Feride Rushiti
Feride Rushiti | |
|---|---|
 | |
| Lindi | shtator 12, 1970 |
| Kombësia | Kosovare |
| Profesioni | Mjeke, aktiviste për të drejtat e njeriut |
| Njohur për | Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës |
Feride Rushiti është mjeke dhe aktiviste për të drejtat e njeriut nga Kosova, e njohur për punën e saj në rehabilitimin e të mbijetuarve të dhunës seksuale gjatë luftës dhe mbështetjen e grupeve të cenueshme. Ajo është themeluese dhe drejtoreshë ekzekutive e Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT), një organizatë që ofron shërbime mjekësore, psikologjike dhe ligjore për të mbijetuarit e traumës.[1][2]
Arsimi dhe karriera
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rushiti ka përfunduar studimet në Universitetin e Mjekësisë në Tiranë, duke u specializuar në gastroenterologji. Gjatë Luftës së Kosovës në vitin 1999, ajo shërbeu si mjeke në kampet e refugjatëve në Shqipëri, ku pati kontakt të drejtpërdrejtë me personat e zhvendosur dhe të mbijetuarit e dhunës seksuale. Pas luftës, ajo themeloi QKRMT-në, me fokus në rehabilitimin e të mbijetuarve të torturës dhe dhunës seksuale, si dhe në avokimin për të drejtat e tyre.
Kontributi në politika dhe reforma
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Përmes punës së saj, Rushiti ka qenë e përfshirë në iniciativa të ndryshme ligjore dhe sociale në Kosovë, përfshirë:
- Integrimin e shërbimeve psikosociale për të mbijetuarit e luftës (1999)
- Monitorimin e institucioneve korrektuese në Kosovë për mbi 18 vjet, duke siguruar përputhshmëri me standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut
- Kontributin në njohjen ligjore të të mbijetuarve të dhunës seksuale si viktima civile të luftës (2014)
- Krijimin e arkivave dokumentuese për krimet e dhunës seksuale gjatë luftës (2019)
- Nismën për njohjen zyrtare të 14 prillit si Dita Kombëtare e Përkujtimit për të Mbijetuarit e Dhunës Seksuale në Luftë (2023)
- Avokimin për miratimin e Ligjit për Sigurimin e Detyrueshëm Shëndetësor për të mbijetuarit e dhunës seksuale gjatë luftës (2024)
Angazhimi ndërkombëtar
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Rushiti është anëtare e Rrjetit SEMA dhe Këshillit Ndërkombëtar për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës (IRCT), ku bashkëpunon me organizata ndërkombëtare për të drejtat e njeriut. Ajo ka ndarë përvojën e Kosovës në procesin e reparacioneve me vende si Iraku, Ukraina, Kolumbia dhe Guinea.
Në bashkëpunim me institucione ndërkombëtare si Instituti DIGNITY i Danimarkës dhe Universiteti Monash, ajo ka qenë pjesë e studimeve mbi efektet ndërbrezore të traumës dhe qasjet e reja në terapinë familjare.
Çmime dhe vlerësime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Rushiti është nderuar me disa çmime ndërkombëtare, përfshirë:
- Çmimi Ndërkombëtar për Gratë e Guximshme nga Departamenti i Shtetit i SHBA-së (2018)[3][4]
- Çmimi "Gruaja e Ekselencës" (2019)
- Çmimi për Lidership Ekselent nga UBT (2020)[5]
- Kandidatura për Çmimin Nobel për Paqe (2025)[6]
Publikime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ajo ka qenë autore dhe bashkautore e disa studimeve mbi të drejtat e njeriut dhe rehabilitimin e të mbijetuarve të dhunës seksuale, përfshirë:
- Të drejtat e njeriut në institucionet korrektuese të Kosovës (2024)
- Terapia Familjare për nënat kosovare që kanë pësuar dhunë seksuale gjatë konfliktit dhe fëmijët e tyre në kohën e pasluftës (2024)[7]
- Si i menaxhojnë të mbijetuarit burra të dhunës seksuale gjatë luftës heshtjen dhe zërin (2023)
- Efektet ndërbrezore të çrregullimit të stresit post-traumatik te nënat në modelet epigjenetike dhe nivelet e kortizolit te pasardhësit. (2021)
- Cilësia e jetës në burg, dhuna dhe shëndeti mendor në burgun e Dubravës
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Themelohet Komisioni Qeveritar për Njohjen dhe Verifikimin e Personave të Dhunuar gjatë luftës". Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale. 2017-04-28. Marrë më 2025-02-05.
- ^ "Lansohet fushata "Bëhu zëri im", në mbështetje të viktimave të dhunës seksuale". Telegrafi. 2018-06-19. Marrë më 2025-02-05.
- ^ "Feride Rushiti nderohet nga Departamenti Amerikan i Shtetit me çmimin Ndërkombëtar për Gratë e Guximshme". Telegrafi. 2018-03-23. Marrë më 2025-02-05.
- ^ "Pensacola Welcomes Dr. Feride Rushiti, Human Rights Activist From Kosovo". WUWF (në anglisht). 2018-03-27. Marrë më 2025-02-11.
- ^ Kapllani, Jehona (2020-12-30). "Feride Rushiti nderohet nga UBT me çmimin "Excellence Leadership Award"". UBT – Higher Education Institution. Marrë më 2025-02-05.
- ^ "Feride Rushiti nominated for the 2025 Nobel Peace Prize". Telegrafi (në anglisht). 2025-01-16. Marrë më 2025-02-05.
- ^ Seery, Christina; Rushiti, Feride; Krasniqi, Sebahate Pacolli; Çarkaxhiu, Selvi Izeti; Xhemaili, Vjosa Devaja; Limani, Dafina Arifaj; Prapashtica, Qëndresa; Turjaka, Vesa; Zekaj, Nebahate; Salihu, Mimoza; Hjort, Line; Ryan, Joanne; Kaas-Petersen, Sara Helene; Wang, Shr-Jie Sharlenna (2024). "Family Therapy for Kosovar Mothers Who Experienced Conflict-Related Sexual Violence and Their Children in Postwar Times: A Pilot Randomised Waitlist-Controlled Trial". Clinical Psychology & Psychotherapy (në anglisht). 31 (4): e3039. doi:10.1002/cpp.3039. ISSN 1099-0879.