Shihni burimin për Praga

{{Infobox settlement
| name                            = Praga
| native_name                     = Praha
| settlement_type                 = [[Kryeqyteti|Kryeqytet]]
| image_skyline                   = Prague Montage.jpg
| imagesize                       = 275px
| image_caption                   = Pamje nga Praga
| image_flag                      = Flag of Prague.svg
| image_shield                    = Coat of arms of Prague.svg
| motto                           = "Praga Caput Rei publicae"([[Gjuha latine|Latinisht]])<ref name=Vojtisek>Václav Vojtíšek, ''[http://www.historie.hranet.cz/heraldika/pdf/vojtisek1928a.pdf Znak Hlavního Města Prahy / Les Armoires de la Ville de Prague]'' (1928), cited after [http://www.nakedtourguideprague.com/the-coat-of-arms-of-prague/ nakedtourguideprague.com] (2015).</ref><br />{{small|"Praga, Kreu i Republikës"}}<br />"Praga mater urbium"([[Gjuha latine|Latinisht]])<br />"Praha matka měst"([[Gjuha çeke|Çekisht]])<ref name=Vojtisek/><br />{{small|"Praga, Nëna e Qyteteve"}}<br />"Praga Caput Regni"([[Gjuha latine|Latinisht]])<ref name=Duchacek>Milan Ducháček, ''[https://books.google.com/books?id=9REvBQAAQBAJ&lpg=PA198&ots=wFM5CRciAW&dq=praga%20caput%20regni%20historiografie&hl=cs&pg=PA64#v=onepage&q&f=false Václav Chaloupecký: Hledání československých dějin]'' (2014), cited after [http://abicko.avcr.cz/archiv/2001/7/obsah/vaclav-chaloupecky-12.-5.-1882--22.-11.-1951-.html abicko.avcr.cz].</ref><br />{{small|"Praga, Kreu i Mbretërisë"}}
| nickname                        = ''Brukseli i Lindjes''
| mapsize                         = 230px
| pushpin_map_caption             = Location within the Czech Republic##Location within Europe
| pushpin_map                     = Czech Republic#Europe
| pushpin_relief                  = 1
| coordinates                     = {{coord|50|5|N|14|25|E|region:CZ|display=it}}
| subdivision_type                = Shteti
| subdivision_name                = {{flagicon|CZE}} [[Republika Çeke]]
| established_title               = Themelimi
| established_date                = Shekulli i 15-të
| leader_title                    = Kryetari
| leader_name                     = [[Zdeněk Hřib]] ([[Partia e Piratëve Çeke|Piratët]])
| area_footnotes                  = <ref>{{cite web|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf |title=Demographia World Urban Areas |publisher=Demographia.com |language=en |access-date=18 nëntor 2013}}</ref>
| area_total_km2                  = 496
| area_total_sq_mi                = 192
| area_urban_km2                  = 298
| area_urban_sq_mi                = 155
| elevation_max_m                 = 399
| elevation_max_ft                = 1,309
| elevation_min_m                 = 177
| elevation_min_ft                = 581
| population_total                = 1,384,732
| population_as_of                = 31 dhjetor 2023
| population_footnotes            = <ref>{{cite web|title=Preliminary data – population and population change|url=https://vdb.czso.cz/vdbvo2/faces/en/index.jsf?page=vystup-objekt&pvo=DEM130062-1&pvokc=&katalog=33115&z=T|publisher=[[Czech Statistical Office]]|date=23 mars 2024|access-date=23 mars 2024|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20240323111430/https://vdb.czso.cz/vdbvo2/faces/en/index.jsf?page=vystup-objekt&pvo=DEM130062-1&pvokc=&katalog=33115&z=T|archive-date=23 mars 2024|url-status=live}}</ref>
| population_density_km2          = 2,700
| population_density_sq_mi        = 7,000
| population_metro                = 2,267,817<ref>{{Cite web|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=CITIES|title=OECD - Metropolitan areas - Population, all ages|publisher=[[OECD]]|language=en|access-date=15 janar 2022|archive-date=12 prill 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190412004539/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=CITIES|url-status=live}}</ref>
| postal_code_type                = Kodet postare
| postal_code                     = 100 00 – 199 00
| registration_plate_type         = Targat e automjeteve
| registration_plate              = A, AA – AZ
| website                         = [http://www.praha.eu/jnp/en/index.html www.praha.eu]
| timezone                        = [[Zona Kohore e Evropës Qendrore|CET]]
| utc_offset                      = +1
| timezone_DST                    = [[Ora Verore e Evropës Qendrore|CEST]]
| utc_offset_DST                  = +2
| blank_name                      = [[Produkti bruto rajonal|PBR]] (nominal)<ref>{{cite web|url=https://ec.europa.eu/eurostat/web/regions/data/database|title=GDP Report |date=28 shkurt 2018 |website=ec.europa.eu |language=en}}</ref>
| blank_info                      = 2019
| blank1_name                     = &nbsp;– Gjithsej
| blank1_info                     = €60 miliard
| blank2_name                     = &nbsp;– Per capita
| blank2_info                     = €46,400
| blank3_name                     = [[Indeksi i zhvillimit njerëzor|HDI]] (2019)
| blank3_info                     = 0.968<ref>{{Cite web | url = https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ | title = Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab | language = en}}</ref> – <span style="color:#090;">very high</span>
}}

'''Praga''' është kryeqyteti i [[Republika Çeke|Republikës Çeke]], e njëkohësisht qyteti më i madh në vend dhe metropoli më i rëndësishëm historik i krahinës së Bohemisë. Ai renditet i 14-ti për nga madhësia në [[Lista e qyteteve më të mëdha të BE|listën e qyteteve më të mëdha të Bashkimit Evropian]]. Aktualisht qyteti shtrihet në një sipërfaqe prej 496&nbsp;km<sup>2</sup> me popullsi prej rreth 1.4 milion banorësh.<ref name="eceur">{{cite web |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjangrp3&lang=en |title=Population on 1 January by five-year age group, sex and metropolitan regions |publisher=Eurostat |language=en |access-date=21 shkurt 2020 |archive-date=14 mars 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314230915/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjangrp3&lang=en |url-status=live }}</ref> Zona metropolitane e Pragës kishte në vitin 2004 (sipas Eurostat) rreth 2 milionë banorë.<ref>{{Cite web |url=http://www.urbanaudit.org/DataAccessed.aspx |title=Urban Audit - Data that can be accessed<!-- Roboti gjeneroi titull për referencën --> |archive-date=5 shkurt 2009 |url-status=dead |access-date=8 gusht 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090205233726/http://www.urbanaudit.org/DataAccessed.aspx }}</ref>

Praga njihet si një nga qytetet më të bukur të Evropës.<ref>[http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/616.pdf Vlerësimi për renditjen e Pragës në listën e trashëgimisë kulturore botërore UNESCO]</ref> Qendra historike e qytetit, bashkë me pamjen unike të Kështjellës së Pragës, fitues i rekordit Guiness në vitit 1996 për kompleksin-kështjellë më të madh në botë,<ref>Libri i Rekordeve Guiness, 1996</ref> është pasuri e [[UNESCO]]-s. Pikërisht kjo qendër historike tërheq miliona turistë çdo vit. Në vitin 2007, 4 009 000 turistë vizituan qytetin. Viti 2006 e renditi Pragën si qytetin e tetë më të vizituar në Evropë e 2007-a të shtatin dhe në vendin e 19-të në rang botëror. Pseudonimet për Pragën përfshijnë ''"qyteti i artë"'' dhe ''"qyteti i njëqind majave"''. Ky i fundit u përdor për herë të parë nga historiani Josef Hormayer në fillim të shekullit 19-të. Në atë kohë këto maja i numëroi matematicienti e filozofi Bernard Bolzano, i cili arriti deri në 103 (duke përjashtuar ndërtesat private).

== Fillimet e historisë ==
Vendi ku më vonë do ndërtohej Praga ka qenë i banuar që në periudhën e '''Paleolitit'''. Disa mijëra vjet më parë, rrugë tregtare që lidhnin Evropën Veriore me atë Jugore kalonin nëpër këto toka, duke ndjekur luginën e lumit. Rreth vitit 500 p.e.s, fisi Kelt i njohur si '''Boii''', ishin të parët banorë të njohur të kësaj zone. Boii-t e emërtuan krahinën '''Bohemia''' dhe lumin '''Vltava'''. Ndërmjet shek. VI p.e.s dhe shek. IX e.s., fisi gjerman '''Marcomanni''' emigroi për në Bohemi dhe fise të tjera gjermanike vijuan gjatë shek. V e.s., por në shek VI. elita e tyre dhe shumica e popullsisë lëvizën për në zonën e Danubit që i hapi rrugë një fisi Sllav që pushtonte nga perëndimi, të ngulej në këtë zonë. Fisi '''Sllav Çek''' erdhi në ''Bohemi''  në shek. VI dhe u bë themeluesi i kombit çek.

Sipas legjendës, princesha '''Libuše''', udhëhqëse e fisit Çek, u martua me një bujk të thjeshtë me emrin '''Přemysl''' dhe themeloi dinastinë me të njëjtin emër. Kështjella e princeshës, '''Libusin''', ndodhej në Boheminë qendrore. Në një profetësi, thuhet se ajo parashikoi lavdinë e Pragës. Ajo pati një vegim: "Shikoj një qytet të madh, lavdia e të cilit do prekë yjet! Shikoj një vend në mes të një pylli, ku një shkëmb i thepisur ngrihet mbi lumin Vltava. Është një burrë, i cili po gdhend pragun ''(çekisht: prah)'' e shtëpisë. Një kështjellë e quajtur Pragë ''(Praha)'' do të ndërtohet aty. Sapo princët dhe dukët të ndalojnë para pragut, ata do ti përulen kështjellës dhe qytetit përreth saj. Do të nderohet, do jetë i famshëm, dhe lavde do ti thurë e gjithë bota."

<div class="overflowbugx" style="overflow: auto">{{wide image|Prague panorama.jpg|1000px}}</div>
Panoramë e Pragës nga kodra Petřín

== Mesjeta ==
Që në fillimet e shek. XII, Praga ishte një qytet në zhvillim, mbi të cilin ngrihej kështjella madhështore. Tregtari Ibrahim Ibn Jacob e përshkruante Pragën në shek. X si një "qytet prej guri", që në atë periudhë ishte cilësi e qyteteve të pasur. Praga e atëhershme ndodhej në zonën e sotme të Qytetit të Vjetër (çekisht '''Staré Město'''). Emërtimin '''i Vjetër''', respektivisht në gjuhën latine Maior, që do të thotë gjithashtu '''i Madh''', qyteti e mori kur '''Přemysl II. Otakar''' i dha të drejta zonës nën kështjellës në vitin 1257, që ishte e banuar që prej shek. X. Kështu u themelua '''Qyteti i Vogël''' i Pragës, ose '''Lagjja e Vogël''' ''(çekisht Malá Strana)''. Fluksi dhe veprimtaria e artizanëve dhe tregtarve në të dy qytetet u rrit vrrullshëm sidomos gjatë sundimit të [[Karl IV.|Karlit IV]].

[[Skeda:Nuremberg Chronicle f 229v 230r.jpg|thumb|left|Panoramë e Pragës e fund shek. XV.]]

Praga u kthye në rezidencë perandorake dhe [[Karl IV.|Karli IV]] synonte ta kthente në qendrën e Perandorisë së Shenjtë Romane. Sipërfaqja e përkufizuar nga muret e lagjeve të Pragës shumë shpejt u mbipopullua, deri sa perandori mori vendimin dhe në vitin 1348 themeloi '''Qytetin e Ri''' të Pragës ''(Lagjen e Re)'', që shtrihej në zonën midis Vyšehrad dhe Qytetit të Vjetër. Ky u mbush dhe u popullua gradualisht me rezidenca, kisha, manastire e tregje. "Madhësia dhe shkëlqimi i Pragës së asaj periudhe krahasohej me atë të [[Roma|Romës]], [[Firenca|Firences]], [[Parisi]]t, [[Këlni]]t" shkruan František Palacký për kryeqytetin e [[Karl IV.|Karlit IV]].

== Bashkimi i Qyteteve të Pragës ==
[[Skeda:Church of Tyn (js).jpg|thumb|Kisha Tyn në Sheshin e Qytetit të Vjetër]]
Përpjekja e parë për të bashkuar qytetin e vjetër dhe të ri u zhvillua në 1518 me nxitjen e qytetarëve të Qytetit të Vjetër të drejtuar nga Jan Paška. Në vitin 1523, mbreti Ludvík Jagellonský konfirmoi njësimin e Këshillit të qytetit dhe legalizoi bashkimin e lagjeve. Praga e bashkuar u nda përsëri në vitin 1528. Bashkimi i qyteteve të Pragës në një njësi administrative u arrit vetëm në vitin 1784, gjatë sundimit të perandorit '''Joseph II'''. Qyteti mbretëtor i Pragës përbëhej nga Qyteti i Vjetër, Qyteti i Ri, Lagjja e Vogël dhe Kështjella e Pragës, së cilëve iu bashkngjitën gradualisht edhe Josefov, Vyšehrad e Holešovice.

Në fund të shekullit XIX, niveli i indstustrializimit së Pragës, zhvillimi me shpejtësi i sistemit hekurudhor e ndërtimi i fabrikave ishin disa herë më lart dhe të pakrahasueshëm në të gjithë territorin çek.<ref>Sipas Enciklopedisë Otto, në vitin 1890 Praga kishte 182.530 banorë, mes qyteteve të tjerë të mëdhenj çekë radhitej vetëm Brno (92.327 banorë) dhe Plzeň (50.221 banorë). Në këtë krahasim përfshiheshin edhe rrethinat e qytetit asokohe të pavarura si Žižkov (41.236 banorë), Vinohrady Mbretëror (34.531 banorë), Smíchov (32.646 banorë) dhe Karlín (19.540 banorë).</ref> Në vitin 1893 filloi rinovimi urban i Pragës, i cili preku lagjen çifute Josefov dhe Podskalí; filloi të zhvillohen linjat hekurudhore elektrike, e në vitin 1901 qytetit ju bashkua lagjja Libeň.

Pavarësia e shtetit çek u shpall në fund të Luftës së parë botërore, të cilit ju bashkua edhe Sllovakia. Kjo periudhë u shoqërua me shkatërrimin ose heqjen e disa simboleve të monarkisë austro-hungareze, si psh Kolonës Marian në Sheshin e Qytetit të Vjetër, e më vonë një monument i Marshallit Vaclav Radecky në Sheshin e Qytetit të Vogël dhe një statujë e perandorit dhe mbretit Franc I. në bregun Smetana, ku u rikthye në vitin 2003.

Praga vazhdoi të modernizohej e zhvillohej si kryeqytet i shtetit të sapoformuar Çekosllovak. Në 1922 u themelua Praga e Madhe  ''(çekisht Velká Praha)'', e cila përfshinte të gjithë lagjet e rrethinat deri në atë kohë të pavarura si Vinohrady, Nusle apo Košíře. Qyteti, ku jetonin popullsi çeke, gjermane e çifute, u shndërrua në qendër të rëndësishme kulturore.

== Qytetet partner ==
{| width="900px"
| width="300px" valign="top" |
* {{Flagicon|Greece}} [[Athina]], [[Greqia|Greqi]]
* {{Flagicon|Iraq}} [[Bagdadi|Bagdad]], [[Iraku|Irak]]
* {{Flagicon|Germany}} [[Berlini|Berlin]], [[Gjermania|Gjermani]]
* {{Flagicon|United Kingdom}} [[Birmingam]], [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë dhe Irlandës së Veriut|Britania e Madhe]]
* {{Flagicon|Slovakia}} [[Bratisllava]], [[Sllovakia|Sllovaki]]
* {{Flagicon|Belgium}} [[Brukseli|Bruksel]], [[Belgjika|Belgjikë]]
* {{Flagicon|Hungary}} [[Budapesti|Budapest]], [[Hungaria|Hungari]]
* {{Flagicon|Germany}} [[Frankfurti mbi Main|Frankfurt]], [[Gjermania|Gjermani]]
* {{Flagicon|Germany}} [[Hamburgu|Hamburg]], [[Gjermania|Gjermani]]
* {{Flagicon|Finland}} [[Helsinki]], [[Finlanda|Finlandë]]
* {{Flagicon|USA}} [[Chicago|Çikago]], [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës]]
* {{Flagicon|Israel}} [[Jerusalemi|Jeruzalem]], [[Izraeli|Izrael]]
| width="300px" valign="top" |
* {{Flagicon|Japan}} [[Kioto]], [[Japonia|Japoni]]
* {{Flagicon|Portugal}} [[Lisbona]], [[Portugalia|Portugali]]
* {{Flagicon|Luxembourg}} [[Luksemburgu (qyteti)]], [[Luksemburgu]]
* {{Flagicon|Russia}} [[Moska|Moskë]], [[Rusia]]
* {{Flagicon|France}} [[Nimes]], [[Franca|Francë]]
* {{Flagicon|Germany}} [[Nyrëmberg]], [[Gjermania|Gjermani]]
* {{Flagicon|France}} [[Parisi|Paris]], [[Franca|Francë]]
* {{Flagicon|China}} [[Pekini|Pekin]], [[Kina|Kinë]]
* {{Flagicon|USA}} [[Phoenix]], [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës]]
* {{Flagicon|Latvia}} [[Riga]], [[Letonia|Letoni]]
* {{Flagicon|Netherlands}} [[Roterdami]], [[Holanda|Hollandë]]
* {{Flagicon|Italy}} [[Roma|Romë]], [[Italia|Itali]]
| width="300px" valign="top" |
* {{Flagicon|Russia}} [[Shën Peterburg]], [[Rusia]]
* {{Flagicon|South Korea}} [[Seoul|Seul]], [[Koreja e Jugut|Korea Jugore]]
* {{Flagicon|Sweden}} [[Stokholmi|Stockholm]], [[Suedia|Suedi]]
* {{Flagicon|China}} [[Shangai]], [[Kina|Kinë]]
* {{Flagicon|Taiwan}} [[Taipei]], [[Republika e Kinës|Taivani]]
* {{Flagicon|Italy}} [[Torino]], [[Italia|Itali]]
* {{Flagicon|Poland}} [[Varshava]], [[Polonia|Poloni]]
* {{Flagicon|Austria}} [[Vjena]], [[Austria|Austri]]
* {{Flagicon|Lithuania}} [[Vilnius]], [[Lituania|Lituani]]
* {{Flagicon|Albania}} [[Tirana]], [[Shqipëria|Shqipëri]]
|}

== Shiko edhe këtë ==
* [[Republika Çeke|Çekia]]
* [[Evropa Qendrore]]
* [[Karl IV.]]

== Referime ==
{{Reflist}}

== Lidhje të jashtme ==
{{Commonsart|Praha|{{PAGENAME}}}}

{{Kryeqytetet e Evropës}}

[[Kategoria:Qytete në Çeki]]
[[Kategoria:Kryeqytete në Evropë]]
[[Kategoria:Kryeqytete të botës]]
[[Kategoria:Praga]]


{{CZ-gjeo-cung}}