Epi i Gilgameshit

Pllaka e V e Eposit të Gilgameshit. Zbuluar së fundi. Muzeu Sulejmania, Irak.

Epi i Gilgameshit është një poemë epike nga Mesopotamia e lashtë. Daton që nga Dinastia e Tretë e Ur-it (rr. 2100 p.e.s), dhe është konsideruar shpesh si vepra e parë e madhe e letërsisë. Historia letrare e Gilgameshit fillon me pesë poema sumeriane rreth "Bilgamesh"-it (emri në gjuhën sumere për "Gilgamesh"), mbret i Urukut. Këto histori të pavarura më vonë u përdorën si material burimor për një epikë të kombinuar. Versioni i parë i kësaj epike të kombinuar, i njohur si versioni "Babilonas i vjetër", daton nga shekulli i XVIII-të p.e.s dhe ende titullohet sipas fjalëve hyrëse të tij (incipit), Shūtur eli sharrī ("Duke tejkaluar të gjithë Mbretërit e tjerë"). Vetëm disa pllaka të tij kanë mbijetuar. Versioni i mëvonshëm ai "Standardi" daton nga shekulli XIII-të deri në shekullin XV-të p.e.s dhe mban si incipit Sha naqba īmuru ("Ai që pa thellë", në kuptimin modern: "Ai që sheh të panjohurën"). Përafërsisht dy e treta e këtij versioni të gjatë dymbëdhjetë-pllaka është gjetur. Disa nga kopjet më të mira u zbuluan në rrënojat e bibliotekës të shekullit të VII p.e.s të mbretit Asirian, Ashurbanipal.

Gjysma e parë e tregimit flet për Gilgameshin, mbretin e Urukut, dhe Enkidu, një njeri i egër i krijuar nga zotat për të ndaluar Gilgameshin të shtyp popullin e Urukut. Pas një luftimi fillestar, Gilgameshi dhe Enkidu bëhen miq të ngushtë. Së bashku, ata udhëtojnë në Malin Cedar dhe mposhtin Humbaban, mbrojtësin e tij monstruoz. Më vonë, ata vrasin Demin e Qiejve, të cilin perëndesha Ishtar e dërgoj për ta dënuar Gilgameshin pasi refuzoj afrimin me të. Si një ndëshkim për këto veprime, perënditë dënojnë Enkidui-n me vdekje.

Historia

Burime të dallueshme ekzistojnë nga një periudhë kohore 2000-vjeçare. Poezitë më të hershme sumeriane tani konsiderohen përgjithësisht të jenë histori të dallueshme, në vend se pjesë të një epike të vetme. [6] Ato datojnë që nga Dinastia e Tretë e Ur (rreth 2100 pes). [7] Pllakat e Babilonisë së Vjetër (rreth 1800 pes), [6] janë pllakat më të hershme të mbijetuara për një Epos të vetëm të rrëfimit të Gilgameshit. [8] Pllakat e vjetra të Babilonisë së Vjetër dhe versioni i mëvonshëm Akadian janë burime të rëndësishme për përkthimet moderne, me tekstet e mëparshme kryesisht të përdorura për të mbushur boshllëqet (lacunae) në tekstet e mëvonshme. Megjithëse janë botuar disa versione të rishikuara bazuar në zbulime të reja, epika mbetet e paplotë. [9] Analiza e tekstit të Babilonisë së Vjetër është përdorur për të rindërtuar format e mundshme të hershme të eposit. [10] Versioni më i fundit Akkadian, i referuar gjithashtu si versioni standard babilonas, përbëhet nga dymbëdhjetë pllaka dhe u redaktua nga Sîn-lēqi-unwinni, [11] i cili mendohet të ketë jetuar diku midis 1300 pes dhe 1000 pes. [12]Rreth 15,000 fragmente të pllakave kuneiforme asiriane u zbuluan në Bibliotekën e Ashurbanipal në Nineveh nga Austen Henry Layard, ndihmësi i tij Hormuzd Rassam dhe W. K. Loftus në fillim të viteve 1850. [14] Në fund të dekadës vijuese, Muzeu Britanik punësoi George Smith për të studiuar këto; në 1872, Smith lexoi fragmente të përkthyera para Shoqërisë së Arkeologjisë Biblike, [15] dhe në 1875 dhe 1876 ai botoi përkthime më të plota, [16] e fundit e të cilave u botua si Llogaria Kaldease e Zanafillës. [14] Karakteri qendror i Gilgamesh fillimisht u prezantua në botë si "Izdubar", përpara se logografitë kuneiforme në emrin e tij të shqiptoheshin me saktësi. [14] Në 1891, Paul Haupt mblodhi tekstin kuneiform dhe nëntë vjet më vonë, Peter Jensen dha një botim gjithëpërfshirës; R. Campbell Thompson azhurnoi të dyja punimet e tyre në 1930. Gjatë dy dekadave të ardhshme, Samuel Noah Kramer mblodhi poezitë Sumeriane. [16] Përkthimi i parë i drejtpërdrejtë arabisht nga pllakat origjinale u botua në vitet 1960 nga arkeologu irakian Taha Baqir. [Nevojitet citimi]Në vitin 1998, Asirologu Amerikan Theodore Kwasman zbuloi një pjesë që besohet se përmbante linjat e para të epikës në magazinën e Muzeut Britanik, fragment, i gjetur në 1878 dhe i datuar midis 600 para Krishtit dhe 100 para Krishtit, kishte mbetur i pashqyrtuar nga ekspertët më shumë se një shekull që nga rimëkëmbja e tij. [17] Fragmenti lexonte "Ai që pa të gjithë, kush ishte themeli i tokës, i cili dinte (gjithçka), ishte i mençur në të gjitha çështjet: Gilgamesh". [18] Zbulimi i objekteve (rreth 2600 para Krishtit) lidhur me Enmebaragesi të Kishit , i përmendur në legjenda si babai i një prej kundërshtarëve të Gilgameshit, i ka dhënë hua besueshmërisë ekzistencës historike të Gilgameshit. Përkthimi përfundimtar modern është një vepër kritike me dy vëllime nga Andrew George, botuar nga Oxford University Press në 2003. Një përmbledhje libri nga studiuesi i Kembrixhit, Eleanor Robson, pohon se George është vepra më e rëndësishme kritike për Gilgamesh në 70 vitet e fundit. [20 ] Xhorxh diskuton gjendjen e materialit të mbijetuar dhe siguron një përshkrim tablet-nga-tabletë, me një gjuhë të dyfishtë përkthim krah për krah. Në 2004, Stephen Mitchell dha një version të diskutueshëm që merr shumë liri me tekstin dhe përfshin aludime dhe komente të modernizuara në lidhje me Luftën në Irak të 2003. [21] [22]19]

Ndikimi i mëvonshëm

Gilgameshi si njeri i gëzimeve dhe hareve, mbret i urukut, nuk kishte menduar më parë rreth vdekjes dhe kuptimsisë së jetës së njeriut deri në çastin kur miku i tij i ngushtë, Enkiduji, vdes. Gilgameshi ndryshon qëndrimin ndaj jetës dhe vihet në kërkim të jetës së amshuar duke u bërë i vetëdijshëm për jetën dhe fatin e tij.

Shiko edhe

• Sumerët
• Gilgameshi

Lidhje të jashtme

• Eposi i Gilgameshit- Përmbledhje nga majkëll MekGuduin, përgatitur në vitin 2001, rishikuar në vitin 2006.
• Eposi i Gilgameshit: Një biografi shpirtërore.