Beteja e Qafës së Agrit

Kryengritja e 1910
Data 24 Korrik 1910 Vendodhja Qafa e Agrit Pasoja Fitore Totale Shqiptare
Komandantët dhe udhëheqësit
Mehmet Shpendi Marash Delia Prël Tuli	Turgut Pasha
Fuqia ushtarake
400-500	3000
Viktimat dhe humbjet
Asnje	280

Historia

Beteja e Qafës së Agrit ishte një nga betejat më të rëndësishme dhe fitimtare, të kryengritjes antiosmane Turke, ku malësort e Dukagjinit sfiduan të pathyeshmin Shefqet Turgut Pasha.

Ajo u zhvillua nga data 10 deri me 24 korrik 1910-të n'dërmjet 400-500 luftëtarëve të Malësisë së Dukagjinit dhe të Nikaj e Merturit të udhëhequr nga prijësat popullorë legjendar Mehmet Shpendi, Prël Tuli e Marash Delia, kundër një ushtrie me më shumë se 3,000 trupave Osmane të Shefqet Turgut Pashës. Për të mos lejuar futjen e forcave turke në krahinën e tyre, malësorët organizuan mbrojtje gjatë kreshtës malore të Dukagjinit, prej qafës së Valbonës nga qafa e Ndërmajës e deri në Malet e Toplanës në rreth 25 km dhe në lartësitë 1500–2500 m. Nyja kryesore e mbrojtjes u bë Qafa e Agrit në pjesën jugore të Kreshtës.

Lutëtarët vullnetarë nga Abati, Pecaj, Nicaj-Shalë, Lekaj, Vuksanaj dhe Pjolla ruajtën me vëndosmëri qafën e Ndërmajës. Luftëtarët e Gimajve, Nënmavrqit, Breg-Lumit, Lotajt dhe Planit n’zunë pritë në qafën e Agrit (të ndihmuem ma vonë nga luftëtarë të tjerë nga Abati dhe Pecajt). Luftëtarët e Shoshit me të tjerë dolën në jug-lindje të qafës së Agrit. Luftëtarët e Thethit ruanin qafën e Pejës dhe të Valbonës, ndërsa luftëtarët e Toplanës dhe të Dushmanit ruanin qafën e Stërziqes deri në brigjet e lumit Drin. Fronti i luftës ishte i gjërë, rreth 10-12 km.

Për 14-të ditë e netë me rradhë, në Qafën e Agrit, Mehmet Shpendi me trimat e malësis së Dukagjinit arritën të thyenin me turp dhe ti kthenin prapa forcat pushtuese Turke, të pajisura me armatimet ma moderne të kohës, të cilat operonin nën komandën e gjeneralit famëkeq dhe me të ashpër Otoman të asaj kohe, Shefqet Turgut Pasha. Këta luftëtarë i banë ballë rrethë 20 batalioneve këmbësorie malore dhe artilerie, të tmerruar nga qëndresa e Dukagjinasve dhe nga shpikësi i topit “Dukagjinas”, Mitër Kola, i cili duke përdorur një grykë zjarri jashtë përdorimi, e vëndosi në gjëndje pune duke përdorur drurin e dardhës për elemente përbërës të topit, kështu ushtria Osmane Turke k’thehet prapa me turp.

…Turgut pasha ish çuditë,

Se ç’do gur i dukej pritë,

Prej çudie ai mori frikë,

K’theu ushtrinë e u nis me ikë...

Këngë kushtuar kësaj beteje

Ja vargjet e një këngë që i kushtohet kësaj beteje të ashpër legjendare;

Bjeshkët e Shalës mblodhën jezerin;

Bjeshkët e Shalës mblodhën jezerin,

Mehmet Shpendi e rrok' manxerrin,

Eni trima te tanë të vdesim,

Hyp mbi shkrep e pisket si zana,

Mbushet bjeshka me djelm azgana,

Veç për luftë i ka lind nana,

Mehmet Shpendi me Djelmni,

I kan n'zan pritat varg e vijë,

Dridhet Pasha në atë Krajli,

Mbi taborre të Tërgut Pashës,

Trimi i Shqipes fort Vikat,

Mbushni hutat me barot t'thatë,

Malet tona mbi shkamb e gur,

Shalë e Shosh, Toplane,Nikaj-Mërtur,

Trojet tona si l'shojmë kurrë.

Krijimtaria Popullore.

Shih edhe këtë

Mehmet Shpendi, Marash Delia, Vat Gjeloshi, Djelmnia e Shalës