Kopshtet Mogule

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Perandori Mogul Babur duke mbikqyrur krijimin e një kopshti

Kopshtet Mogule janë një grup kopshtesh të ndërtuar nga Perandoria Mogule në stilin arkitekturor persian. Ky stil ishte i ndikuar shumë nga kopshtet persiane, veçanërisht nga struktura e çarbagut.[1] Përdorimi domethënës i planimetrive drejtvizore janë bërë brenda rrethimeve me mure. Disa nga veçoritë tipike përfshijnë pellgjet, krojet dhe kanalet brenda kopështeve.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kopshtet Shalimar në Lahore

Themeluesi i Perandorisë Mogule, Baburi, e përshkruan tipin e tij të parapëlqyer të kopshtit si një charbagh. Ata përdorin termin bāgh, baug, bageecha ose bagicha për kopësht. Kjo fjalë zhvilloi një kuptim të ri në Indi, siç e shpjegon Baburi; India nuk kishte rrjedha të shpejta rrëkesh të kërkuara për çarbagun e Azisë Qendrore. Kopshti i Agras, tani i njohur si Ram Bagh, mendohet se ka qenë çarbagu i parë. India, Bangladeshi dhe Pakistani kanë një numër kopshtesh Mogule që dallojnë nga pararendësit e tyre të Azisë Qendrore përkundrejt gjeometrisë tepër të disiplinuar. Referime të hershme tekstuale rreth kopshteve Mogule gjenden në kujtimet dhe biografitë e perandorëve Mogulë, duke përfshirë ato të Baburit, Humayunit dhe Akbarit. Referime të mëvonshme gjenden nga "The accounts of India" të shkruara nga udhëtarë të ndryshëm evropianë (Bernier për shembull). Studimi i parë serioz historik i kopshteve Mogule u shkrua nga Constance Villiers-Stuart, me titullin Gardens of the Great Mughals (1913). Burri i saj ishte një kolonel në Ushtrinë Britanike në Indi. Kjo i dha asaj një rrjet të mirë kontaktesh dhe një mundësi për të udhëtuar. Gjatë qëndrimit të tyre në Kopshtet e Pinjores, Villiers-Stuart pati gjithashtu mundësinë të mirëmbante drejtpërdrejtë një kopësht të rëndësishëm Mogul. Libri i saj i referohej dizajnit të një kopshti të planifikuar në Government House në New Delhi (tani i njohur si Rashtrapati Bhavani).[2] Ajo u konsultua nga Edwin Lutyens dhe kjo mund të ketë ndikuar zgjedhjen e saj të stilit Mogul për këtë projekt. Studime të fundit mbi historinë e kopshteve Mogule janë zhvilluar nën drejtimin e mbarë të Dumbarton Oaks (duke përfshirë Mughal Gardens: Sources, Places, Representations, and Prospects të redaktuar nga L. Wescoat Jr. Dhe Joachim Wolschke-Bulmahn) dhe Smithsonian Institution. Disa shembuj kopshtesh Mogule janë Kopshtet Shalimar në Lahore, Fortesa e Lalbaghut në Dhaka dhe Shalimar Baghu në Srinagar.

Kopshte Mogule në Taxh Mahal

Nga fillimi i Perandorisë Mogule, ndërtimi i kopshteve ishte një kalim kohe i dashur për perandorët.[3][4] Baburi, mbreti i parë pushtues Mogul, kishte kopshte të ndëddrtuar në Lahore dhe Dholpur. Humayuni, djali i tij, nuk duket se kishte shumë kohë për ndërtimin—ai ishte i zënë duke pretenduar dhe duke rritur mbretërinë—por ai është i njohur se ka shpenzuar një pjesë të madhe të kohës në kopshtet e babait të tij.[5] Akbari ndërtoi mjaft kopshte fillimisht në Delhi,[6] pastaj në Agra, kryeqyteti i ri i Akbarit.[7][8] Këto prireshin të ishin kopshte pranë lumenjve në vend se kopshte të fortesave që kishin ndërtuar pararendësit e tyre. Duke i ndërtuar përballë lumenjve në vend se kopshte fortesash ndikuan në mënyrë të konsiderueshme arkitekturën kopështare të mëvonshme Mogule. Pasardhësi i Akbarit, Jahangiri, nuk ndërtoi aq shumë, por ai ndihmoi të krijoheshin kopshtet e famshme Shalimar dhe ishte i njohur pr dashurinë e tij të madhe për lulet.[9] Në fakt, udhëtimet e tij në Kashmir besohet se kanë filluar një modë për dizajnet natyrore dhe të mbushur me lule.[10] Djali i Jahangirit, Shah Jahani, shënoi kulmin e arkitekturës kopështare Mogule dhe dizajnit floreal. Ai është i famshëm për ndërtimin e Taxh Mahalit, një monument mortor parajsor në kujtim të gruas së tij të parapëlqyer, Mumtaz Mahalit.[11] Ai është gjithatu krijuesi i Fortesës së Kuqe në Delhi që përmban Mahtab Baghun, një kopësht nate që u mbush me xhazmina që lulëzonin natën dhe lule të tjera.[12][13] Pavjonet brenda janë të veshura me mermer të bardhë për të ndriçuar në dritën e hënës. Kjo dhe mermeri i Taxh Mahalit janë të zbukuruar me gurë gjysëm të çmuar që paraqesin motive natyrore floreale, ku më të rëndësishmet janë tulipanët, që Shah Jahani adoptoi si një simbol personal.[14]

Dizajni dhe simbolizmi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shalimar Baghu në Srinagar të Kashmirit

Dizajni i kopshteve Mogule rrjedh më së pari nga kopshtet mesjetare islamike, megjithëse ka ndikime nomade që vijnë nga paraardhësit turko-mongolë të Mogulëve. Julie Scott Meisami e përshkruan kopshtin mesjetar islamik si “një hortus conclusus, i rrethuar me mure dhe i mborjtur nga bota e jashtme; brenda, dizajni i tij ishte në mënyrë të përpiktë formal dhe hapësira e tij e brendshme ishte e mbushur me ato elemente që njeriu gjente më të pëlqyeshme në natyrë. Veçoritë e tij thelbësore përfshinin ujin e rrjedhshëm (ndoshta elementi më i rëndësishëm) dhe një pellg për të pasqyruar bukurinë e qiellit dhe kopshtit; pemë të llojeve të ndryshme, disa për të mundësuar thjeshtë hije, ndërsa të tjerat për të prodhuar fruta; lule me ngjyra dhe aroma të ëmbla; bar, zakonisht që rritej vetë nën pemë; zogj për të mbushur kopshtin me këngë; i gjithi i freskuar nga një fllad i këndshëm. Kopshti mund të përfshijë një kodër të ngritur në qendër, reminishencë e malit në qendër të universit në përshkrimet kozmologjike dhe shpesh të kurorëzuar nga një pavjon ose pallat”.[15] Elementet turko-mongole të kopshteve Mogule janë më së pari të lidhura me përfshirjen e tendave dhe tapeteve që pasqyrojnë rrënjët nëmade. Tendat tregonin statusin në këto shoqëri, kështu që pasuria dhe pushteti ishin të paraqitura nëpërmjet pasurisë së realizimit ashtu si dhe nga madhësia dhe numri.[16] Mogulët ishin të obsesionuar me simbolikën dhe e përfshinë atë në kopshtet e tyre në shumë mënyra. Referimet Kuranore standarde për parajsën ishin për arkitekturën, planimetrinë dhe në zgjedhjen e jetës bimore; por referencat më shekullore, duke përfshirë domethëniet numerologjike dhe zodiakale të lidhura me historinë e familjes ose domethënie të tjera kulturore, ishin shpesh të drejtë vendosura. Numrat tetë dhe nëntë konsideroheshin fatmbarë nga mogulët dhe mund të gjenden në numrin e tarracave ose arkitekturën kopshtare si pishinat tetëkëndore.[17]

Sitet e kopshteve Mogule[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shalimar Baghu në Srinagar, Indi
Kopshtet e Pinjores në Haryana të Indisë
Varri i Humayunit në Delhi të Indisë

Afganistan[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Indi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pakistan[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Chauburji.
  • Fortesa e Lahores
  • Shahdara Baghu
  • Kopshtet Shalimar në Lahore.
  • Varri i Jahangirit në Lahore.
  • Hazuri Baghu.
  • Hiran Minari (Sheikhupura)
  • Kopshti Mogul Wah.

Bangladesh[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shiko edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Penelope Hobhouse; Erica Hunningher; Jerry Harpur (2004). Gardens of Persia (në anglisht). Kales Press. fq. 7–13.
  2. ^ Constance Villiers-Stuart (1913). The Gardens of the Great Mughals (në anglisht). Londër: Adam and Charles Black.
  3. ^ Susan Jellicoe. The Development of the Mughal Garden (në anglisht).
  4. ^ Elisabeth B. MacDougall; Richard Ettinghausen (1976). The Islamic Garden, Dumbarton Oaks (në anglisht). Washington D.C.: Trustees for Harvard University. fq. 109.
  5. ^ Mahmood Hussain; Abdul Rehman; James L. Wescoat Jr (1996). The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications (në anglisht). Lahore: Ferozsons Ltd. fq. 207.
  6. ^ Neeru Misra; Tanay Misra (2003). Garden Tomb of Humayun: An Abode in Paradise (në anglisht). Delhi: Aryan Books International.
  7. ^ Ebba Koch. The Char Bagh Conquers the Citadel: an Outline of the Development if the Mughal Palace Garden (në anglisht).
  8. ^ Mahmood Hussain; Abdul Rehman; James L. Wescoat Jr (1996). The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications (në anglisht). Lahore: Ferozsons Ltd. fq. 55.
  9. ^ Me djalin e tij, Shah Jahanit. Susan Jellicoe. The Development of the Mughal Garden (në anglisht).Elisabeth B. MacDougall; Richard Ettinghausen (1976). The Islamic Garden, Dumbarton Oaks (në anglisht). Washington D.C.: Trustees for Harvard University. fq. 115.
  10. ^ Elizabeth B. Moynihan (1982). Paradise as Garden in Persia and Mughal India (në anglisht). Londër: Scholar Press. fq. 121–3.
  11. ^ Constance Villiers-Stuart (1913). The Gardens of the Great Mughals (në anglisht). Londër: Adam and Charles Black. fq. 53.
  12. ^ Susan Jellicoe. The Development of the Mughal Garden (në anglisht).
  13. ^ Elisabeth B. MacDougall; Richard Ettinghausen (1976). The Islamic Garden, Dumbarton Oaks (në anglisht). Washington D.C.: Trustees for Harvard University. fq. 121.
  14. ^ Tulipanët konsiderohen në mënyrë metaforike si “të prodhuar nga dashuria” në poezinë persiane. Julie Scott Meisami (maj 1985). "Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez". International Journal of Middle East Studies. 17 (2): 242. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Julie Scott Meisami (maj 1985). "Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez". International Journal of Middle East Studies (në anglisht). 17 (2): 231.; fjala e vjetër persiane pairideaza (e përkthyer në anglisht si paradise, dmth. parajsë) do të thotë “kopësht i rrethuar me mure”. Elizabeth B. Moynihan (1982). Paradise as Garden in Persia and Mughal India (në anglisht). Londër: Scholar Press. fq. 1.
  16. ^ Thomas T. Allsen (1997). Commodity and Exchange n the Mongol Empire: A Cultural History of Islamic Textiles (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 12-26.
  17. ^ Elizabeth B. Moynihan (1982). Paradise as Garden in Persia and Mughal India (në anglisht). Londër: Scholar Press. fq. 100.

Bibliografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Thomas T. Allsen (1997). Commodity and Exchange n the Mongol Empire: A Cultural History of Islamic Textiles (në anglisht). Cambridge University Press.
  • Crowe, Sylvia (2006). The gardens of Mughul India: a history and a guide (në anglisht). Jay Kay Book Shop. ISBN 978-8-187-22109-8.
  • Penelope Hobhouse; Erica Hunningher; Jerry Harpur (2004). Gardens of Persia (në anglisht). Kales Press.
  • Mahmood Hussain; Abdul Rehman; James L. Wescoat Jr (1996). The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications (në anglisht). Lahore: Ferozsons Ltd.
  • Susan Jellicoe. The Development of the Mughal Garden (në anglisht).
  • Ebba Koch. The Char Bagh Conquers the Citadel: an Outline of the Development if the Mughal Palace Garden (në anglisht).
  • Jonas Benzion Lehrman (1980). Earthly paradise: garden and courtyard in Islam (në anglisht). University of California Press. ISBN 0-520-04363-4.
  • Elisabeth B. MacDougall; Richard Ettinghausen (1976). The Islamic Garden, Dumbarton Oaks (në anglisht). Washington D.C.: Trustees for Harvard University.
  • Julie Scott Meisami (maj 1985). "Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez". International Journal of Middle East Studies (në anglisht). 17 (2).
  • Neeru Misra; Tanay Misra (2003). Garden Tomb of Humayun: An Abode in Paradise (në anglisht). Delhi: Aryan Books International.
  • Elizabeth B. Moynihan (1982). Paradise as Garden in Persia and Mughal India (në anglisht). Londër: Scholar Press.
  • D. Fairchild Ruggles (2008). Islamic Gardens and Landscapes (në anglisht). University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-4025-1.
  • Wescoat, James L.; Wolschke-Bulmahn, Joachim (1996). Mughal gardens: sources, places, representations, and prospects (në anglisht). Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-884-02235-0.
  • Constance Villiers-Stuart (1913). The Gardens of the Great Mughals (në anglisht). Londër: Adam and Charles Black.

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kopshtet_Mogule&oldid=2470406"