Shihni burimin për Italia

{{Infobox country
| conventional_long_name = Republika italiane
| common_name            = Italia
| native_name            = ''Repubblica Italiana'' ([[Gjuha italiane|Italisht]])
| image_flag             = Flag of Italy.svg
| flag_type              = [[Flamuri i Italisë|Flamuri]]
| image_coat             = Emblem of Italy.svg
| symbol_type            = [[Stema e Italisë|Stema]]
| national_anthem        = "[[Il Canto degli Italiani]]"<br/>"Kënga e Italianëve"<div style="padding-top:0.5em;">{{Center|[[Skeda:Canto degli Italiani - Marina Militare (strumentale).wav]]}}</div>
| image_map              = [[Figura:EU-Italy.svg|center|border|{{{FIGURA: GJERËSIA E HARTËS|280x280px}}}|Vendndodhja e Italisë]] {{Shpjegim i hartës |shteti rasa dhanore=Italisë|ngjyra e vendndodhjes=e gjelbër e errët|rajoni=Evropë |ngjyra e rajonit= gri e errët|nënrajoni=Bashkimi Europian|ngjyra e nënrajonit=e gjelbër}}
| capital                = [[Roma]]
| coordinates            = {{Coord|41|54|N|12|29|E|type:city}}
| largest_city           = kryeqyteti
| official_languages     = [[Gjuha italiane|Italisht]]<sup>a</sup>
| religion               = {{Ublist|item_style=white-space:nowrap;|84% [[Krishterimi në Itali|Krishterimi]]|12% [[Afetaria në Itali|pa fe]]|1% [[Islami në Itali|Islam]]|3% [[Feja në Itali|të tjerë]]}}
| religion_year          = 2020
| religion_ref           = <ref name="2021 Eurobarometer">{{Cite web|date=shtator 2021|title=Special Eurobarometer 516|url=https://data.europa.eu/data/datasets/s2237_95_2_516_eng?locale=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20230629085321/http://data.europa.eu/data/datasets/s2237_95_2_516_eng?locale=en|archive-date=29 qershor 2023|access-date=24 shtator 2021|language=en|publisher=[[European Union]]: [[European Commission]]|via=[[European Data Portal]] (see Volume C: Country/socio-demographics: IT: Question D90.2.)}}</ref>
| demonym                = [[Italianët|Italian/e]]
| government_type        = [[Republika parlamentare unitare]]
| leader_title1          = [[Presidenti i Italisë|Presidenti]]
| leader_name1           = [[Sergio Mattarella]]
| leader_title2          = [[Kryeministri i Italisë|Kryeministri]]
| leader_name2           = [[Giorgia Meloni]]
| leader_title3          = [[Presidenti i Senatit të Republikës (Itali)|Presidenti i Senatit]]
| leader_name3           = [[Ignazio La Russa]]
| leader_title4          = [[Presidenti i Dhomës së Deputetëve (Itali)|Presidenti i Dhomës së Deputetëve]]
| leader_name4           = [[Lorenzo Fontana]]
| legislature            = [[Parlamenti italian|Parlamenti]]
| upper_house            = [[Senati i Republikës (Itali)|Senati i Republikës]]
| lower_house            = [[Dhoma e Deputetëve (Itali)|Dhoma e Deputetëve]]
| sovereignty_type       = [[Historia e Italisë|Formimi]]
| established_event1       = [[Shpallja e Mbretërisë së Italisë|Bashkimi]]
| established_date1        = 17 mars 1861
| established_event2       = [[Referendumi institucional italian 1946|Republika]]
| established_date2        = 12<!--Monarkia u shfuqizua zyrtarisht--> qershor 1946
| established_event3       = [[Kushtetuta e Italisë|Kushtetuta e tanishme]]
| established_date3        = 1 janar 1948
| area_km2                 = 301,340<ref name="auto2">{{Cite web|date=23 gusht 2023|title=Italy|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/italy|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210701235642/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/italy|archive-date=1 korrik 2021|access-date=28 gusht 2023|publisher=Central Intelligence Agency|language=en}}</ref><ref name="Italy country profile">{{Cite web|date=12 nëntor 2023|title=Italy country profile|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-17433142|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20231218111602/https://www.bbc.com/news/world-europe-17433142|archive-date=18 dhjetor 2023|access-date=12 nëntor 2023|publisher=BBC News|language=en}}</ref>
| area_rank                = 71st
| area_sq_mi               = 116,347 <!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]-->
| percent_water            = 1.24 (2015)<ref>{{Cite web|title=Surface water and surface water change|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|archive-date=24 mars 2021|access-date=11 tetor 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|language=en}}</ref>
| population_estimate      = {{IncreaseNeutral}} 58,968,501<ref>{{Cite web|title=ISTAT – Demography, Statistics, Demographic Balance, Resident Population|url=https://demo.istat.it/app/?l=en&a=2024&i=D7B|access-date=10 korrik 2024|website=demo.istat.it|archive-date=6 korrik 2024|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20240706185033/https://demo.istat.it/app/?i=D7B&l=en&a=2024|url-status=live}}</ref>
| population_estimate_year = 2024
| population_estimate_rank = 25th
| population_density_km2   = 195.7
| population_density_sq_mi = 507 <!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]-->
| population_density_rank  = 71st
| GDP_PPP                  = {{Increase}} $3.347 trillion<ref name="IMFWEO.IT">{{Cite web|date=16 prill 2024|title=World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Italy)|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=136,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|access-date=16 prill 2024|publisher=[[International Monetary Fund]]|archive-date=4 qershor 2024|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20240604062300/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=136,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|url-status=live}}</ref>
| GDP_PPP_year             = 2024
| GDP_PPP_rank             = 13th
| GDP_PPP_per_capita       = {{Increase}} $56,905<ref name="IMFWEO.IT"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank  = 30th
| GDP_nominal              = {{Increase}} $2.328 trillion<ref name="IMFWEO.IT"/>
| GDP_nominal_year         = 2024
| GDP_nominal_rank         = 8th
| GDP_nominal_per_capita   = {{Increase}} $39,580<ref name="IMFWEO.IT"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 26th
| Gini                     = 32.5 <!--number only-->
| Gini_year                = 2020
| Gini_change              = decrease <!--increase/steady/decrease-->
| Gini_ref                 = <ref name="eurogini">{{Cite web|title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201009091832/https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|archive-date=9 tetor 2020|access-date=21 qershor 2022|publisher=European Commission|language=en}}</ref>
| HDI                      = 0.906 <!--number only-->
| HDI_year                 = 2022<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change               = steady <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                  = <ref name="UNHDR">{{Cite web|date=13 mars 2024|title=Human Development Report 2023/24 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20240313164319/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|archive-date=13 mars 2024|access-date=13 mars 2024|publisher=[[United Nations Development Programme]]|language=en|page=288}}</ref>
| HDI_rank                 = 30th
| currency                 = [[Euro]] ([[Simboli i Euros|€]])<sup>b</sup>
| currency_code            = EUR
| time_zone                = [[Zona Kohore e Evropës Qendrore|CET]]
| utc_offset               = +1
| utc_offset_DST           = +2
| time_zone_DST            = [[Ora Verore e Evropës Qendrore|CEST]]
| calling_code             = [[Numrat e telefonit në Itali|+39]]<sup>c</sup>
| cctld                    = [[.it]]
| footnote_a               = <span style="font-size:100%;">Gjermanishtja është bashkëzyrtare në [[Tiroli i Jugut|Tirolin e Jugut]] dhe [[Friuli-Venecia Xhulia]]; Frëngjishtja është bashkëzyrtar në [[Lugina e Aostës|Luginën e Aostës]]; Sllovenishtja është bashkëzyrtare në [[Provinca e Triestes|provincën e Triestes]], [[Provinca e Goricias|provincën e Goricias]] dhe Friuli-Venecia Xhulia; Ladin është bashkëzyrtar në Tirolin e Jugut, në [[Trentino]] dhe në zona të tjera veriore; Friulian është bashkëzyrtar në Friuli-Venezia Giulia; Sardenjishtja është bashkëzyrtare në [[Sardenjë]].<ref>{{Cite web|title=Legge Regionale 15 ottobre 1997, n. 26 |url=http://www.regione.sardegna.it/j/v/86?v=9&c=72&file=1997026|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226213750/http://www.regione.sardegna.it/j/v/86?v=9&c=72&file=1997026|archive-date=26 shkurt 2021|access-date=31 maj 2018|publisher=Regione autonoma della Sardegna – Regione Autònoma de Sardigna|language=it}}; {{Cite web|title=Regione Autonoma Friuli-Venezia Giulia – Comunità linguistiche regionali|url=https://www.regione.fvg.it/rafvg/cms/RAFVG/cultura-sport/patrimonio-culturale/comunita-linguistiche|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904201140/https://www.regione.fvg.it/rafvg/cms/RAFVG/cultura-sport/patrimonio-culturale/comunita-linguistiche|archive-date=4 shtator 2015|access-date=2 nëntor 2020|website=regione.fvg.it|language=it}}</ref></span>
| footnote_b             = <span style="font-size:100%;">Para vitit 2002, [[lira italiane]]. Euro pranohet në [[Campione d'Italia]] por monedha e saj zyrtare është [[franga zvicerane]].<ref>{{Cite web|date=14 korrik 2010|title=Comune di Campione d'Italia|url=http://www.comune.campione-d-italia.co.it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110430223743/http://www.comune.campione-d-italia.co.it|archive-date=30 prill 2011|access-date=30 tetor 2010|publisher=Comune.campione-d-italia.co.it|language=en}}</ref></span>
| footnote_c             = <span style="font-size:100%;">Për të telefonuar Campione d'Italia, është e nevojshme të përdorni kodin zviceran [[Numrat e telefonit në Zvicër|+41]].</span>
}}
'''Italia''', zyrtarisht '''Republika Italiane''', ([[Gjuha italiane|italisht]]: ''Repubblica Italiana'') është shtet në pjesën jugore të [[Evropa|Evropës]], në [[Gadishulli Apenin|Gadishullin Apenin]]. Pjesë e këtij vendi janë dhe ishujt në [[Deti Mesdhe|Detin Mesdhe]], si [[Sicilia]] dhe [[Sardenja]]. Në [[Alpet]] e larta në veri të saj gjendet kufiri me [[Franca|Francën]], [[Zvicra|Zvicrën]], [[Austria|Austrinë]] dhe në brigjet e [[Deti Adriatik|Adriatikut]] kufizohet nga [[Sllovenia]]. Në brendësi të këtij shteti gjenden dy shtete të vogla: [[Vatikani]] dhe [[San Marino]]. Është [[Lista e vendeve evropiane sipas sipërfaqes|vendi i dhjetë më i madh në Evropë]] për nga sipërfaqja, duke mbuluar 301,340 km2 (116,350 mi katrorë),<ref name="auto2"/> dhe [[Shtetet anëtare të Bashkimit Evropian|shteti i tretë më i populluar anëtar i Bashkimit Evropian]], me një popullsi prej afro 60 milionë banorë.<ref>{{Cite web|title=Italy Population 2022 (Demographics, Maps, Graphs) |url=https://worldpopulationreview.com/countries/italy-population|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221180502/https://worldpopulationreview.com/countries/italy-population|archive-date=21 shkurt 2022|access-date=21 shkurt 2022|website=worldpopulationreview.com|language=en}}</ref> Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i saj është [[Roma]]; zona të tjera kryesore urbane përfshijnë [[Milano]], [[Napoli]], [[Torino]], [[Firencia]] dhe [[Venecia]].

Në antikitet, Italia ishte shtëpia e [[Lista e popujve të lashtë të Italisë|popujve të shumtë]]; qyteti i Romës, i themeluar si [[Mbretëria Romake|Mbretëri]], u bë një [[Republika Romake|Republikë]] që pushtoi botën mesdhetare dhe e sundoi atë për shekuj si [[Perandoria Romake|Perandori]].<ref>{{Cite book|last1=Carl Waldman|url=https://books.google.com/books?id=kfv6HKXErqAC|title=Encyclopedia of European Peoples|last2=Catherine Mason|publisher=Infobase Publishing|year=2006|isbn=978-1-4381-2918-1|page=586|access-date=23 shkurt 2013|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20230311102543/https://books.google.com/books?id=kfv6HKXErqAC|archive-date=11 mars 2023|url-status=live}}; {{Cite book|last=Mommsen|first=Theodor|author-link=Theodor Mommsen|title=''History of Rome'', Book II: From the Abolition of the Monarchy in Rome to the Union of Italy|publisher=Reimer & Hirsel|year=1855|location=Leipzig|language=en}}; {{Cite book|last=Lazenby|first=John Francis|url=https://archive.org/details/hannibalswarmili00laze|title=Hannibal's War: A Military History of the Second Punic War|date=4 shkurt 1998|publisher=University of Oklahoma Press|isbn=978-0-8061-3004-0|language=en|page=[https://archive.org/details/hannibalswarmili00laze/page/29 29]|quote=Italy homeland of the Romans.|url-access=registration|via=Internet Archive}}</ref>

== Etimologjia ==
Propozimet e etimologjisë së fjalës 'Italia' janë të shumta. Sipas një propozim më i njohur, fjala ''Italia'', nga latinishtja ''Italia'', ishte i huazuar nga greqishtja prej gjuhës Oscane ''Víteliú'', që do të thotë "toka e gjedhëve të reja".

Fillimisht emri ''Italia'' u përdor vetëm për Italinë jugore. Grekët gradualisht filluan të përdorin këtë emër për një rajon më të madh, por ishte gjatë mbretërimit e Augustit (në latinisht ''Imperator Gaius Julius Caesar Augustus'', që konsiderohet si perandori i parë i Perandorisë Romake) që emri ''Italia'' u përdor për gadishullin italian komplet deri te Alpet.

== Historia ==
=== Roma e lashtë ===
{{Kryesor|Roma e lashtë}}
[[Skeda:Roman Empire Trajan 117AD.png|parapamje|275px|{{legend|#b23938|[[Perandoria Romake]] në vitin 117 e.r. në masën më të madhe<ref>{{Cite book|last=Bennett, Julian|url=https://books.google.com/books?id=qk_tofvS8EsC|title=Trajan: Optimus Princeps : a Life and Times|publisher=Routledge|year=1997|language=en|isbn=978-0-415-16524-2}}. Fig. 1. Regions east of the [[Euphrates]] river were held only in the years 116–117.</ref>}} {{legend|#d28989|[[Shteti vasal|Shtetet vasale]]}}]]
Roma e lashtë, një vendbanim në lumin [[Tiber]] në Italinë qendrore, i [[Themelimi i Romës|themeluar]] në vitin 753 pes, u sundua për 244 vjet nga një sistem monarkik. Në vitin 509 pes, romakët, duke favorizuar një qeveri të Senatit dhe Popullit ([[SPQR]]), [[Përmbysja e monarkisë romake|dëbuan monarkinë]] dhe krijuan një republikë oligarkike.

Gadishulli Italian, i quajtur Italia, u konsolidua në një entitet të bashkuar gjatë zgjerimit romak, pushtimit të territoreve të reja shpesh në kurriz të fiseve të tjera italike, etruskëve, keltëve dhe grekëve. Një shoqatë e përhershme, me shumicën e fiseve dhe qyteteve vendase, u formua dhe Roma filloi pushtimin e Evropës Perëndimore, Afrikës së Veriut dhe Lindjes së Mesme. Në vazhdën e vrasjes së [[Julius Cezari]]t në vitin 44 pes, Roma u rrit në një perandori masive që shtrihej nga [[Britania Romake|Britania]] deri në kufijtë e Persisë, duke përfshirë të gjithë pellgun e Mesdheut, në të cilin kulturat greke, romake dhe të tjera u bashkuan në një qytetërim të fuqishëm. Mbretërimi i gjatë i perandorit të parë, [[Augusti]], filloi një epokë paqeje dhe prosperiteti. Italia romake mbeti metropoli i perandorisë, atdheu i romakëve dhe territori i kryeqytetit.<ref>{{Cite book|last=Keaveney|first=Arthur|url=https://books.google.com/books?id=ojoOAAAAQAAJ|title=Arthur Keaveney: ''Rome and the Unification of Italy''|date=janar 1987|publisher=Croom Helm|isbn=978-0-7099-3121-8|access-date=20 nëntor 2021|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20240211000835/https://books.google.com/books?id=ojoOAAAAQAAJ|archive-date=11 shkurt 2024|url-status=live}}</ref>

Perandoria Romake ishte ndër më të mëdhatë në histori, me fuqi të madhe ekonomike, kulturore, politike dhe ushtarake. Në shtrirjen e saj më të madhe, ajo kishte një sipërfaqe prej 5 milionë kilometrash katrorë (1.9 milionë milje katrorë).<ref>{{Cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|year=2006|title=East–West Orientation of Historical Empires|url=http://peterturchin.com/PDF/Turchin_Adams_Hall_2006.pdf|url-status=live|journal=Journal of World-Systems Research|volume=12|issue=2|page=222|doi=10.5195/JWSR.2006.369|issn=1076-156X|archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20160517210851/http://peterturchin.com/PDF/Turchin_Adams_Hall_2006.pdf|archive-date=17 maj 2016|access-date=6 shkurt 2016|language=en|doi-access=free}}</ref> Trashëgimia romake ka ndikuar thellë në qytetërimin perëndimor në formësimin e botës moderne. Përdorimi i gjerë i [[Gjuhët romane|gjuhëve romane]] që rrjedhin nga latinishtja, [[Numrat romakë|sistemi numerik]], alfabeti dhe kalendari modern perëndimor, dhe shfaqja e krishterimit si fe botërore, janë ndër trashëgimitë e shumta të dominimit romak.<ref>{{Cite book|last=Richard|first=Carl J.|title=Why we're all Romans: the Roman contribution to the western world|publisher=Rowman & Littlefield|year=2010|isbn=978-0-7425-6779-5|edition=1st pbk.|location=Lanham, MD|language=en|pages=xi–xv}}</ref>

=== Bashkimi i Italisë ===
{{Kryesor|Bashkimi i Italisë}}
[[Shpalla e Mbretërisë së Italisë|Lindja e Mbretërisë së Italisë]] ishte rezultat i përpjekjeve të nacionalistëve dhe monarkistëve italianë besnikë ndaj [[Shtëpia e Savojës|Shtëpisë së Savojës]] për të krijuar një mbretëri të bashkuar që përfshin të gjithë [[Gadishulli Italian|Gadishullin Italian]]. Nga mesi i shekullit të 19-të, [[nacionalizmi italian]] në rritje çoi në revolucion.<ref>{{Cite web|title=Risorgimento in 'Dizionario di Storia'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/risorgimento_(Dizionario-di-Storia)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922035556/https://www.treccani.it/enciclopedia/risorgimento_(Dizionario-di-Storia)|archive-date=22 shtator 2022|access-date=22 shtator 2022|website=treccani.it|language=it}}</ref> Pas [[Kongresi i Vjenës|Kongresit të Vjenës]] më 1815, lëvizja politike dhe sociale e bashkimit italian, ose ''Risorgimento'', u shfaq për të bashkuar Italinë duke konsoliduar shtetet dhe duke i çliruar ato nga kontrolli i huaj. Një figurë radikale ishte gazetari patriot [[Giuseppe Mazzini]], themeluesi i lëvizjes politike "[[Italia e Re]]" në vitet 1830, i cili favorizoi një republikë unitare dhe mbrojti një lëvizje të gjerë nacionaliste. Viti 1847 pa shfaqjen e parë publike të "''[[Il Canto degli Italiani]]''", e cila u bë himni kombëtar në vitin 1946.<ref>{{Cite book|last1=Maiorino|first1=Tarquinio|last2=Marchetti Tricamo|first2=Giuseppe|last3=Zagami|first3=Andrea|title=Il tricolore degli italiani. Storia avventurosa della nostra bandiera|year=2002|publisher=Arnoldo Mondadori Editore|language=it|isbn=978-8-8045-0946-2|page=18}}; {{Cite web|title=Fratelli d'Italia|url=https://www.quirinale.it/page/inno|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20230426052752/https://www.quirinale.it/page/inno|archive-date=26 prill 2023|access-date=1 tetor 2021|language=it}}</ref>

{{Multiple image
| align             = right
| image1            = Gebrüder Alinari - Giuseppe Mazzini (Zeno Fotografie).jpg
| width1            = 126
| image2            = Giuseppe Garibaldi (1866).jpg
| width2            = 149
| footer            = [[Giuseppe Mazzini]] (majtas), udhëheqës me shumë ndikim i lëvizjes revolucionare italiane; dhe [[Giuseppe Garibaldi]] (djathtas), i festuar si një nga gjeneralët më të mëdhenj të kohëve moderne<ref name="scholar and patriot">{{Cite web|title=Scholar and Patriot|url=https://books.google.com/books?id=iWK7AAAAIAAJ&q=Garibaldi%2Bone%2Bof%2Bthe%2Bgreatest%2Bgenerals%2Bof%2Bmodern%2Btime&pg=PAPA133|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20240328152801/https://books.google.com/books?id=iWK7AAAAIAAJ&pg=PAPA133&q=Garibaldi%2Bone%2Bof%2Bthe%2Bgreatest%2Bgenerals%2Bof%2Bmodern%2Btime#v=onepage&q=Garibaldi%2Bone%2Bof%2Bthe%2Bgreatest%2Bgenerals%2Bof%2Bmodern%2Btime&f=false|archive-date=28 mars 2024|access-date=5 prill 2020|publisher=Manchester University Press|via=Google Books|language=en}}</ref> dhe si "Hero i Dy Botërave",<ref name="Garibaldi on Encyclopædia Britannica">{{Cite web|title=Giuseppe Garibaldi (Italian revolutionary)|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/225978/Giuseppe-Garibaldi|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140226091529/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/225978/Giuseppe-Garibaldi|archive-date=26 shkurt 2014|access-date=6 mars 2014|language=en}}</ref> të cilët luftuan në shumë fushata ushtarake që çuan në bashkimin italian
}}

Anëtari më i famshëm i Italisë së Re ishte revolucionari dhe gjenerali [[Giuseppe Garibaldi]]<ref>Denis Mack Smith, ''Modern Italy: A Political History'', (University of Michigan Press, 1997) p. 15. A literary echo may be found in the character of Giorgio Viola in Joseph Conrad's ''[[Nostromo]]''.</ref> i cili udhëhoqi përpjekjen republikane për bashkim në Italinë jugore. Megjithatë, monarkia italiane e Shtëpisë së Savojës, në [[Mbretëria e Sardenjës (1720-1861)|Mbretërinë e Sardenjës]], qeveria e së cilës udhëhiqej nga [[Camillo Benso, Konti i Cavour]], kishte gjithashtu ambicie për të krijuar një shtet të bashkuar italian. Në kontekstin e [[Revolucionet e vitit 1848|revolucioneve liberale të vitit 1848]] që përfshinë Evropën, një [[Lufta e Parë për Pavarësi Italiane|Luftë e Parë për Pavarësi Italiane]] e pasuksesshme u shpall kundër [[Austro-Hungaria|Austrisë]]. Në vitin 1855, Sardenja u bë aleate e Britanisë dhe Francës në [[Lufta e Krimesë|Luftën e Krimesë]].<ref>Enrico Dal Lago, "Lincoln, Cavour, and National Unification: American Republicanism and Italian Liberal Nationalism in Comparative Perspective." ''The Journal of the Civil War Era'' 3#1 (2013): 85–113.; William L. Langer, ed., ''An Encyclopedia of World Cup History''. 4th ed. 1968. pp 704–7.</ref> Sardenja luftoi Perandorinë Austriake në [[Lufta e Dytë për Pavarësi Italiane|Luftën e Dytë për Pavarësi Italiane]] të 1859, me ndihmën e Francës, duke rezultuar në çlirimin e [[Lombardia|Lombardisë]]. Në bazë të [[Marrëveshja e Plombières|Marrëveshjes së Plombières]], Sardenja ia dorëzoi Francës [[Savoy]] dhe [[Nice]], një ngjarje që shkaktoi eksodin e Niçard.<ref>{{Cite web|date=28 gusht 2017|title="Un nizzardo su quattro prese la via dell'esilio" in seguito all'unità d'Italia, dice lo scrittore Casalino Pierluigi|url=https://www.montecarlonews.it/2017/08/28/notizie/argomenti/altre-notizie-1/articolo/un-nizzardo-su-quattro-prese-la-via-dellesilio-in-seguito-allunita-ditalia-dice-lo-scrittore.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219165302/http://www.montecarlonews.it/2017/08/28/notizie/argomenti/altre-notizie-1/articolo/un-nizzardo-su-quattro-prese-la-via-dellesilio-in-seguito-allunita-ditalia-dice-lo-scrittore.html|archive-date=19 shkurt 2020|access-date=14 maj 2021|language=it}}</ref>

Në 1860–1861, Garibaldi udhëhoqi përpjekjet për bashkim në Napoli dhe Siçili.<ref>Mack Smith, Denis (1997). ''Modern Italy; A Political History''. Ann Arbor: The University of Michigan Press. {{ISBN|0-4721-0895-6}}</ref> [[Teano]] ishte vendi i një takimi të famshëm midis Garibaldit dhe [[Viktor Emanueli II]], mbretit të fundit të Sardenjës, gjatë të cilit Garibaldi i shtrëngoi dorën Viktor Emanuelit dhe e përshëndeti atë si Mbret i Italisë. Cavour ra dakord të përfshinte Italinë jugore të Garibaldit në një bashkim me Mbretërinë e Sardenjës më 1860. Kjo i lejoi qeverisë së Sardenjës të [[Shpallja e Mbretërisë së Italisë|shpallte një mbretëri të bashkuar italiane]] më 17 mars 1861,<ref>{{Cite news|date=17 mars 2017|title=Everything you need to know about March 17th, Italy's Unity Day|url=https://www.thelocal.it/20170317/everything-to-know-about-march-17th-italys-unity-unification-risorgimento-day|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170617212538/https://www.thelocal.it/20170317/everything-to-know-about-march-17th-italys-unity-unification-risorgimento-day|archive-date=17 qershor 2017|access-date=17 korrik 2017|language=en}}</ref> me Viktor Emanuelin II si mbretin e saj të parë. Në vitin 1865, kryeqyteti i mbretërisë u zhvendos nga Torino në Firence. Në vitin 1866, Viktor Emanueli II, i lidhur me [[Prusia|Prusinë]] gjatë [[Lufta austro-prusiane|Luftës Austro-Prusiane]], zhvilloi [[Lufta e Tretë për Pavarësi Italiane|Luftën e Tretë për Pavarësi Italiane]], e cila rezultoi në aneksimin e [[Veneto|Venetisë]] nga Italia. Më në fund, në vitin 1870, ndërsa Franca braktisi Romën gjatë [[Lufta franko-prusiane|Luftës Franko-Prusiane]], italianët [[Kapja e Romës|kapën Shtetet Papale]], bashkimi u përfundua dhe kryeqyteti u zhvendos në Romë.<ref name="scholar and patriot"/>

== Gjeografia ==
{{Kryesor|Gjeografia e Italisë}}
Sipërfaqja e përgjithshme e Italisë është 301,230 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 42° 50' '''V''', 12° 50' '''L''' dhe 294,020 km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 7.210 km² ujë.

Vija bregdetare e Italisë është 7,600 km e gjatë ndërsa kufiri tokësor 1.932,2 km i gjatë.

[[Klima]] e Italisë është mesdhetare. Në pjesën veriore alpine dhe atë jugore qendrorë zotëron klima kontinentale.

Pjesa më e madhe e [[relievi]]t është terren i vrazhdë dhe malor. Përgjatë bregdetit terreni është i ulët dhe i rrafshët. Në Itali shtrihen Alpet dhe Apeninet, kurse ultësira më e rëndësishme është ultësira e Lombardisë ku rrjedh lumi Po. Pika më e ulët e relievit gjendet përgjatë bregut të detit Mesdhe (0m) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 4,749 metrave pika e dytë më e lartë e Malit të Bardhë ([[Gjuha frënge|fr.]]: ''Mont Blanc'').

== Politika ==
{{Kryesor|Sistemi shtetëror në Itali}} 
Italia ka qenë një [[Republika parlamentare|republikë parlamentare]] unitare që nga viti 1946, kur monarkia u shfuqizua nga një referendum kushtetues. [[Presidenti i Italisë]], aktualisht [[Sergio Mattarella]] që nga viti 2015, është [[kreu i shtetit]] të Italisë. Presidenti zgjidhet për një mandat shtatëvjeçar nga [[Parlamenti i Italisë]] në një sesion të përbashkët. Italia ka një [[Kushtetuta e Italisë|kushtetutë]] të shkruar demokratike, që rezulton nga puna e një [[Asambleja Kushtetuese e Italisë|Asambleje Kushtetuese]] formuar nga përfaqësuesit e të gjitha forcave [[Antifashizmi|antifashiste]] që kanë kontribuar në humbjen e naziste dhe forcave fashiste gjatë Luftës Civile.

=== Qeveria ===
{{Multiple image
| align = right
| caption_align = center
| image1 = Sergio Mattarella Official (cropped).jpg
| width1 = 154
| caption1 = [[Sergio Mattarella]]<br/>{{Small|[[Presidenti i Italisë]]<br/>që nga viti 2015}}
| image2 = Giorgia Meloni Official 2023 crop.jpg
| width2 = 150
| caption2 = [[Giorgia Meloni]]<br/>{{Small|[[Kryeministri i Italisë|Kryeministre e Italisë]]<br/>që nga viti 2022}}
}}
Italia ka një qeveri parlamentare të bazuar në një sistem votimi proporcional. Parlamenti është krejtësisht dydhomësh: dy shtëpitë, Dhoma e Deputetëve dhe Senati i Republikës, të cilat takohen në Palazzo Madama, kanë të njëjtat kompetenca. Kryeministri, zyrtarisht kryetar i Këshillit të Ministrave, është kreu i qeverisë i Italisë. Kryeministri dhe kabineti emërohen nga Presidenti i Republikës, por duhet të kalojnë një votëbesim në Parlament për të hyrë në detyrë. Kryeministri i tanishëm është Paolo Gentiloni i Partisë Demokratike.

Kryeministri është Kryetari i Këshillit të Ministrave i cili ka një fuqi efektive ekzekutive dhe ai duhet të marrë një votë miratimi nga ai për të ekzekutuar shumicën e aktiviteteve politike. Zyra është e ngjashme me ato në shumicën e sistemeve të tjera parlamentare, por udhëheqësi i qeverisë italiane nuk është i autorizuar të kërkojë shpërbërjen e Parlamentit të Italisë.

Një ndryshim tjetër me zyrat e ngjashme është se përgjegjësia e përgjithshme politike për inteligjencën i jepet Presidentit të Këshillit të Ministrave. Në sajë të kësaj, Kryeministri ka fuqi ekskluzive për: koordinimin e politikave të inteligjencës, përcaktimin e burimeve financiare dhe forcimin e sigurisë kibernetike kombëtare; zbatojnë dhe mbrojnë sekretet shtetërore; autorizojnë agjentët për të kryer operacione në Itali ose jashtë vendit, në kundërshtim me ligjin.

Dhoma e Deputetëve është shtëpia e ulët e Italisë. Veçori e Parlamentit italian është përfaqësimi i dhënë qytetarëve italianë që jetojnë përgjithmonë jashtë vendit: 12 deputetë dhe 6 senatorë të zgjedhur në katër zona të ndryshme jashtë shtetit. Përveç kësaj, Senati italian është caratterizzato edhe nga një numër i vogël i senatorëve për jetë, të emëruar nga Presidenti "për merita të shquara patriotike në fushën sociale, shkencore, artistike ose letrare". Ish presidentët e Republikës janë senatorë të jetës ex officio.

Tre partitë kryesore politike të Italisë janë Partia Demokratike, Forza Italia dhe Lëvizja pesë yje. Gjatë zgjedhjeve të përgjithshme të vitit 2013, këto tri parti fituan 579 nga 630 vende në Dhomën e Deputetëve dhe 294 nga 315 në Senat. Shumica e vendeve të mbetura u fituan nga një bllok jetëshkurtër zgjedhor formuar për të mbështetur kryeministrin në ikje Mario Monti, partia deri majta, Ekologji, Liri ose nga palët që zgjedhjet konkursin vetëm në një pjesë të Italisë: Lidhjes Veriore, Partia Popullore e Tirolit Jugor, Vallée d'Aoste dhe Jugu i Madh. Më 15 nëntor 2013, 58 deputetë të shkëputur nga Forza Italia krijuan New Center-Right.

=== Ligji dhe drejtësia penale === 
{{Kryesor|Ligji i Italisë|Gjyqësori i Italisë}}

Gjykata Supreme e Kasacionit Sistemi gjyqësor italian është i bazuar në ligjin romak të modifikuar nga kodi i Napoleonit dhe statutet e mëvonshme. Gjykata Supreme e Kasacionit është gjykata më e lartë në Itali për rastet penale dhe civile. Gjykata Kushtetuese e Italisë rregullon konformitetin e ligjeve me kushtetutën dhe është një inovacion pas Luftës së Dytë Botërore. Që nga pamja e tyre në mes të shekullit të 19, krimi italiane organizuar dhe organizatat kriminale kanë infiltruar jetën sociale dhe ekonomike të shumë rajone në jug të Italisë, më famëkeq i Cili qenë mafias siçiliane, e cila më vonë do të zgjerohet në disa vende të huaja, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara. Faturat mafioze mund të arrijnë në 9% të PBB-së së Italisë.

Raporti i vitit 2009 identifikoi 610 komuna që kanë një prani të fortë mafioze, ku jetojnë 13 milionë italianë dhe prodhohet 14.6% e GDP italiane. Ndrangheta e Kalabrisë, që sot ndoshta është sindikata më e fuqishme e krimeve të Italisë, llogarit vetëm për 3% të PBB-së së vendit. Megjithatë, në 0.013 për 1.000 njerëz, Italia ka vetëm normën e 47 më të lartë të vrasjes (në një grup prej 62 vendeve) dhe numrin e 43-të më të lartë të dhunimeve në 1,000 njerëz në botë (në një grup prej 65 vendeve), relativisht shifra të ulta mes vendeve të zhvilluara.

=== Njësitë administrative ===
{{Kryesor|Njësitë administrative në Itali}}
[[Skeda:Italy, administrative divisions - it - colored.svg|right|300px|Njësitë administrative në Itali]]
Italia ka 20 rajone (të quajtura "regioni", njëjës: "regione"). Pesë nga këto rajone kanë statusin e një shkalle të autonomisë që u mundëson disa të drejta veprimi në legjislacion dhe çështje tjera specifike.<ref name="tuttitalia">{{Cite news|title=Regioni italiane|url=http://www.tuttitalia.it/regioni|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220509133929/https://www.tuttitalia.it/regioni|archive-date=9 maj 2022|access-date=30 prill 2022|language=it}}</ref>

''Njësitë me status autonomie janë të shënuara me shenjën *''.
* [[Skeda:Flag of Valle d'Aosta.svg|30px]] [[Lugina e Aostës]] (Valle d'Aosta)*, [[Aosta]]
* [[Skeda:Flag of Piedmont.svg|30px]] [[Piemonti]] (Piemonte), [[Torino]]
* [[Skeda:Liguria-Bandiera.png|30px]] [[Liguria]], [[Genova]]
* [[Skeda:Flag of Lombardy.svg|30px]] [[Lombardia]], [[Milano]]
* [[Skeda:Flag of Trentino-South Tyrol.svg|30px]] [[Trentino-Tiroli Jugor]] (Trentino-Alto Adige)*, [[Trento]]
* [[Skeda:Flag of Veneto.svg|30px]] [[Veneto]], [[Venezia]]
* [[Skeda:Flag of Friuli-Venezia Giulia.svg|30px]] [[Friuli-Venezia Giulia]] *, [[Trieste]]
* [[Skeda:Fictional Emilia-Romagna Flag.svg |30px]] [[Emilia-Romanja]] (Emilia-Romagna), [[Bologna]]
* [[Skeda:Flag of Tuscany.svg|30px]] [[Toskana]] (Toscana), [[Firenze]]
* [[Skeda:Flag of Umbria.svg|30px]] [[Umbria]], [[Peruxhia]] (Perugia)
* [[Skeda:Flag of Marche.svg|30px]] [[Marke]] (Marche), [[Ankona]] (Ancona)
* [[Skeda:Lazio Flag.svg|30px]] [[Lacio]] (Lazio), [[Roma]]
* [[Skeda:Abruzzo bandiera.svg|30px]] [[Abruci]] (Abruzzo), [[L'Aquila]]
* [[Skeda:Flag of Molise.svg|30px]] [[Molise]], [[Kampobaso|Campobasso]]
* [[Skeda:Flag of Campania.svg|30px]] [[Kampanja]] (Campania), [[Napoli]]
* [[Skeda:Flag of Apulia.svg|30px]] [[Pulia]] (Puglia), [[Bari (Itali)|Bari]]
* [[Skeda:Flag of Basilicata.svg|30px]] [[Bazilikata]] (Basilicata), [[Potenca]] (Potenza)
* [[Skeda:Flag of Calabria.svg|30px]] [[Calabria]], [[Katanxaro]]
* [[Skeda:Flag of Sicily.svg|30px]] [[Sicilia]] *, [[Palermo]] 
* [[Skeda:Flag of Sardinia, Italy.svg|30px]] [[Sardenja]] (Sardegna)*, [[Kaljari]]

''Regioni'' përmbajnë 107 provinca (''[[Provincat e Italisë|province]]'') ose qytete metropolitane (''[[Qytetet metropolitane të Italisë|città metropolitane]]''), dhe 7,904 komuna (''[[Komuna (Itali)|communi]]'').<ref name="tuttitalia"/>

== Demografia ==
{{Kryesor|Demografia e Italisë}}
Në vitin 2020, Italia kishte 60.317.116 banorë.<ref>{{Cite web|date=8 prill 2022|title=Indicatori demografici|url=https://www.istat.it/it/archivio/269158|access-date=27 korrik 2022|website=istat.it|language=it|archive-date=13 korrik 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220713112932/https://www.istat.it/it/archivio/269158|url-status=live}}</ref> Dendësia e popullsisë, prej 202 banorësh për kilometër katror (520/m²), është më e lartë se shumica e vendeve të Evropës Perëndimore. Megjithatë, shpërndarja është e pabarabartë: zonat më të dendura të populluara janë Lugina Po (pothuajse gjysma e popullsisë) dhe zonat metropolitane të Romës dhe Napolit, ndërsa rajone të gjera si Alpet dhe malësitë e Apeninës, pllajat e Basilicata dhe ishulli i Sardenja, si dhe pjesa më e madhe e Siçilisë, janë të populluara pak.

Popullsia e Italisë pothuajse u dyfishua gjatë shekullit të 20-të, por modeli i rritjes ishte i pabarabartë për shkak të migrimit të brendshëm në shkallë të gjerë nga jugu rural në veriun industrial, pasojë e [[Mrekullia ekonomike italiane|mrekullisë ekonomike italiane]] të viteve 1950-1960. Normat e larta të lindshmërisë dhe lindjeve vazhduan deri në vitet 1970, pas së cilës ato filluan të bien; shkalla totale e fertilitetit (TFR) arriti një nivel më të ulët historik prej 1.2 fëmijë për grua në 1995, shumë më poshtë normës së zëvendësimit prej 2.1 dhe dukshëm nën nivelin më të lartë prej 5 më 1883.<ref>{{Citation|last=Max Roser|title=Total Fertility Rate around the world over the last centuries|work=[[Our World In Data]], [[Gapminder Foundation]]|year=2014|url=https://ourworldindata.org/grapher/children-born-per-woman?year=1800&country=ITA|access-date=7 maj 2019|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180807185906/https://ourworldindata.org/grapher/children-born-per-woman?year=1800&country=ITA|archive-date=7 gusht 2018|url-status=dead}}</ref>

== Ekonomia ==
[[Skeda:Fiat-new-500-front.jpg|parapamje|djathtas|200px|Fiat 500]]
[[Skeda:IMG 4468 - Milano - La Borsa - Dettaglio - Foto di Giovanni Dall'Orto - 20 jan 2007.jpg|parapamje|djathtas|200px|Piazza Affari në [[Milano]]]]
{{Kryesor|Ekonomia e Italisë}}
Për nga vëllimi ekonomik Italia bën pjesë në 7 shtetet më të industrializuara të botës dhe e katërta në Evropë.
Pozita gjeografike e Italisë është e lidhur ngushtë me detin gjatë tërë historisë së saj, duke ushtruar ndikim të rëndësishëm dhe vendimtar në zhvillimin e saj.

Në truallin e Italisë lind [[Perandoria Romake]], e cila tregoi tërë atë fuqi dhe ndikim në një pjesë të madhe të kontinentit tonë. Shkatërrimi i saj, më vonë edhe copëtimi në shumë shtete feudale, ekonomisë së Italisë nuk i ka dhënë fuqi unike.

Italia hyn në kategorinë e shteteve të [[Evropë]]s në të cilët frytet e revolucionit industrial arrijnë vonë, përkatësisht kah mesi i [[Shekulli XIX|shekullit XIX]].   Ndërsa në shumë shtete të Evropës fillon të zvogëlohet karakteristika agrare, në strukturën e ekonomisë italiane ajo zë pozitën prioritare. Edhe dy luftërat botërore kanë ndikuar në dobësimin e saj, sidomos ajo e fundit. Pasojat kanë qenë të rënda e janë manifestuar në numrin gjithnjë më të madh të papunëve. Industria, e shkatërruar gjithashtu pas Luftës së Dytë Botërore, nuk ka mund të ofronte shumë e në bujqësi ndihej mungesa e tokës së punueshme.

Etapa më e rëndësishme e ekonomisë së Italisë fillon prej vitit [[1950]]. Investimet e kapitalit të huaj, e në radhë të parë i [[ShBA]]-ve, i kanë mundësuar që shpejt të rimëkëmbet ekonomia e shtetit. Rritja e investimeve në industri gjithnjë është shtuar e në fund të dekadës është dyfishuar prodhimtaria industriale. Viti [[1959]] për Italinë ishte më i rëndësishmi, kurse dekada e kaluar karakterizohet si fenomen i rrallë i ekspansionit ekonomik, që është shprehur jo vetëm në rritjen e prodhimtarisë industriale, por edhe në rritjen e eksportit dhe uljen e papunësisë.

Në vitin [[1951]] kanë qenë të inkuadruar 4,2 milionë e në vitin [[1972]] ky numër dyfishohet, duke arritur në 8,1 milionë punëtorë. Derisa vlera e prodhimtarisë industriale në vitin 1951 ka qenë 4,8 miliard dollarë, në vitin 1972 kjo vlerë pesëfishohet, duke arritur në 25,5 miliardë dollarë. Krahas këtyre ecurive, lindin gjigantët industrialë, siç janë: industria e gomave “Pireli", e automobilave "[[Fiat]]", e tekstilit "Armani", industria kimike “Monte Catini”, etj. Gjithashtu Italia ka shumë të zhvilluar turizmin. Mirëpo, kontrastet ndërmjet Veriut dhe Jugut, që janë shfaqur si pasojë e rrethanave të ndryshme historike, edhe pse ndihet tendenca e zvogëlimit, ende paraqesin problemin më serioz të shtetit. Në këtë aspekt çdo qeveri italiane e ardhur në fuqi ka si prioritet zbutjen e këtij niveli ndermjet veriut dhe jugut duke shpalosur politika ekonomike e frymë investuese për jugun. Sot Italia bën pjesë ne ato shtete qё ka një raport tё mirë përsa i përket eksporteve ku më kryesoret përmendim prodhimet industriale si ato tё makinave, prodhimet ushqimore, apo dhe ato të tekstileve. Në lëndë të para si minerale apo naftë është deficitare.

Qysh prej 1 janarit të vitit 2002 Italia është bërë pjesë e eurozonës, pra bën pjesë në ato shtete evropiane që përdor euron si monedhë. Kjo ka bërë që të lihet pas një histori e gjatë me monedhën e para 2002-shit, liretën që herë pas herë ishte bërë pre e spekulimeve të shumta duke krijuar dhe uljen e vlerës së saj.

== Transporti ==
=== Sistemi Rrugor ===
Totali i rrugëve të Italisë arrin deri në 654.676 km (1998).

=== Sistemi Hekurudhor ===
Totali i hekurudhave të Italisë arrin deri në 19.394 km ky total mund të rritet në ditët në vijim si pasojë e ndërtimeve të reja që mund të bëhen.

== Kultura ==
{{Kryesor|Kultura e Italisë}}
Italia nuk ka ekzistuar si shtet deri më 1861, kur u bashkua. Për shkak të këtij bashkimi të vonuar, dhe autonomisë historike të regjioneve që tani e përbëjnë [[Gadishulli Italian|Gadishullin italian]], shumë tradita dhe kultura që tani identifikohen si Italiane mund të identifikohen nga regjionet nga kanë ardhur. Me gjithë izolimin social dhe politik të këtyre regjioneve, kontributet e Italisë në trashëgiminë kulturore dhe historike të [[Evropa|Evropës]] mbeten shumë të mëdha. Italia është vendi me më së shumti trashëgimi kulturore në [[UNESCO]] (41 deri më tani).

=== Arti ===
[[Skeda:Portrait de Dante.jpg|thumb|right|upright|Piktura e [[Dante Alighieri]]]]
Piktura italiane karakterizohet me ngjyra të ngrohta dhe dritë, siç dëshmojnë punimet e [[Caravaggio]]s dhe [[Titian]]it, dhe preokupim me figura fetare. Piktura italiane ka dominuar në [[Evropa|Evropë]] për qindra vjet.  Artistë të njohur gjatë kësaj kohe përfshijnë [[Michelangelo]], [[Leonardo da Vinci]], [[Donatello]], [[Botticelli]], [[Fra Angelico]], [[Tintoretto]], [[Caravaggio]], [[Bernini]], [[Titian]] dhe [[Raphael]].  Pastaj Italia provoi nënshtrim të vazhdueshëm nga fuqi të huaja që shkaktoi zhvendosje të vëmendjes tek çështjet politike, duke çuar deri te humbja e autoritetit artistik të saj në [[Evropa|Evropë]].

=== Letërsia ===
Me bazat e [[Gjuha Italiane|gjuhës italiane]] moderne të themeluara nga poeti [[Dante Alighieri]], vepra më e madhe e të cilit, [[Komedia Hyjnore|Divina Commedia]], konsiderohet si një ndër veprat më të mëdha të krijuara në [[Evropa|Evropë]] gjatë kohës së [[Mesjeta|Mesjetës]]; shkrimtarët dhe poetët [[Giovanni Boccaccio]], [[Giacomo Leopardi]], [[Alessandro Manzoni]], [[Torquato Tasso]], [[Ludovico Ariosto]], dhe [[Francesco Petrarca]]. Filozofë të rëndësishëm përfshihen [[Giordano Bruno]], [[Marsilio Ficino]], [[Niccolò Machiavelli]], dhe [[Giambattista Vico]]. Figura letrare moderne janë: poeti nacionalist [[Giosuè Carducci]] më 1906, shkrimtari realist [[Grazia Deledda]] më 1926, autor i teatrit modern [[Luigi Pirandello]] më 1936, poetët [[Salvatore Quasimodo]] më 1959 dhe [[Eugenio Montale]] më 1975, autori teatral [[Dario Fo]] më 1997 etj.<ref>{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/|title=All Nobel Laureates in Literature}}</ref>

== Referime ==
{{reflist}}

== Lidhje të jashtme ==
{{Commonskat|Italy|Italia}}
* [http://www.quirinale.it/ Presidenza della Repubblica] - Presidenca
* [http://www.parlamento.it/ Parlamento] - Parlamenti
* [http://www.italia.gov.it/ Italia.gov.it] - Qeveria
* [https://web.archive.org/web/20080517014204/http://www.esteri.gov.it/eng/ Ministero Degli Affari Esteri] - Ministria e Punëve të Jashtme
* [http://www.big-italy-map.co.uk Harta] - Harta
* [https://web.archive.org/web/20050123043134/http://www.italy-weather-and-maps.com/ Harta dhe Moti] - Harta dhe Moti 
* [http://www.freeworldmaps.net/europe/italy/map.html Harta]

'''Shoqatat kulturore shqiptare në Itali:'''
* '''[http://www.youtube.com/watch?v=zRP9bO5rh_I&feature=related PEPiF mbi shqiptarët në Itali]'''
* '''[http://www.vatrashqiptare.com/ Shoqata Vatra ]''' (''Torino'')
* '''[https://web.archive.org/web/20070114105325/http://www.egnatia.org/ Shoqata Shqiptare Egnatia ]''' (''Modena'')
* '''[https://web.archive.org/web/20070116064823/http://www.usab-al.it/ USAB - Shoqata e Studenteve Shqiptar ne Bolonje - Unione degli Studenti Albanesi ]''' (''Bolonje'')
* '''[http://www.voxaquila.org/ VoxAquila ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050615000559/http://www.voxaquila.org/ |date=15 qershor 2005 }}''' (''Parma'') 
* '''[https://web.archive.org/web/20060426225127/http://www.newagera.org/ New Albanian Generation Era ]''' (''Milano'') 
* '''[http://www.legaalbanese.com/ Liga e Shoqatave Shqiptare dhe Arbëreshe në Itali ]''' (''Rimini'')
* '''[http://www.drita.it/ Shoqata Studentore Drita ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050610081836/http://www.drita.it/ |date=10 qershor 2005 }}''' (''Romë'') 
* '''[http://www.iliriapesaro.com/ Shoqata Miqizia ]''' (''Rimini'')
* '''[https://web.archive.org/web/20050404030339/http://www.dea-associazione.com/ Shoqata DEA ]''' (''Pisa,'') 
* '''[http://www.iliriapesaro.com/ Shoqata Iliria ]''' (''Pesaro'') 
* '''[http://www.fajtori.com/padova/ Shoqata e Padovës ]''' (''Padova'') 
* '''[http://www.sebashku-insieme.tk/ Së Bashku - Insieme ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050403170457/http://www.sebashku-insieme.tk/ |date=3 prill 2005 }}''' (''Trieshtë'') 
* '''[http://www.albankraja.com/ Shoqata Iliria ]''' (''Romë'') 
* '''[https://web.archive.org/web/20110429100036/http://www.albaniax.de/ Grupi Bari ]''' (''Bari'')
* '''[http://www.alboys.tk/ Grupi Alboys ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050402040005/http://www.alboys.tk/ |date=2 prill 2005 }}''' (''Romë'')
* '''[http://www.arbitalia.it/ Arbitalia - Shtëpia e Arbëreshëve ]''' (''Cosenza'')
* '''[http://www.jemi.it/ Jemi - Il portale degli Arbëreshë]''' (''Italia'')

{{BE}}
{{VendeEvropa}}
{{Ilirët}}
{{G8}}

[[Kategoria:Itali| ]]
[[Kategoria:Shtete në Evropë]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Këshillit të Evropës]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Bashkimit Evropian]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të NATO-s]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Bashkimit për Mesdheun]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara]]
[[Kategoria:Republika]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të themeluara më 1861]]