Konfliktet Malazez-Shqiptar

Konfliktet Malaezo-Shqiptare ishin një seri përleshjesh dhe beteje mes Mbretërisë së Malit të Zi dhe malësorëve shqiptarë dhe parregullsive osmane, kryesisht nga Vilajeti i Kosovës dhe Lidhja e Prizrenit. Konfliktet u shtrinë nga vitet 1850 deri në vitin 1945. Malazezët, me mbështetjen e Rusisë, kishin qëllime të zgjerimit të mbretërisë në territoret otomane, në atë kohë të përbëra nga shqiptarët pas traktatit të San Stefanit në vitin 1878. Ndonëse kishin filluar konfliktet mes shqiptarëve dhe malazezëve shumë më herët, më 1862, kur mbreti Nikolla Petroviç vendosi të sulmojë Shqipërinë e veriut, fillon rajonet e Vraninës, Grudës dhe Hotit. (Atëherë Perandoria Osmane). Malësorët kundërshtuan sulmet, me avantazhe që u dhanë atyre për shkak të terrenit malor. Shembulli i malësorëve që luftonin forcat malazeze ishin Zhuj Selmani nga Rugova, i cili në vitin 1877 shpërtheu kullën e tij në Pejë ndërsa forcat malazeze e sulmuan atë. Raste të tjera ishin Oso Kuka nga Shkodra, e cila në vitin 1862 vdiq duke luftuar forcat malazeze për të rifituar ishullin e Vraninës, të cilën më parë ishin marrë nga osmanët. Qëllimi rus pan-sllav për të unifikuar shtetet sllave jugore në një, gjithashtu e tërhoqi Malin e Zi dhe shqiptarët e veriut në konflikte të mëtejshme. Luftimet vazhduan edhe në Luftërat Ballkanike kur Mali i Zi pushtoi Shkodrën dhe vazhdoi në Luftën e Dytë Botërore me luftëtarët e Balli Kombetar që u përleshën me forcat komuniste malazeze, më vonë u bashkua me Enver Hoxhën. Sot marrëdhëniet ndërmjet Malit të Zi dhe Shqipërisë janë neutralë dhe ekziston një bashkëpunim i ngushtë mes dy shteteve.

Origjina

Gjurmët e para të konfliktit malazez-shqiptar filluan në mesin e viteve 1800, kur fuqitë evropiane ishin të interesuara për dobësimin e Perandorisë Osmane, si Rusia. Shqiptarët ishin nën osmanët me një lloj autonomie në disa pjesë të Malësisë. Megjithëse Rusia ishte më së shumti e interesuar për hapjen e një kulme përmes Ballkanit për të marrë një port bregdetar, Mali i Zi përdorte dëshirën ruse për të zbatuar dhe financuar shtetin e tyre, gjë që alarmoi shqiptarët në Malësi, (Shqipërinë e Veriut) dhe gjithashtu osmanët. Edhe para themelimit të duhur të Perandorisë Osmane, Rugova dhe Kelmendi ishin kryesisht katolikë, të cilët gjithashtu shkaktuan tensione midis shqiptarëve dhe malazezëve. Mbreti Nikolla preferoi që shqiptarët të ktheheshin në besimin ortodoks, në të cilin shqiptarët refuzuan. Parregullsitë shqiptare-osmane shpesh luftuan forcat malazeze përreth kufirit dhe për dekadat e ardhshme luftimet nuk do të ndaleshin.

Konfliktet e mëtejshme

Edhe pse armiqtë e betuar të shqiptarëve, malazezët shpesh bënë paqe me malësorët. Konfliktet shpesh rezultuan në traktatet e paqes mes palëve si një mjet për t'i rezistuar një armiku të përbashkët, osmanët. Malësorët që sfiduan osmanët i përdornin malazezët si mbështetje dhe nganjëherë madje u anuan me ta kundër osmanëve. Mbreti Nikolla Petroviç u përpoq gjatë jetës së tij për t'i bindur malësorët që të konvertonin në ortodoksizëm dhe të luftonin osmanët, por malësorët refuzuan. Malësorët muslimanë u bashkuan me osmanët për armët dhe mbështetjen, dhe shumë beje shqiptare morën mbështetje nga osmanët, edhe pse u mashtruan dhe ndonjëherë u vranë. Malësorët katolikë refuzuan të paguanin taksa osmane dhe, ndonëse ndonjëherë të njëanshme me malazezët, i besonin ata rrallë, pasi ata shpesh zinin rajonet aty pranë. Shembuj të malësorëve që luftuan kundër malazezëve ishin Cun Mulaj (shekulli i 18-të) dhe Sak Faslia. (Shekulli i 19). Shumë fise shqiptare dhe malazeze gjithashtu u bashkuan dhe u asimiluan në një tjetër duke rezultuar në një perspektivë të ndarë midis shqiptarëve. Për shembull, fisi Kuqi ishte i ndarë në një fis shqiptar dhe një malazez. Megjithëse pashallarët osmanë i furnizonin shqiptarët në ultësi me armë, shumë malësorë refuzuan të bindeshin nga osmanët nëpërmjet taksave të ulëta, si një mjet për të qëndruar kundër pushtimeve potenciale malazeze. Në vitin 1862, malazezët u përpoqën të zinin regjione rreth Hoti dhe Gruidë, por u mundën nga malësorët. Osmanët më parë kishin pushtuar ishullin e Vraninës në vitin 1842, i cili ishte mbrojtur me vendosmëri nga Oso Kuka, i cili nuk pranoi t'ia dorëzonte malazezëve, duke e çuar atë në shpërbërjen e tij. Në vitin 1878, pas traktatit Stefano, Mbretëria e Malit të Zi donte që territori osman, por shqiptarët ishin në rrugë dhe ndërsa nacionalizmi shqiptar ishte në rritje, mbreti Nikolla Petroviç ishte i trazuar. Në fund të shekullit XIX u zhvilluan përplasje dhe beteja të shumta mes forcave malazeze dhe malësorëve shqiptarë nga Kosova, kryesisht nga Rugova të cilët bllokuan një pushtim të mundshëm. Sali Jaha, një Binbash (komandant), luftoi në 1817 në Betejën e Bukovikut (dita moderne e Malit të Zi) kundër disa pushtimeve të udhëhequra nga Marko Miljanov, dora e djathtë e mbretit Nikolla Petroviç. Në vitin 1875 malazezët u përpoqën të zgjeroheshin më tej në Beranë (dita moderne e Malit të Zi) dhe ata arritën, duke rezultuar në shkatërrimin e shumë fshatrave shqiptare dhe banorët e dëbuar. Lidhja e Prizrenit organizoi një rezistencë të ashpër ndaj dëshirave zgjeruese të Mbretit Nikolla Petroviç, të cilat fituan shumë vëmendje në Evropë, posaçërisht në perandorinë austro-hungareze që kërkonin të "kufizonin" ndikimet pan-sllave. Në vitet 1880 u bënë përplasje të mëtejshme me fshatra ku civilët u masakruan si hakmarrje nga forcat malazeze. Rajonet si Zhanica dhe Pepaj u bënë fushëbetejë të ashpër mes shqiptarëve dhe malazezëve që përdorën saberë. Gjatë luftërave ballkanike, Mbretëria e Malit të Zi u përpoq të pushtonte Shkodrën, por u detyrua të largohej nga Fuqitë e Mëdha, të cilët kishin frikë se do të bëhej një port rus. Shumë krime u kryen nga forcat malazeze për të ndryshuar karakterin etnik të rajoneve të reja të okupuara. Shumë shqiptarë u asimiluan në identitetin malazez-sllave, ndërsa fiset malazeze që ikën nga luftrat e vendosura në territoret shqiptare u bënë të albanizuar.

Tashmë në vitin 1871, shtatë vjet para Lidhjes së Prizrenit, malazezët kishin bashkuar klane dhe organizata të ndryshme me Serbinë për të pushtuar territoret ku shqiptarët ishin shumicë. Disa anëtarë të këtyre organizatave, të tilla si Masho Vërbica (1833-1898) nga Hercegovina, morën pjesë në masakrat kundër civilëve shqiptarë në rajonet e reja të pushtuara. Komandantë të tjerë anti-shqiptar ishin Marko Miljanov (1833-1901) i cili urdhëroi forcat serbo-malazeze kundër shqiptarëve disa herë gjatë viteve 1875-1880 në betejën e novelës. Sipas historianëve malazezë siç janë Predrag Gjuroviç, Osman Gervçeveviç, Mirella Gjuroviç dhe Aleksandar Petroviç në "Gjeografinë" e tyre, të botuar në vitin 2007, ata pretendojnë se Mali i Zi gjithmonë zënë, asimilojnë dhe shfrytëzojnë shqiptarët malësorë për interesat e tyre. Në fund të shekullit të 19-të, Mbretëria e Malit të Zi pushtoi Podgoricën, Plavën, Gucin, Beranën dhe Rozhajën. (dita moderne e Malit të Zi). Shumë malësorë shqiptarë luftuan dhe ndaluan pushtimet dhe civilët u asimiluan, dëbuan ose masakruan.

Princi malazez Danilo i pari, i njohur gjithashtu si i pari i dinastise Petroviç-Njegushi, i cili ishte betuar anti-shqiptar, udhëtoi në vitin 1715 në Shën Petërburg me Carin rus për të diskutuar politikën e Ballkanit. Shqiptarët, të cilët në atë kohë përbëheshin kryesisht nga Mali i Zi sot në jug, përbënin një problem me planet pan-sllave ruse. Shqiptarët ishin kryesisht katolikë dhe myslimanë, të cilët tërhoqën interes nga osmanët dhe kisha katolike romake, të cilët preferonin qytete bregdetare si Shkodra dhe Durrësi për të ruajtur "pavarësisht" shqiptarët. Rusia dhe Mali i Zi dëshironin që Shkodra të bëhej një port sllav. Sipas historianëve shqiptarë pjesa më e madhe e asaj që është afërsisht gjysma e Malit të Zi ka qenë e banuar nga një popullsi malazeze-shqiptare. Sipas udhëtarit evropian Jakob Spon, nga Lioni, (1675), i gjithë Budua ishte "si një kufi midis shqiptarëve dhe venezuelëve. Sulltani Sulejman i dyti (1688) shkroi në një letër që përshkruante "fisin Kuqi" nga Palabardhi si "shqiptarë". Evlija Çelebiu, një udhëtar otoman, (1600-1662) e përshkroi Plavën, Gucin dhe Beranën si rajonet më të gjalla të Shqipërisë.

Pas fitores malazeze të Betejës së Ostrogut në 1853 dhe betejës së Grahovës në 1858, Mbretëria e Malit të Zi u bë një shtet i qëndrueshëm që tani priste mundësinë për të shpallur më tej luftën ndaj Perandorisë Osmane. Dinastia Petroviç-Njegushase, nga Mbreti Nikolla, pushtoi shumë rajone osmane me shqiptarë si shumicë si Kuqi, Vasoviqi, Koloshin, Mojkoc, Zhabjak, Plevlë, Bellopojë etj. Mbreti Nikolla i Malit të Zi urdhëroi shumë masakra ndaj shqiptarëve se për këtë ditë janë konsideruar si "Krime kundër njerëzimit" dhe "gjenocid", të njëjtat metoda të përdorura nga forcat e Millosheviqit në Kosovë në vitet 1999-1998. Babai i mbretit Nikolla, Vojvoda Mirko, ishte gjithmonë një antishqiptar që kryente shumë masakra të shqiptarëve. Në 1858 ai personalisht kishte 17 shqiptarë nga fisi i Kuqit ekzekutuar dhe vrarë 230 fëmijë në djepe dhe gjithashtu thyen gratë shtatzëna duke hedhur embrionet. Ai gjithashtu masakroi shumë shqiptarë nga fisi Palabardha. Marko Miljanov përshkroi masakrat e fisit Kuci:

"Shqiptarët e Kuqit u vranë nga Mirko dhe forcat e tij. Ushtarët qëlluan të gjithë ata që mund të gjenin, pavarësisht nga gjinia ose mosha, dhe gjithashtu përdorën bajonetet e tyre. Fëmijët në djep nuk u kursyen, as nuk ishin të hendikepuar, të shurdhër, të moshuar dhe të sëmurë. Krerët e tyre u prenë dhe u fshehën, kështu që të tjerët nuk do t'i gjejnë kurrë ".

Babai i mbretit Nikolla Petroviç, i quajtur Vojvoda Peter Vukotiç, ishte gjithashtu një antishqiptar që luftoi kundër shqiptarëve në vitet 1850. Mbreti Nikolla, së bashku me Vukotiçin, u zotua të luftojë përgjithmonë me shqiptarët. Mbreti Nikolla filloi para unifikimit të Fuqive Ballkanike për të sulmuar malësitë e Shqipërisë dhe për të pushtuar Prizrenin dhe për ta bërë atë kryeqytetin e Malit të Zi. Në Betejën e Nokshiqit (1879-1880) Mbreti Nikolla udhëtoi me flamurin rus dhe ia dorëzoi Ali Pashe të Gucisës së bashku me Smajl Uk Brucaj. Më pas ai udhëtoi për në Stamboll për të diskutuar me sulltanin Abdyl Hamiti të dytin për pyetjen shqiptare. Ai mori një "dorë të lirë" për të trajtuar me shqiptarët ashtu siç dëshironte.

Lufta Ballkanike

Mbretëria e Malit të Zi u përpoq të pushtonte Shkodrën por dështoi. Në vend të kësaj, ata arritën të zënë Plava dhe Gucia dhe shumë rajone përreth, duke rritur mbretërinë, por duke e zvogëluar shtetin shqiptar i cili duhej të deklarohej më 1912. Rritja e armiqësive vazhdoi edhe kur forcat malazeze kryenin shumë masakra kundër civilëve shqiptarë në rajonet e pushtuara. Në 1918 forcat serbo-malazeze vranë shumë shqiptarë në Ferizaj, Prizren, Pejë etj.

Lufta e Dytë Botërore

Konfliktet malazeze-shqiptare vazhduan edhe në Luftën e Parë Botërore dhe Luftën e Dytë Botërore me shqiptarët që hynë në fuqitë e Boshtit dhe malazezët me forcat Jugosllave dhe Komuniste. Shqiptarët rifituan shumicën e asaj që dikur ishte pushtuar nga Mali i Zi, por në vend të kësaj u zhvilluan konflikte të reja me patriotët shqiptarë, si Bali Bajram Nokshiqi dhe Sak Faslia duke luftuar kundër komunistëve malazezë. Gucia dhe Plava u bënë selia kryesore për Balli Kombëtar të Shqipërisë dhe malësorët e Rugovës që mbronin rajonet. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, ushtarët malazezë masakruan shumë shqiptarë në rajonet Plava dhe Gucia dhe ish ushtarët e Balli Kombëtar u burgosën ose u vranë.

Kohët moderne

Sot Mali i Zi dhe Shqipëria kanë një lidhje mjaft neutrale ose pozitive. Shumë malësorë shqiptarë (malisorë) ikën në Malin e Zi gjatë regjimit të Enver Hoxhas si një protestë kundër shtetit komunist që ishin armiq të betuar. Të tjerët ikën në vende të tjera evropiane dhe në Amerikë për një jetë më të mirë. Një numër i madh shqiptarësh, rreth 100,000, jetojnë në Malin e Zi në rajonet si Plava, Gucia dhe Ulqini (Ulqin) dhe flasin kryesisht shqip. Nacionalizmi shqiptar është rritur kohët e fundit me aktivistët shqiptarë duke bërë thirrje për "Shqipërinë etnike", një koncept nacionalist me qëllim të bashkimit të "trojeve shqiptare që dikur ishin të zëna pa arsye". (Duke iu referuar pushtimeve malazeze gjatë viteve 1862-1912). Për shkak të pozitës bregdetare dhe strategjike të Malit të Zi, fuqitë perëndimore kanë treguar interes për ta bërë Malin e Zi një shtet "pro-perëndimor", i cili përballet paksa me rrezikun e një konfrontimi me Rusinë, që e sheh Malin e Zi si një "mik të vjetër". Anijet e NATO-s kanë qenë së fundmi pozicionuar jashtë brigjeve të Malit të Zi një simbol të një bashkëpunimi më të ngushtë perëndimor. Shqipëria është në NATO, ndërsa Mali i Zi ende duhet të bashkohet. Kohët e fundit Mali i Zi iu dha mijëra hektarë tokë rreth vijës kufitare që zemëroi shumë shqiptarë dhe shqiptarë kosovarë, duke iu referuar konflikteve si një sakrificë. Megjithatë, kritika ishte drejtuar kryesisht drejt qeverisë së Kosovës.

Gjenetika dhe zakonet

Shqiptarët dhe malazezët ndajnë një nivel të lartë të E-V13 dhe shumë shqiptarë dhe malazezë gjithashtu ndajnë një trashëgimi kulturore disi të ngjashme. Doganat malazeze janë të ngjashme me ato shqiptare, me mënyrën e jetesës rurale, ligjet zakonore dhe traditat tribale shoqërore. Historianët pohojnë se malazezët dhe shqiptarët janë të përzier gjatë periudhës së epokave mesjetare dhe se fiset shqiptare dhe malazeze emigruan shpesh dhe u përhapën në rajone të ndryshme brenda dhe përreth Shqipërisë dhe Malit të Zi. Shumë fise shqiptare kanë një version malazez të fisit të tyre, varësisht nga ana e kufirit. Shumë fise shqiptare kanë versione malazeze, si Krasniqi (Krasnići), Muriqi (Murići), Shkreli (Škrijelj), Kuqi (Kući), etj.