Evangjelikalizmi
Evangjelizmi (v æ n dʒ ɛ l ɪ k əl ɪ z əm, ˌ ɛ v æ n -, - ə n /), quajtur ndryshe edhe Krishterimi Evangelikal ose Protestantizmi Evangelikal, është një lëvizje mbarëbotërore brenda Krishterimit Protestant që beson se thelbi i Ungjillit përbëhet nga doktrina e shpëtimit vetëm me anë të hirit, vetëm nëpërmjet besimit në shlyerjen e Jezusit . [1] [2] [3] Ungjillorët besojnë në konvertimin ose " rilindjen sërish ", në marrjen e shpëtimit, në autoritetin e Biblës, si zbulesa e Perëndisë ndaj njerëzimit, dhe në përhapjen e mesazhit të krishterë. Lëvizja ka nisur më parë në Anglosferë para se të përhapej më gjerë në shekujt 19, 20 dhe fillimin e shekullit 21.
Origjina e tij daton në vitin 1738, me rrjedha të ndryshme teologjike që kontribuojnë në themelimin e tij, duke përfshirë Pietizmin, Puritanizmin, Kuakerizmin, Presbiterianizmin dhe Moravianizmin (në veçanti peshkopi i tij Nikolaus Zinzendorf dhe komuniteti i tij në Herrnhut ). [4] [5] [6] Pa dyshim, John Wesley dhe metodistë të tjerë të hershëm ishin në themel të nisjes së kësaj lëvizjeje të re gjatë Zgjimit të Parë të Madh . Sot, ungjillorët gjenden në shumë degë protestante, si dhe në emërtime të ndryshme që nuk përfshihen në një degë të caktuar. [7] Ndër udhëheqësit dhe figurat kryesore të lëvizjes protestante ungjillore ishin Nicolaus Zinzendorf, George Fox, John Wesley, George Whitefield, Jonathan Edwards, Billy Graham, Bill Bright, Harold Ockenga, John Stott dhe Martyn Lloyd-Jones . [4] [6] [8] [9] Lëvizja fitoi një vrull të madh gjatë shekujve 18 dhe 19 me Zgjimet e Mëdha në Britaninë e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara.
Në vitin 2016, kishte rreth 619 milionë ungjillorë në botë, që do të thotë se një në katër të krishterë do të klasifikohej si ungjillor. [10] Shtetet e Bashkuara kanë përqindjen më të madhe të ungjillorëve në botë. Ungjillorët amerikanë janë një e katërta e popullsisë së atij kombi dhe grupi i tij më i madh fetar . [11] [12] Si një koalicion ndër-denominacional, ungjillorët mund të gjenden në pothuajse çdo emërtim dhe traditë protestante, veçanërisht brenda kishave të Reformuara (Kalviniste), Baptiste, Metodiste (Wesleyan-Arminian), Moraviane, Pentekostale dhe karizmatike. [13] [14] [15] [9]
- ^ Stanley 2013.
- ^ Sproul, R. C. (2016). What Is Reformed Theology?: Understanding the Basics. Grand Rapids, MI: Baker Books. fq. 36. ISBN 978-0-8010-1846-6.
The Reformers called themselves evangelicals because they believed the doctrine of justification by faith alone is central and essential to the gospel. Since the biblical word for gospel is evangel, they used the term evangelical to assert their conviction that sola fide is the gospel.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ The Concise Oxford Dictionary. Oxford University Press. 1978.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Christian Scholar's Review, Volume 27 (në anglisht). Hope College. 1997. fq. 205.
This was especially true of proto-evangelical movements like the Quakers, organized as the Religious Society of Friends by George Fox in 1668 as a group of Christians who rejected clerical authority and taught that the Holy Spirit guided
- ^ Brian Stiller, Evangelicals Around the World: A Global Handbook for the 21st Century, Thomas Nelson, USA, 2015, pp. 28, 90.
- ^ a b Angell, Stephen Ward; Dandelion, Pink (19 prill 2018). The Cambridge Companion to Quakerism (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 293. ISBN 978-1-107-13660-1.
- ^ "Christianity report" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2013-08-05. Marrë më 2014-12-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Manual of Faith and Practice of Central Yearly Meeting of Friends (në anglisht). Central Yearly Meeting of Friends. 2018. fq. 2.
- ^ a b Wood, A. Skevington (1984). "The Lord's Watch: the Moravians" (në anglisht). Christian History Institute. Marrë më 26 korrik 2021. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "Wood1984" defined multiple times with different content - ^ Loup Besmond de Senneville, la-croix.com, Dans le monde, un chrétien sur quatre est évangélique, France, January 25, 2016
- ^ Smith, Gregory A.; Masci, David (3 mars 2018). "5 facts about U.S. evangelical Protestants". Pew Research Center.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Religion in America: US Religious groups". Pew Research Center.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Wilkinson, John Laurence (1993). Church in Black and White (në anglisht). Saint Andrew Press. fq. 40. ISBN 978-3-89144-301-9.
This powerful spiritual awakening resulted in an amazing worldwide upsurge that firmly planted evangelical Christianity in the Caribbean, and the Moravian Church as an important element in West Indian life. Next came the Methodist...
- ^ Mohler (2011): "A new dynamic emerged in the last half of the twentieth century as the charismatic and Pentecostal movements also began to participate in the larger evangelical world. By the end of the century, observers would often describe the evangelical movement in terms of Reformed, Baptist, Wesleyan, and charismatic traditions."
- ^ Ohlmann 1991.