Shihni burimin për Partia Republikane (ShBA)


{{Infobox partia politike
| name             = Republican Party
| logo             = [[File:Republican Disc.svg|125px]]
| colorcode        = {{party color|Republican Party (United States)}}
| chairman         = [[Ronna McDaniel]]
| foundation       = {{start date and age|1854|3|20}}<br />[[Ripon, Wisconsin]], U.S.
| ideology         = <!-- Do not change without consensus at talk page. -->'''Majority:''' {{unbulleted list|class=nowrap|
 | [[Conservatism in the United States|Konservatizmi]]<ref name=":13">{{cite journal |last1=Smith |first1=Robert C. |date=2021 |title=Ronald Reagan, Donald Trump, and the Future of the Republican Party and Conservatism in America |url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/full/10.1086/713662 |journal=[[American Political Thought]] |volume=10 |issue=2 |pages=283–289 |doi=10.1086/713662 |s2cid=233401184 |access-date=21 shtator 2022}}</ref>
 }}
'''[[Factions in the Republican Party (United States)|Factions]]:'''{{unbulleted list|class=nowrap|
 | [[Qëndra]]<ref name="auto1">{{cite news |last1=Davis |first1=Susan |title=Meltdown On Main Street: Inside The Breakdown Of The GOP's Moderate Wing |url=https://www.npr.org/2019/08/23/753404051/meltdown-on-main-street-inside-the-breakdown-of-the-gops-moderate-wing |access-date=17 qershor 2022 |work=NPR |date=23 gusht 2019 |language=en}}</ref>
 | [[E djathta kristiane]]<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/10/28/us/religion-politics-evangelicals.html|title=Religion and Right-Wing Politics: How Evangelicals Reshaped Elections|first=Clyde|last=Haberman|newspaper=The New York Times |date=28 tetor 2018|access-date=14 tetor 2021}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/05/06/upshot/mike-huckabee-and-the-continuing-influence-of-evangelicals.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20150506151326/http://www.nytimes.com/2015/05/06/upshot/mike-huckabee-and-the-continuing-influence-of-evangelicals.html |archive-date=6 maj 2015 |url-access=subscription |url-status=live|title=Mike Huckabee and the Continuing Influence of Evangelicals|first=Nate|last=Cohn|newspaper=The New York Times |date=5 maj 2015|access-date=14 tetor 2021}}</ref>
 | [[Libertarianizmi]]<ref name="gopfuture">{{cite book|first=William J.|last=Miller|publisher=Lexington Books|title=The 2012 Nomination and the Future of the Republican Party|year=2013|page=39}}</ref>
 | [[Neokonservatizmi]]<ref name="gopfuture" />
 | [[Populizmi i djathtë]]<ref name="Cassidy">{{cite magazine|url=https://www.newyorker.com/news/john-cassidy/donald-trump-is-transforming-the-g-o-p-into-a-populist-nativist-party|title=Donald Trump is Transforming the G.O.P. Into a Populist, Nativist Party|last=Cassidy|first=John|magazine=[[The New Yorker]]|date=29 shkurt 2016|access-date=22 korrik 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304225035/http://www.newyorker.com/news/john-cassidy/donald-trump-is-transforming-the-g-o-p-into-a-populist-nativist-party|archive-date=4 mars 2016|url-status=live}}</ref><ref name="auto2">{{cite web|url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2016/07/populism-american-right/489800/|title=Why Is Populism Winning on the American Right?|website=[[The Atlantic]]|last=Gould|first=J.J.|date=2 korrik 2016|access-date=11 mars 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170312065834/https://www.theatlantic.com/politics/archive/2016/07/populism-american-right/489800/|archive-date=12 mars 2017|url-status=live}}</ref>
 }}
| headquarters     = 310 First Street SE,<br />[[Uashington D.C.]], U.S.
| international    = [[Bashkimi Demokrat Ndërkombëtar]]<ref>{{cite web|url=http://idu.org/member-parties/|title=Members|publisher=IDU|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150716031006/http://idu.org/member-parties/|archive-date=16 korrik 2015}}</ref>
| website          = {{Official website|URL=https://www.gop.com/|name=gop.com}}
| country          = Shtetet e Bashkuara
| abbreviation     = GOP (Grand Old Party) (sq. Partia e Vjetër e Madhe)
| founder          = {{unbulleted list|[[Alvan E. Bovay]]<ref>[http://content.wisconsinhistory.org/cdm4/document.php?CISOROOT=/tp&CISOPTR=46379&CISOSHOW=46363 ''The Origin of the Republican Party''] by A.&nbsp;F. Gilman, Ripon College, WI, 1914.</ref>|[[Horace Greeley]]|[[Edwin D. Morgan]]|[[Henry Jarvis Raymond]]|[[Amos Tuck]]|[[Abraham Lincoln]]|[[Francis Preston Blair]]}}
| colors           = {{color box|{{party color|Republican Party (US)}}|border=darkgray}} [[Red]]
| governing_body   = [[Komiteti Kombëtar Republikan]]
| merger           = {{unbulleted list|[[Partia e Dheut të Lirë]]|[[Partia e Lirisë (SHBA, 1840)|Partia e Lirisë]]|[[Lëvizja Anti-Nebraska]]|[[1856 United States presidential election#North American Party nomination|Partia Amerikano-Veriore]]|[[Partia e Bashkimit Kombëtar(SHBA)|Partia e Bashkimit Kombëtar]]}}
| predecessor      = {{unbulleted list|[[Partia Uig (SHBA)|Partia Uig]] (majority)|[[Partia e Dheut të Lirë]]|[[Partia e Lirisë(SHBA, 1840)|Partia e Lirisë]]|[[Lëvizja Anti-Nebraska]]|[[1856 United States presidential election#North American Party nomination|Partia Amerikano-Veriore]]}}
| student_wing     = [[Republikanët e kolegjit]]
| youth_wing       = {{unbulleted list|[[Young Republicans]]|[[Teen Age Republicans]]}}
| womens_wing      = [[Federata kombëtare e grave republikane]]
| membership       = {{increase}} 35,723,389<ref>{{Cite web |last=Winger |first=Richard |title=August 2022 Ballot Access News Print Edition |url= https://ballot-access.org/2022/09/04/august-2022-ballot-access-news-print-edition/ |access-date=8 shtator 2022|website=Ballot Access News}}</ref>
| membership_year  = 2022
| position         = <!--Longstanding consensus is not to include a political position here. Do not change without talk page consensus.-->
| logo_alt         = Një elefant i kuq brenda një rrethi me tre yje përgjatë kreut të elefantit.
}}

'''Partia Republikane''', e referuar gjithashtu si '''GOP''' (" '''Partia e Vjetër e Madhe''' "), është një nga dy partitë kryesore politike bashkëkohore në Shtetet e Bashkuara. GOP u themelua në 1854 nga aktivistë kundër skllavërisë, të cilët kundërshtonin Aktin Kanzas-Nebraska, i cili lejoi zgjerimin e mundshëm të [[Skllavëria|skllavërisë]] në territoret perëndimore. <ref>{{Cite web |last=Brownstein |first=Ronald |date=22 nëntor 2017 |title=Where the Republican Party Began |url=https://prospect.org/api/content/e2d2b2ef-bba8-58e7-a60a-61ceaca31c7f/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211229073039/https://prospect.org/power/republican-party-began/ |archive-date=29 dhjetor 2021 |website=[[The American Prospect]]}}</ref> Që nga presidenca e [[Ronald Reagan|Ronald Reganit]] në vitet 1980, konservatorizmi ka qenë ideologjia dominuese e GOP.  Partia është rivali kryesor politik i [[Partia Demokratike (ShBA)|Partisë Demokratike]] që nga mesi i viteve 1850.

Partia Republikane fillimisht përbëhej nga [[Protestantizmi|protestantë]] veriorë, punëtorë fabrikash, profesionistë, biznesmenë, fermerë të begatë dhe që nga viti 1866, ish-skllevër të zinj . Ajo nuk kishte pothuajse asnjë prani në Shtetet e Bashkuara Jugore në fillimin e saj, por ishte shumë e suksesshme në Shtetet e Bashkuara Veriore, ku, rreth 1858-ës, kishte regjistruar ish-Uigët dhe ish Demokratët e Dheut të Lirë për të formuar shumicën në pothuajse çdo shtet në Anglinë e Re . Ndërsa të dyja palët përfshinë në platforma politika pro-biznesit në shekullin e 19-të, GOP-ja e hershme dallohej prej mbështetjes së saj për sistemin bankar kombëtar, [[Standardi i arit|standardin e arit]], hekurudhat dhe [[Proteksionizmi|tarifat e larta]] . Ajo nuk e kundërshtonte haptazi skllavërinë në shtetet jugore përpara fillimit të [[Lufta Civile Amerikane|Luftës Civile Amerikane]] - duke deklaruar se kundërshtonte vetëm përhapjen e skllavërisë në territore ose në shtetet veriore - por shihej gjerësisht si në favor të kauzës së heqjes së ligjit . Duke parë një kërcënim të ardhshëm për praktikën e skllavërisë, gjë që erdhi me zgjedhjen e Abraham Lincolnit, presidenti i parë republikan, shumë shtete në Jug shpallën shkëputjen dhe iu bashkuan [[Shtetet e Konfederatës së Amerikës|Konfederatës]] . Nën udhëheqjen e Lincolnit dhe një Kongresi Republikan, partia udhëhoqi luftën për të shkatërruar Konfederatën gjatë [[Lufta Civile Amerikane|Luftës Civile Amerikane]], duke ruajtur Bashkimin dhe duke shfuqizuar skllavërinë . Prej këtyre ngjarjeve,partia dominoi skenën politike kombëtare deri në vitin 1932 .

Në vitin 1912, ish-presidenti republikan [[Theodore Roosevelt]] formoi Partinë Progresive ("Bull Moose") pasi u refuzua si kandidat nga GOP dhe konkurroi pa sukses si kandidat presidencial i palës së tretë, duke besuar se William Howard Taft kishte tradhtuar vlerat e Partisë Republikane dhe duke bërë thirrje për [[Liberalizmi social|reforma sociale]] të ngjashme me ato që kishte miratuar gjatë presidencës së tij. Pas vitit 1912, shumë mbështetës të Ruzveltit u larguan nga Partia Republikane dhe Partia iu nënshtrua një zhvendosjeje ideologjike në të djathtë, duke filluar prirjen e saj të shekullit të 20-të drejt konservatorizmit . GOP humbi shumicën e saj në kongres gjatë [[Depresioni i madh|Depresionit të Madh]] (1929–1940) kur programet e Demokratëve të [[New Deal|Marrëveshjes së Re]] rezultuan të suksesshme me votuesit. [[Dwight D. Eisenhower]] qeverisi në një periudhë begatie ekonomik pas luftës. Pas programit të demokratëve për të drejtat e votës në vitet 1960, shtetet jugore u bënë republikane në politikën presidenciale. <ref>{{Cite journal |last=Zingher |first=Joshua N. |date=2018 |title=Polarization, Demographic Change, and White Flight from the Democratic Party |journal=The Journal of Politics |volume=80 |issue=3 |pages=860–72 |doi=10.1086/696994 |issn=0022-3816}}</ref> Pas vendimit të Gjykatës së Lartë të vitit 1973 në ''Roe v.'' ''Wade'', Partia Republikane kundërshtoi [[Dështimi i zhvillimit të fetusit (Aborti)|abortin]] në platformën e saj të partisë dhe rriti mbështetjen e saj midis ungjillorëve . <ref name="The Great Divide: Religious and Cultural Conflict in American Party Politics2">{{Cite book |last=Layman |first=Geoffrey |url=https://cup.columbia.edu/book/the-great-divide/9780231120593 |title=The Great Divide: Religious and Cultural Conflict in American Party Politics |date=2001 |publisher=Columbia University Press |isbn=978-0231120586 |pages=115, 119–120 |author-link=Geoffrey Layman |access-date=15 korrik 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625083214/http://cup.columbia.edu/book/the-great-divide/9780231120593 |archive-date=25 qershor 2015 |url-status=dead}}</ref> [[Richard Nixon]] zuri 49 shtete në 1972 me shumicën e tij të heshtur, edhe pse skandali Watergate çoi në dorëheqjen e tij. Pasi [[Gerald Ford]] fali Nixonin, ai humbi rizgjedhjen dhe republikanët do të rifitonin pushtetin duke riorganizuar peizazhin politik edhe një herë deri në vitin 1980 me zgjedhjen e Reganit.

Partia aktualisht mbështet qeverinë e vogël, çrregullimin e kodit ligjor, taksa më të ulëta, të drejtat e armëve, kufizimet e emigracionit, kufizimet e abortit, kufizimet e sindikatave dhe rritjen e shpenzimeve ushtarake . Ajo ka mbajtur qëndrime të ndryshme për tregtinë e lirë dhe [[Proteksionizmi|proteksionizmin]] gjatë historisë.  <ref>{{Cite book |last=Reich |first=Gary M. |url=https://books.google.com/books?id=YWkQEAAAQBAJ |title=The Politics of Immigration Across the United States: Every State a Border State? |publisher=Routledge |year=2021 |isbn=978-1000335804 |via=Google Books}}</ref> <ref>{{Cite journal |last=Hajnal |first=Zoltan |date=4 janar 2021 |title=Immigration & the Origins of White Backlash |journal=Daedalus |volume=150 |issue=2 |pages=23–39 |doi=10.1162/daed_a_01844 |issn=0011-5266 |doi-access=free}}</ref> <ref>{{Cite book |last=Baker |first=Paula |url=https://books.google.com/books?id=547UDwAAQBAJ |title=The Oxford Handbook of American Political History |last2=Critchlow |first2=Donald T. |publisher=Oxford University Press |year=2020 |isbn=978-0190628697 |page=387 |quote="Contemporary debate is fueled on one side by immigration restrictionists, led by President Donald Trump and other elected republicans, whose rhetorical and policy assaults on undocumented Latin American immigrants, Muslim refugees, and family-based immigration energized their conservative base." |via=Google Books}}</ref> <ref>{{Cite journal |last=Jacobson |first=Gary C. |last2=Liu |first2=Huchen |date=n.d. |title=Dealing with Disruption: Congressional Republicans' Responses to Donald Trump's Behavior and Agenda |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/psq.12630 |journal=Presidential Studies Quarterly |publication-date=15 dhjetor 2019 |volume=50 |issue=1 |pages=4–29 |doi=10.1111/psq.12630 |issn=1741-5705}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Qamar |first=Zoha |date=4 gusht 2022 |title=When Republicans Talk About Immigration, They Don't Just Mean Illegal Immigration |url=https://fivethirtyeight.com/features/when-republicans-talk-about-immigration-they-dont-just-mean-illegal-immigration/ |access-date=14 gusht 2022 |website=FiveThirtyEight |language=en-US}}</ref> Në ditët moderne, baza e saj demografike anon drejt njerëzve që jetojnë në zonat rurale, të krishterëve të bardhë ungjillorë dhe burrave. <ref name=":16">{{Cite web |last=Teixeira |first=Ruy |author-link=Ruy Teixeira |date=2022-11-06 |title=Democrats' Long Goodbye to the Working Class |url=https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2022/11/democrats-long-goodbye-to-the-working-class/672016/ |access-date=2022-11-08 |website=The Atlantic |language=en |quote=As we move into the endgame of the 2022 election, the Democrats face a familiar problem. America’s historical party of the working class keeps losing working-class support. And not just among white voters. Not only has the emerging Democratic majority I once predicted failed to materialize, but many of the nonwhite voters who were supposed to deliver it are instead voting for Republicans... From 2012 to 2020, the Democrats not only saw their support among white working-class voters — those without college degrees — crater, they also saw their advantage among nonwhite working-class voters fall by 18 points. And between 2016 and 2020 alone, the Democratic advantage among Hispanic voters declined by 16 points, overwhelmingly driven by the defection of working-class voters. In contrast, Democrats' advantage among white college-educated voters improved by 16 points from 2012 to 2020, an edge that delivered Joe Biden the White House.}}</ref> <ref name=":17">{{Cite news |last=Cohn |first=Nate |date=13 korrik 2022 |title=Poll Shows Tight Race for Control of Congress as Class Divide Widens |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2022/07/13/upshot/poll-2022-midterms-congress.html |access-date=27 gusht 2022 |issn=0362-4331 |quote=But the cofluence of economic problems and resurgent cultural issues has helped turn the emerging class divide in the Democratic coalition into a chasm, as Republicans appear to be making new inroads among nonwhite and working class voters... For the first time in a Times/Siena national survey, Democrats had a larger share of support among white college graduates than among nonwhite voters – a striking indication of the shifting balance of political energy...}}</ref> <ref>Multiple sources:
</ref> <ref name=":12">{{Cite web |last=Zitner |first=Aaron |last2=Mena |first2=Bryan |date=2 tetor 2022 |title=Working-Class Latino Voters, Once Solidly Democratic, Are Shifting Toward Republicans |url=https://www.wsj.com/story/working-class-latino-voters-once-solidly-democratic-are-shifting-toward-republicans-a7578ecc |access-date=3 tetor 2022 |website=[[Wall Street Journal]] |quote=Latinos across America are splitting among economic lines, with a pronounced shift among working-class voters toward the Republican party.}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Newport |first=Frank |date=13 nëntor 2020 |title=Religious Group Voting and the 2020 Election |url=https://news.gallup.com/opinion/polling-matters/324410/religious-group-voting-2020-election.aspx |access-date=2022-11-08 |website=[[Gallup News]] |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |date=19 shkurt 2021 |title=In voting, Orthodox Jews are looking more like evangelicals |url=https://religionnews.com/2021/02/19/the-political-chasm-between-left-and-right-is-tearing-orthodox-jews-apart/ |access-date=2 gusht 2022 |website=Religion News Service |language=en-US}}</ref> Partia ka fituar mbështetje të konsiderueshme midis anëtarëve të klasës së bardhë punëtore dhe ka humbur mbështetjen midis të bardhëve të pasur dhe të arsimuar në kolegj që nga vitet 1980. <ref name=":16" /> <ref name=":6">{{Cite web |last=Kraushaar |first=Josh |date=14 korrik 2022 |title=The Great American Realignment |url=https://www.axios.com/2022/07/14/republicans-democrats-hispnanic-voters |access-date=2 gusht 2022 |website=Axios |language=en |quote=Shifts in the demographics of the two parties' supporters — taking place before our eyes — are arguably the biggest political story of our time. Republicans are becoming more working class and a little more multiracial. Democrats are becoming more elite and a little more white...}}</ref> <ref name=":7">{{Cite web |last=Kraushaar |first=Josh |date=13 korrik 2022 |title=The Democratic electorate's seismic shift |url=https://www.axios.com/2022/07/13/democrats-biden-white-college-graduates-poll |access-date=2 gusht 2022 |website=Axios |language=en |quote=Democrats are becoming the party of upscale voters concerned more about issues like gun control and abortion rights. Republicans are quietly building a multiracial coalition of working-class voters, with inflation as an accelerant... In the Times/Siena poll, Ds hold a 20-point advantage over Rs among white college-educated voters — but are statistically tied among Hispanics.}}</ref>

Në 2022, GOP kontrollon 28 guvernata shtetërore, 30 legjislatura shtetërore dhe 23 trifekte të qeverisë shtetërore. Gjashtë nga nëntë gjyqtarët e Gjykatës Supreme të SHBA-së janë emëruar nga presidentë republikanë. Partia Republikane është anëtare e [[Bashkimi Demokrat Ndërkombëtar|Bashkimit Ndërkombëtar Demokrat]], një aleancë ndërkombëtare e [[Partitë politike|partive politike]] të qendrës së djathtë . <ref>{{Cite news |date=23 shtator 1989 |title=Conservative Figures See 'Bright' Future |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1989/09/23/world/conservative-figures-see-bright-future.html |url-status=live |access-date=13 tetor 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210716145052/https://www.nytimes.com/1989/09/23/world/conservative-figures-see-bright-future.html |archive-date=16 korrik 2021 |issn=1553-8095}}</ref> <ref>{{Cite news |date=11 qershor 2002 |title=Bush in Terrorist Warning |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/2002/06/11/world/bush-sees-sharon-and-says-time-isn-t-ripe-for-peace-conference.html |url-status=live |access-date=13 tetor 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210719025159/https://www.nytimes.com/2002/06/11/world/bush-sees-sharon-and-says-time-isn-t-ripe-for-peace-conference.html |archive-date=19 korrik 2021 |issn=1553-8095 |quote=[[George W. Bush|President Bush]] warned an international group of conservative and moderate politicians at the White House tonight that terrorists could attain 'catastrophic power' with weapons of mass destruction and would readily use that power to attack the United States or other nations. The president made his remarks to about 100 members of the [[International Democrat Union]], a group of international center and center-right political parties that met today and Sunday for a conference in Washington.}}</ref> I nominuari më i fundit presidencial ishte [[Donald Trump]], i cili qe presidenti i 45-të i SHBA nga 2017 deri në 2021. Partia ka nxjerrë 19 presidentë, më shumë se çdo parti politike.
[[Kategoria:Parti politike në ShBA]]