Fjalorth termash letrare

Fjalorth i termave letrare

A

• Adaptim-i
• Aforizëm-i
• Akrostik-u (gr.akristihon = rreshti i fundit). Vjershë e shkruar në mënyrë të tillë, që germat fillestare të vargjeve formojnë emrin a mbiemrin e ndonjë personi, ose një fjalë të tërë. Për shembull:

Herë e madhe, herë e vogël

Është në qiell e ndriçon,

Natën duket, ditën fshihet

Asaj vjersha i këndon!

Herë herë kështu shkruhen gjë e gjëzat në vargje. Zgjidhja jepet në germat e para të vargjeve. Me akrostik shkruhen edhe disa nga vjershat që i kushtohen ndonjë njeriu.

• Aksion-i
• Akt-i
• Alegori-a
• Aleksandrin
• Aliteracion-i
• Almanak-u
• Aluzion-i
• Amfibrak-u
• Anaforë-a
• Anagramë-a
• Anakolutë-a
• Anakreontike
• Anakronizëm-i
• Anale-t
• Anapest-i
• Anekdotë-a
• Anonim-i
• Anotacion-i
• Antagonist-i
• Antitezë-a
• Antologji-a
• Antonime
• Antonomazë-a
• Antrakt-i
• Apokrif-i
• Apokrife
• Apogje-u
• Apostrof-i
• Apoteozë-a
• Argument-i
• Arkaizëm-i
• Arkitektonikë-a
• Artikull-i
• Art-i
  • “arti për art”
• Asindetë-a
• Asonancë-a
• Autobiografi-a
• Autograf-i

B

• Baladë-a
• Barbarizëm-ma
• Bard-i
• Bartje-a
• Bejte-ja
• Beletristikë-a
• Bibliografi-a
• Bibliografi
• Bilinat
• Biografi-a
• Bufonadë-a
• Bukolike
• Burleskë-a ose Burlesk-u (it.burla = shaka). Një nga llojet e poezisë humoristike; vjershë tregimtare për të qeshur, në të cilën tema përshkruhet ironikisht, në mënyrë parodike. Kështu, në formën e burleskës, poeti francez i shek. XVII. Skarroni, ritregoi poemën antike të poetit latin Virgjilit, “Eneida” : zotërit në burleskat e tij flasin gjuhën e shitësve ambulantë të pazarit. Një burleskë është deri diku poema e Çajupit “Dhiata e re”.

C

• Cezurë-a
• Cezurë të madhe
• Cezurat e vogla
• Cikël-a
• Citat-i .(lat. citare = përmend, thërras si dëshmitar).Pjesë, fragment i marrur fjalë për fjalë nga ndonjë vepër ose nga ndonjë fjalim dhe që përdoret për të vërtetuar ose sqaruar një mendim.

D

• Dadaizëm-i (nga dada = fjalë pa asnjë kuptim). Lëvizje dekadente letrare që u duk në Francë aty nga viti 1917, dhe që përfaqësohet nga poetët francezë Breton, Tzara etj. Kjo lëvizje i hiqte letërsisë çdo aftësi për të shpehur realitetin. Ata predikonin se e çlironin fjalën nga tirania e kuptimit duke i lënë vetëm vlerën poetike, si tingull i zbrazët. Kjo lëvizje nuk pati jetë të gjatë.

• Daktil-i
• Dedikim-i
• Dekadencë-a
• Detektive
• Dialektizëm-i
• Dialog-u
• Didaktike
• Dierezë-a
• Diletantizëm-i
• Dislogji-a
• Disonancë-a
• Distik-u
• Ditar-i
• Ditiramb-i
• Divan-i
• Dramaturg-u
• Dramaturgji-a
• Dramë-a
• Dymbëdhjetërrokësh-i

DH

• Dhjetërrokësh-i

E

• Ekologë-a (gr.ekloge = zgjedhje). Një nga llojet e poezisë bukolike: vjershë e ngjajshme me Pastoralen dhe idilin, e shkruar disa herë në formë skene a dialogu midis një bariu dhe një bareshe. Disa herë ekloget shoqëroheshin me muzikë dhe me valle përkatëse dhe viheshin në skenë. I përdori së pari Teokriti dhe Virgjili. Ekloge imituese artificiale kanë shkruar poetët oborrtarë në shek. e XVII dhe XVIII.

• Ekspozicion-i
• Ekspromt-i
• Ekzotik
• Ekuivok-u
• Elegji-a
• Elizion-ielokuencë-a
• Emfazë-a
• Emfatik
• Enciklopedi-a
• Enciklopedik
• Enigmë-a
• Epigon-i
• Epigraf-i
• Epigramë-a
• Epika
• Epilog-u
• Episod-i
• Epitaf-i
• Epitalam-i
• Epitet-i
• Epitet
• Epope-a
• Epos-i
• Erotik-e
• Ese-ja
• Estetikë-a
• Estetika
• Eufemizëm-i
• Eufoni-a

F

• Fablio
• Fabulë-a
• Fabula-1
• Fabula-2
• Fantazi-a
• Farsë-a
• Fëjton-i
• Final-i
• Figurë-a
• Figura
• Figurë
  • Figurë negative
  • Figurë stilistike
  • “Figura të përjetshme”
• Fjala e autorit
• Filologji-a
• Folklor-i
• Formalizëm-i
• Formë-a
• Frazeologji-a
• Frymëzim-i
• Fryma artistike
• Futurizëm-i

G

• Galicizëm-i
• Gazel-i
• Gojëdhënë
• Grotesk-u

Gj

• Gjëzat
• Gjinia historike
• Gjini letrare
  • Gjinia liriko-epike e letërsisë
• Gjuha e Ezopit
• Gjuha e letërsisë artistike
• Gjuhësi-a

H

• Harmoni-a
• Hekzametër-i
• Hemistik-u
• Hermetizëm-i
• Heroi i veprës letrare
• Heroi lirik
• Hero-i pozitiv
• Heshtje-a
• Hiatus-i
• Historia e krijimit
• Historia e letërsisë
• Historizëm
• Homonim-i
• Huajtje-a
• Humanist-i
• Humanizëm-i
• Humanitet-i
• Humor-i
• Hymn-i
• Hyperbatë-a
• Hiperbolë-a
• Hyrje-a

I

• Ide-ja
• Ide të veprës letrare
• Ideal-i
• Idealizim-i
• Ideologji-a
• Ideshmëri-a
• Idil-i
• Idiom-a
• Iluminizëm-i
• Imagjinatë-a
• Imazhinizëm-i
• Impresionizëm-i
• Improvizim-i
• Individualizmi me anë të gjuhës
• Instrumentim i vargut
• Intermexo
• Intonacion-i
• Intrigë-a
• Invektivë-a
• Inversion-i
• Ironi-a

J

• Jamb-i
• Jambe

K

• Kakofoni-a
• Kalamburi-i
• Kancone
• Kanconeta
• Kantatë-a
• Kantilenë-a
• Karakter-i
• Karakterizim-i
  • Karakterizimi me anë të të folurut
• Karakteri popullor i letërsisë
• Karikaturë-a
• Karme-ja
• Kaside-ja
• Katakrezë-a
• Katastrofë-a
• Katërmbëdhjetërrokëshi
• Katërrokëshi
• Katërvargësh-i ose katren-i
• Katharsis
• Këmbë-a
• Këngë-a
• Klasicizëm-i
• Klasik
• Klauzulë-a
• Kobzar-i
• Kodë-a
• Kolendrat
• Kolizion-i
• Komedi-a
  • Komedia del arte
• Komike-ja
• Koment-i
• Komparativizëm-i
• Kompozicion-i
• Konfident-i
• Konflikt-i
• Konservatorizëm-i
• Konsonancë-a
• Konstruktivizëm-i
• Kontekst-i
• Kontrast-i
• Kor-i
• Koreu ose Trokeu
• Kosmopolitizëm-i
• Krahasim-i
• Kreshnik-u
• Krijimtari kolektive
• Krijimtari popullore
• Kritikë-a
• Krizë-a
• Kronikë-a
• Kulm-i
• Kujtime
• Kumtesë-a
• Kuplet-i
• Kushtim-i

L

• Lajmëtar-i
• Lakonizëm-i
• Lidhja
• Lid
• Legjendë-a
• Lajtmotiv-i
• Letërkëmbim-i
• Letërsia artistike
  • Letërsia epistolare
  • Letërsia klasike
  • Letërsia kurtuaze
  • Letërsia për fëmijë
• Libret-i
• Linguistikë-a
• Lirikë-a
• Litotë-a
• Lokucion

LL

• Llojet e letërsisë

M

• Madrigal-i
• Makaronike
• Maksimë-a
• Mal dy dieklë
• Manierizëm
• Martelian
• Maskaradë-a
• Mbyllje-a
• Mistersingerët
• Melodia e vargut
• Melodramë-a
• Memuaret
• Menestre!
• Metaforë-a
• Metër-i
• Metodë-a
• Metonomi-a
• Metrikë-a
• Mënyra krijuese
• Mimë-i
• Miniaturë-a
• Mister-i
• Misticizëm-i
• Mistifiki-i
• Mit-i
• Mitologji-a
• Mjeshtëria artistike
• Modernizëm
• Monografi-a
• Monoklonë-a
• Monolog-u
• Monorimë-a
• Montazh-i
• Moralite-ja
• Motiv-i
• Motivim-i
• Mirakl-a
• Muzë-a

N

• Naimian (vargu) ose vargu gjashtëmbëdhjetërrokësh
• Namatisje-a
• Natyralizëm-i
• Nekrolog-u
• Neologjizëm-i
• Nëntërrokësh-i
• Nëndëvargëshi
• Ndikim letrar
• Ngjyrim lokal
• Nihilizëm-i
• Novatorizëm-i
• Novelë-a

NJ

• Njëmbëdhjetërrokësh (vargu)Varg i formuar nga njëmbëdhjetë rrokje.Është varg aë mund të marrë muzikalitete të ndryshme e, për këtë i përshtatshëm gati për çdo gjini poetike. Ka theksime të ndryshme, por më të përdorurat në gjuhën tonë janë: (6.10), (4,8,10), P.sh.:

I. Dhe dielli gjahtar me rreze kapi. (6,10) (Noli)

        Nëpër fusha ku rrjedh Misisipija (6,10)

        Ushtoi rrokull një zâ si bubullima…(N. Mjeda).

II. Çdo maje mali e pálláti e lisi… (4,8,10) (Noli)

Krisi ndër male si ushtima (4,8,10)

Po të vërehet mirë, shpesh njëmbëdhjetërrokëshi është i formuar nga dy pjesë, që ndahen në mes tyre me një pushim (cezurë). Kështu kemi njëmbëdhjetërrokësh të formuar nga një 6 rrokësh, plus një 5 rrokësh:

Dhe dielli gjahtar / me rreze kapi (Noli)

Apo një 7 rrokësh plus një 4 rrokësh:

…Një shekull Apostôlli / hor’ më borë (Dh. Shuteriqi)

Apo nga një 5 rrokësh plus një 6 rrokësh:

…leni të shpija

Shjetnit e vángat / e përgjysë, o trima

Leni parméndat, / rrokni pushkët: vetima… (N. Mjeda)

      Është e pamundur të kapen të gjitha hollësitë harmonike të këtij vargu. Disa kanë numëruar 87 mënyra të ndryshme të theksimit ritmik për këtë varg, që është përdorur gati prej të gjithë poetëve të mëdhenj. Dante shkroi më këtë varg “Komedinë Hyjnore”, Shekspiri tragjeditë e tij, Pushkini e përdori te “Boris Gudunovi” e gjetkë. Bajroni të poemat e tij kryesore, e kështu me radhë.

Në vendin tonë e kanë përdorur me mjeshtri e me një pasuri të rrallë ritmesh N. Mjeda, F. Noli etj. Edhe poetët tanë të rinj e kanë lëvruar këtë varg.

• Njërrokësh-i(vargu). Varg i përbërë nga një rrokje. Përdoret jashtëzakonisht rrallë, i përzier me vargje të tjera. Naimi e ka përdorur te poezia “Dëshira”:

“Zot!

sot

jam,

kam,

shoh,

njoh,

rroj,

shkoj…”

• Njësia e kohës e vendit dhe e veprimit

O

• Obskurantizëm-i
• Ode-ja
• Oksimoron-i
• Oktavë-a
• Onomatope-a
• Opera
  • Opera komike
• Oratori-a

P

• Pamfletë-a
• Panegjirik
• Panteizëm-i
• Parabolë-a
• Paradoks-i
• Paralelizëm-
• Parnas-i
• Parodi-a
• Parolier-i
• Partishmëria në art
• Partishmëria në letërsi
• Paskuil-i
• Pastorale-ja
• Pasthënia
• Patos-i
• Pauzë-a
• Pegas-ipeizazh-i
• Peon-i
• Pentametër-i
• Perifrazë-a
• Personazh-i
• Personifikim-i
• Periudhë-a
• Pesërrokëshi
• Përkthim artistik
• Përrallë-a
• Përmbajtje dhe Formë
• Përsëritje-a
• Përshkrim letrar, ose reportazh
• Pjesë-a
• Plagjiaturë-a
• Plejadë-a
• Pleonazëm-a
• Poemë-a
• Poetikë-a
• Poezia
• Prozë poetike
• Poezi qytetare
• Polisindetë-a
• Portreti-i
• Preteritë-aprocesi krijues
• Prolog-u
• Prototip-i
• Proverb-i
• Provincializëm-i
• Prozaizëm-i
• Prozë-a
• Psallme-a
• Pseudoklasicizëm-i
• Publicistikë-a
• Purizëm-i
• Pyetje retorike

R

• Radiodramë-a
• Rapsod-i
• Realizëm-i
• Recension-i
• Redaktim-i
• Redif-i
• Remarkë-a
• Replikë-a
• Reportazh-i
• Retiçencë-a
• Retorikë-a
• Rezonër-i
• Rimë-a
  • Rima e brendshme
  • Rima femërore
  • Rimë fillestare
  • Rimë mashkullore
• Rinjohje-a
• Ritëm-i
• Roman-i
• Romancë-a
• Romansero
• Romantizëm-i
• Rondo
• Rubai-a
• Runet

RR

• Rrokje-a
  • Rrokje e gjatë
  • Rrokje e shkurtër
• Rrymë letrare

S

• Safike (strofa)
• Sagë-a
• Sarkazëm-a
• Satirë-a
• Sentimentalizëm-i
• Sëmundja e shekullit
• Simbol-i
• Simbolizëm-i
• Similitudë-a
• Sinalefë-a
• Sinekdokë-a
• Sinonim-i
• Situatë-a
• Skald-i
• Skandim-i
• Skeç-i
• Skenë-a
• Skenar-i
• Skolastikë-a
• Sonet-i
• Sponde-u
• Sprovë-a
• Seancë-a
• Stili
• Stilistikë-a
• Stilizim-i
• Strofë-a
  • Strofë e lirë
  • Strofë onieginiane
• Subjekt-i
• Surealizëm-i

SH

• Sharzh-i
• Shija artistike
• Shkallëzim-i
• Shkenca e letërsisë
• Shkolla letrare
• Shkolla natyrale
• Shtatërrokëshi
• Tabllo-ja
• Talent-i
• Tautologji-a
• Tekst-i
• Temë-a
• Tendencë-a në veprën artistike
• Tercet-i
• Tercinë-a
• Teoria e letërsisë
• Tetërrokësh-i
• Tetëvargësh-i
• Tetralogji-a
• Tezë-a
• Tingëllim-i
• Tip-i
• Tipike-ja
• Tiradë-a
• Traditë-a
• Trafaret-i
• Tragjedi-a
• Tragjike-ja
• Tragjikomedi-a
• Tregim-i
• Tregimtar-i
• Trevargësh-i
• Trilogji-a
• Trillim-i
• Triolet-i
• Trokeu
• Tropë-a
• Trubadur-i
• Truver-i

TH

• Theks-i
• Thirrje-a

U

• Udhëtim-i
• Urbanizëm-i
• Utopi-a (nga gr.utopos;u = jo, topos = vend, pra vend që s’ndodhet kund). Vepër ku shkrimtari një ëndërrim që s’mund të realizohet në jetë, e paraqet si diçka që ekziston realisht. Kështu e ka titulluar mendimtari anglez Tomas Mor (shek.XVI) novelën e tij fantastike mbi ishullin Utopia, ku njerëzit jetonin në kushtet e një rendi shoqëror ideal, të realizuar në jetë, sipas parafytyrimit të shkrimtarit.

V

• [Vajet, vomet, kujë-a].Këngë të vjetra popullore-vajtime, këngë lirike që shprehin hidhërim të shkaktuar nga vdekja e njeriut të afërt, nga ndarja me fisin. Vajtime të tilla krijoheshin dhe “qaheshin” zakonisht nga mjeshtre të posaçme, nga “vajtocat”. Midis tyre qëllonin njerëz me talent poetik.
• Varg-u
  • Varg i dyzuar
  • Varg i lirë
  • Varg i thyer
• Vargëzim-i
  • Vargëzim metrik
  • Vargëzim silabik
  • Vargëzim silabo-tonik
  • Vargëzim tonik
  • Vargje të bardhë
  • Vargje të përzier
• Varinatet
• Veprim-i
• Verizëm-i
• Vjershë-a
• Vodëvil-i
• Vullgarizmë-a

ZH

• [Zhanër-i] (fr.genre = gjini). Kjo fjalë ka hyrë nga frëngjishtja dhe pëndoret disa herë në vend të termit gjini letrare.

• [Zhargon-i](fr.jargon = të folur popullor). Të folur origjinal konvencional, grumbull fjalësh dhe shprehjesh të veçanta, të cilat i përdor ndonjë grup shoqëror apo rreth njerëzish. I tillë ka qenë, për shembull, të folurit e muratorëvet, kallajxhinjve në të kaluarën, zhargoni i vjedhësve. I tillë është edhe zhargoni i aristokracisë dhe i shtresave të larta të borgjezisë, në të cilin hyjnë fjalë që shprehin gustot e tyre të veçanta, si edhe mënyra shprehjesh të stëholluara etj. Aktualisht në Kosovë, kemi zhargone të të gjitha qyteteve, ku të rinjt flasin në një gjuhë shumë larg asaj standarde shqipe. Zhargoni e bastardhon gjuhën, përdorimi i tij në veprën artstiko-letrare është justifikuar vetëm në raste kur ai është i domosdosëëm për të dhënë karakteristikën e të folurit të personazhit.