Gjuha mòcheno

Mòcheno
Mòcheno
Folës amtare	(1,900 regjistruar1992)
Familje gjuhësore	Indo-evropiane Gjermanike Perendimore gjermanike Të larta gjermane Të epërme gjermane Bavareze Mòcheno Mòcheno; ; ; ; ; ; ;
Kodet gjuhësore
ISO 639-3	mhn
ELP	Mócheno

Mòcheno (gjermanisht: Fersentalerisch; bavarisht: Bersntolerisch) është një varietet Gjerman i epërm i folur në tre qytete të Bersntolit (Gjermanisht: Fersental,Italisht: Valle del Fersina), në Trentino, Italin verilindore.

Mòcheno është e lidhur ngushtë me gjuhën bavareze dhe klasifikohet në mënyrë të ndryshme ose si një dialekt bavarez jugor ose si një gjuhë e veçantë në vete. Ka qenë gjithashtu e pozicionuar që ajo mund të jetë pasardhëse nga Lombardia. Folësit Mòcheno njoftohet se pjesërisht e kuptojnë gjuhën Bavareze, Cimbriane, ose Gjermanishten Standarde. Megjithatë, shumë dallime thelbësore në gramatikën, fjalorin dhe shqiptimin e bëjnë të vështirë për folësit e gjermanishtes standarde ta kuptojnë.

Shpërndarja gjeografike[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas regjistrimit të vitit 2001, i pari në të cilin u regjistruan të dhënat për gjuhët amtare, Mòcheno u fol nga shumica në komunat vijuese (numri i anëtarëve të grupit linguistik Mòcheno): Fierozzo / Florutz / Vlarotz (423 persona, 95.92% ), Palu / Palai (184 persona, 95.34%), Frassilongo / Gereut / Garait (340 persona, 95.24%, përfshirë fshatin Roveda / Eichleit / Oachlait). Në bashkitë e tjera të Trentos, 1.329 persona u deklaruan si anëtarë të grupit gjuhësor Mòcheno, gjithsej 2,276 në Trentino.^[1] Në regjistrimin e vitit 2011, numri i përgjithshëm i folësve në Provinca u ul në 1,660. ^[2]

Statusi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mòcheno njihet zyrtarisht në Trentino nga ligji provincial dhe kombëtar. Duke filluar nga vitet 1990, ligjet dhe rregulloret e ndryshme janë miratuar nga parlamenti italian dhe asambleja e provincës, që e ka vënë gjuhën dhe kulturën e Mòcheno nën mbrojtje. Një institut kulturor u themelua me dekret, qëllimi i të cilit është të ruajë dhe të edukojë në gjuhë. Kurrikulat shkollore u adaptuan për të mësuar në Mòcheno, dhe shenjat e rrugëve po ndryshohen të jenë dygjuhëshe.

Shembuj[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mòcheno	Gjermanisht	Shqip
Vatar ingar en Himbl, gahailegt kimmp der dai Núm. Der dai Raich schellt kemmen.	Vater unser im Himmel, geheiligt werde Dein Name. Dein Reich komme.	Ati ynë ne parajse, u shenjtëroftë emri yt. Ardhtë mbretëria jote,

Lexo më tej[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gramatika

Anthony Rowley: Ndihemi si de sproch. Gramatika e gjuhës së gjuhës / Grammatik des Deutsch-Fersentalerischen. Istituto Culturale Mòcheno-Cimbro / Kulturenstitut für das Fersental und Lusern / Kulturenstitut Bersntol-Lusérn, Palù del Fèrsina (Trento) 2003, ISBN 88-900656-1-3 (Digitalisat: PDF)

Fjalor

Anthony Rowley: Fersentaler Wörterbuch. Wörterverzeichnis der deutschen Sprachinselmundart des Fersentals në Provincën Trient / Oberitalien. Buske, Hamburg 1989 (= Bayreuther Beiträge zur Sprachwissenschaft, Dialektologie, 2), ISBN 3-87118-593-0

Literatura e mesme

Federica Cognola: Ndërtimi i infinitivali dhe fenomeni i transparencës në diellin e Valle del Fèrsina Në: Quaderni patavini di linguistica 22 (2006), fq. 3-48
Hans Mirtes: Das Ferstental und die Fersentaler. Zur Geographie, Geschichte und Volkskunde einer deutschen Sprachinsel in Trentino / Norditalien. Instituti për Gjeografi, Regensburg 1996 (= Regensburger geographische Schriften, Heft 26)
Giovanni Battista Pellegrini (ed.): La Valle del Fèrsina e le isole linguistiche di origine tedesca nel Trentino: Atti del convegno interdisciplinare, Sant'Orsola (Trento), 1 - 3 shtator 1978. Museo degli usi e costumi della gente trentina Michele all'Adige 1979
Anthony Rowley: Fersental (Val Fèrsina bei Trient / Oberitalien) - Untersuchung einer Sprachinselmundart. Niemeryer, Tübingen 1986 (= Phonai, Lautbibliothek der deutschen Sprachen und Mundarten, Deutsche Reihe, Bd. 28, Monografi, Bd. 18), ISBN 3-484-23131-9
Anthony Rowley: Die Mundarten des Fersentals. Në: Maria Hornung (ed.), Die deutschen Sprachinseln në Südalpen. Mundarten und Volkstum, Olms, Hildesheim / Zürich / Nju Jork, 1994 (= Studien zur Dialektologie, 3, Germanistische Linguistik, 124/125), fq. 145-160, ISBN 3-487-09957-8
Anthony Rowley: Die Sprachinseln der Fersentaler und Zimbern. Në: Robert Hinderling / Ludwig M. Eichinger (bot.): Handbuch der mitteleuropäischen Sprachminderheiten, Narr, Tübingen 1996, fq. 263-285, ISBN 3-8233-5255-5
Anthony Rowley: "Mocheno e Cimbro". Von Dialekt (en) zu Sprache (n)? Në: Dieter Stellmacher (ed.), Dialektologie zwischen Tradition und Neuansätzen: Beiträge der Internationalen Dialektologentagung, Göttingen, 19-21 Tetor 1998, Steiner, Stuttgart 2000 (= Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, Beiheft 109), fq. 213-221, ISBN 3-515-07762-6
Bernhard Wurzer: Die deutschen Sprachinseln në Oberitalien. 5. erw. Aufl., Athesia, Bozen 1983, ISBN 88-7014-269-8

Burimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ "Tav. I.5 - Appartenenza alla popolazione di lingua ladina, mochena e cimbra, per comune di area di residenza (Censimento 2001)" (PDF). Annuario Statistico 2006 (in Italian). Provinca Autonome e Trentos. 2007. Marrë 2011-05-12.
^ [1]

[1] "Tav. I.5 - Appartenenza alla popolazione di lingua ladina, mochena e cimbra, per comune di area di residenza (Censimento 2001)" (PDF). Annuario Statistico 2006 (in Italian). Provinca Autonome e Trentos. 2007. Marrë 2011-05-12.

[2] [1]

[1]

[2]