertuar.

Kishat Kisha “Our Lady of Victories” ishte ndërtimi i parë qe përfundoi në Valeta, ndërtuar nga Kalorsit e Maltes midis 1573 dhe 1578. Trupi i Zhan Valette Parisot de la u la atje deri ndërtimin e “Co-St John's Cathedral”. Ajo ishte porositur në 1572 nga Grand Master, Zhan de la Cassière si kisha e manastirit “Knights of Malta”. Kisha është projektuar nga arkitekti ushtarak Cassar Maltese Gerolamo, arkitekt i Knights of St John. Kisha St Francis of Assisi ishte ngritur në 1598, por rindërtuar në mënyrë të konsiderueshme përmes bujarise se madhe të Grand Master Carafa Gregorio në vitin 1681.Harku i Kishes se Shën Augustinit është bashkëkohore për krijimin e Valletta dhe themeli të saj qe ishte vënë në 1571. Ajo ishte ndërtuar në bazë të planit dhe drejtimit te Geralomo Cassar. Kisha është rindërtuar në 1765 nga Giuseppe Bonnici dhe ishte ngritur një famulli e kishës në 1968. Maltesei Jezuit Fra Andrea hapi një konservator për vajzat në 1692. Fra Andrea kishte marrë koleksione bamirëse nga Knights of Malta. Kisha Krishti Jezu Krishti , e njohur zakonisht si Sagaramentini (Kisha për adhurim pandërprerë), është pjesë e kësaj ndërtese. Kisha e Jezuitëve është ndër kishat më të vjetra të qytetit. Shën Jaci i Loyola, themelues i Shoqërisë së Jezusit në 1534, kishte konsideruar themelues një kolegj në Maltë sa më shpejt.Përmes një letër të datës 28/3/1592, Pope Clement XIII kërkonte ngritjen e Kolegjit jezuit dhe kishes se saj. Ka disa kisha protestante në Valeta, te ushqyera për nevojat e prerjeve të pakicave. Katedralja anglikane e “Shën Palit” është një pro-Katedralen porositur nga Mbretëresha Adelaide për një vizitë në Maltë, kur ajo nuk kishte zbuluar asnjë vend të përhershëm të adhurimit te fese anglikane në ishull. Kisha Scots St Andrew's është një xhemat i përbashkët i Kishës së Skocisë dhe Kishën Metodist të Britanisë së Madhe. Për qëllime të Kishës së Skocisë është pjesë e prezbiteri të Evropës dhe është vetëm Kisha reformuar në Maltë. Teatri Manoel Teatri është teatri I trete ne bote per nga vjetersia e punes. I vendosur në Teatrin Old Street, tani është Teatri Kombëtar i Maltës dhe në shtëpi per Orkestren Kombëtare te Maltës. Manoel është vend i vogël,me gjashtëqind e njëzet e tre vende, oval-auditor formë, tre nivelet e tabelave të ndërtuara tërësisht nga druri dhe i zbukuruar me ar 22 karat fletë dhe një blu e zbehtë, trompe-l'oeil tavan që i ngjan një kupolë te harmonishme.

Një numër i madh aktoresh të famshëm kanë luajtur ne te, duke përfshirë Boris Christoff, Sir Yehudi Menuhin, John Neville, Magda Olivero, Michael Ponti, Mstislav Rostropovich, Dame Margaret Rutherford, Dame Kiri Te Kanawa dhe Sir Donald Wolfit.

Royal Opera House ishte një teatër i operës dhe vendi i kryerjes së artit projektuar nga arkitekti Barry anglisht Edward Middleton, i dërtuar në 1866. Teatri u bombardua në tokë gjatë Luftës së Dytë Botërore në 1942. Hapësira është përdorur ende për shfaqjet e ditëve të sotme dhe në plan të ri-ndërtuar ose disi rinovuar zonën janë në një rrugë qorre. Qeveria Maltese ka porositur arkitektetin Renzo Piano për të ndërtuar një Royal Opera House te ri. Kjo është pjesë e një projekti për të rinovuar hyrjen e Valletta-s. Megjithatë, planet Piano mbeten subjekt i polemikave lokale.

St James Cavalier gjithashtu shërben si një hapësirë teatrale dhe është një vend i popullarizuar për shfaqje lokale. Universiteti i vjetër i Teatrit është përdorur ndonjëherë nga trupat maltese ose institucione drame.

Kopshtet Barrakka Upper Xhennete ofrojnë një pamje panoramike të Grand Harbour. Ato ishin ndërtuar per here të parë në 1661 për përdorim privat të kalorësve nga Italia. Por pas 1824 kopshtet u hapen per publikun. Kopshtet pësuan dëme të shumta gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Gjithashtu me pamje dhe Grand Harbour valëthyes, Barrakka Ulët Xhennete ofron pikëpamjet e Fort Ricasoli, Bighi Palace, Fort St Angelo dhe creeket e Vittoriosa dhe Kalkara. Kopshtet përmbajne dy monumente të mëdha, te dedikuara për Sir Alexander Ball dhe një tjetër në përkujtimin e rrethimit te Madh te Maltës. Sir Alexander Ball udhehoqi kryengritesit kundër kryengritjes frënge në 1798, dhe shkoi për t'u bërë Guvernatori i parë britanik i Maltës.