Jump to content

Kreta

Coordinates: 35°12.6′N 24°54.6′E / 35.2100°N 24.9100°E / 35.2100; 24.9100
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Gjiriti)
Kreta (Kriti)
Emri lokal: Κρήτη
Ishulli i Kretës, Greqi
Fotografia e NASA-s e Kretës
Gjeografia
VendndodhjaMesdheu Lindor
Koordinatat35°12.6′N 24°54.6′E / 35.2100°N 24.9100°E / 35.2100; 24.9100
Sipërfaqja8,450
Rradhitja88
Rrafshi më i lartë2456
Pika më e lartëMali Ida (Psiloritis)
Shteti
RegionKreta
KryeqytetiIraklioni
Qyteti më i madhHeraklion (pop. 144,442[1])
Demografia
DemonimiCretan, archaic Cretian
Popullsia624,408 (as of 2021)
Dëndësia74.9
Grupet etnikeGrekët;
historikisht, Minoanët,
Eteokretët,
Cydonians dje Pellazgët
Informacione shtesë
HDI (2019) 0.879[2]
very high · 3-të nga 13
Port of Heraklion

Kreta ose Gjiriti (greqisht: Κρήτη; [Kriti]) është ishulli më i madhi dhe më i populluar i Greqisë, ishulli i 88-të më i madh në botë dhe ishulli i pestë më i madhdetin Mesdhe.

Kreta dhe një numër ishujsh dhe ishujsh që e rrethojnë përbëjnë Rajonin e Kretës (greqisht: Περιφέρεια Κρήτης), i cili është më jugori nga 13 njësitë administrative të nivelit të lartë të Greqisë, dhe i pesti më i populluari i rajoneve të Greqisë. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i saj është Iraklioni, në bregun verior të ishullit. Që nga viti 2020, rajoni kishte një popullsi prej 636,504.[3]

Kreta ishte qendra e qytetërimit të parë të përparuar të Evropës, Minoan, nga viti 2700 deri në 1420 pes. Qytetërimi Minoan u pushtua nga qytetërimi mikenas nga Greqia kontinentale. Kreta më vonë u sundua nga Roma, pastaj me radhë nga Perandoria Bizantine, arabët andaluzianë, Republika Veneciane dhe Perandoria Osmane. Në vitin 1898, Kreta, populli i së cilës prej disa kohësh dëshironte të bashkohej me shtetin grek, arriti pavarësinë nga osmanët, duke u bërë zyrtarisht Shteti i Kretës. Kreta u bë pjesë e Greqisë në dhjetor 1913.

Ishulli është kryesisht malor dhe karakteri i tij përcaktohet nga një varg malor i lartë që kalon nga perëndimi në lindje. Ai përfshin pikën më të lartë të Kretës, malin Ida, dhe vargmalin e Maleve të Bardha (Lefka Ori) me 30 maja mbi 2,000 metra (6,600 ft) në lartësi dhe Grykën e Samarisë, një Rezervat Botëror i Biosferës. Kreta përbën një pjesë të rëndësishme të ekonomisë dhe trashëgimisë kulturore të Greqisë, ndërsa ruan tiparet e veta kulturore lokale (të tilla si poezia dhe muzika e saj). Aeroporti Nikos Kazantzakis në Iraklion dhe Aeroporti DaskalogiannisHania u shërbejnë udhëtarëve ndërkombëtarë. Pallati i Knossos, një vendbanim i epokës së bronzit dhe qytet i lashtë Minoan, ndodhet gjithashtu në Iraklion.[4]

  1. ^ "CensusHub2". ec.europa.eu (në anglisht). Marrë më 2021-03-22.
  2. ^ "Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (në anglisht). Marrë më 2021-07-20.
  3. ^ "Population on 1 January by NUTS 2 region". Statistics Eurostat (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 janar 2021.
  4. ^ Ancient Crete Arkivuar 30 maj 2020 tek Wayback Machine Oxford Bibliographies Online: Classics