Teba (Egjipt)

Teba
Teba
Emri amëtar Waset; Θῆβαι
	Shtyllat e Sallës së Madhe Hypostyle
Lloji	Vendbanim
Vendndodhja	Luxor, Governorati Luxor, Egjipt
Koordinatat	25°43′14″N 32°36′37″E / 25.72056°N 32.61028°E
Vend i Trashëgimisë Botërore UNESCO
	Emri zyrtar: Teba e lashtë me nekropolin e saj
Lloji	Kulturor
Kriteret	i, iii, vi
Përcaktuar	1979 (mbledhja e 3-të)
Nr. i referencës	87
Shteti Palë	Egjipti
Rajoni UNESCO	Shtetet arabe
	Teba (Egjipt) (Earth)

Teba (greqishtja e lashtë: Θῆβαι, Thēbai), e njohur për egjiptianët e lashtë si Waset, ishte një qytet i lashtë egjiptian që ndodhet në lindje të Nilit rreth 800 kilometres (500 mi) në jug të Mesdheut. Rrënojat e saj qëndrojnë brenda qytetit modern egjiptian, Luxor. Teba ishte qyteti kryesor i nënndarjes së katërt të Egjiptit të Sipërm (Sceptre nome) dhe ishte kryeqyteti i Egjiptit gjatë Mbretërisë së Re. Ishte afër Nubisë dhe shkretëtirës lindore, me burimet e tyre të çmuara minerale dhe rrugët tregtare. Ishte një qendër e kultit dhe qyteti më i pasur i Egjiptit të lashtë në kulmin e saj. Vendi arkeologjik i Tebes përfshin zonat në të dyja anët e Nilit, atë të bregut lindor ku qëndrojnë tempujt e Karnak dhe Luxor dhe ku ishte i vendosur qyteti i vjetër; bregu perëndimor, ku mund të gjendet një nekropol i varrezave të mëdha private dhe mbretërore dhe komplekseve funerare.

Toponimia

wꜣs.t
Qyteti i Skeptrit^[1]
në hieroglife

wꜣs.t
në hieroglife

niw.t rs.t
Qyteti Jugor^[2]
në hieroglife

iwnw-sm’
Heliopolis i Jugut^[3]
në hieroglife

Egjiptianët e lashtë fillimisht e njihnin Teban si Wo'se ose Wase A ishte një skeptër was i faraonëve, një staf i gjatë me kokën e një kafshe dhe një bazë të degëzuar.

Historia

Mbretëria e vjetër

Teba ishte e banuar nga rreth vitit 3200 para erës sonë.^[4] Ajo ishte kryeqyteti simbol i Waset, dhe nënndarja e katërt e Egjiptit të Sipërm. Në këtë kohë ishte ende një vend i vogël tregtar ndërsa Memphis shërbeu si vendbanim mbretëror i faraonëve të Mbretërisë së Vjetër. Megjithëse asnjë ndërtesë nuk mbijeton në Teba më të vjetër se pjesët e kompleksit të tempullit Karnak, që mund të datojnë nga Mbretëria e Mesme, është gjetur në Karnak një pjesë e ulët e një statuje të Faraonit Nyuserre të Dinastisë së Vjetër. Një statujë tjetër e dedikuar nga Senusret e Dinastisë së 12-të mund të ketë qenë uzurpuar dhe ri-përdorur, pasi statuja mban një fishek të Nyuserrit në rripin e saj. Meqenëse shtatë sundimtarë të shekullit të 4-të deri në shekullin e 6-të shfaqen në listën e mbretit Karnak, ndoshta të paktën ka pasur një tempull në zonën e Tebas që daton në Mbretërinë e Vjetër.^[5]

Periudha e parë e ndërmjetme

Deri në vitin 2160 pes një linjë e re e faraonëve (Dinastia e nëntë dhe e dhjetë) e konsolidoi Egjiptin e Ulët dhe pjesën veriore të Egjiptit të Epërme nga kryeqyteti i tyre në Herakleopolis Magna. Një linjë rivale (Dinastia e Njëmbëdhjetë) me qendër në Teba vendosi pjesën e mbetur të Egjiptit të Epërm.

Sundimtarët Teban ishin me sa duket pasardhës të princit të Tebas, Intef i Vjetri. Nipi i tij i mundshëm Intef I ishte i pari nga familja që pretendonte në jetë një titull të pjesshëm faraonik, megjithëse fuqia e tij nuk shtrihej shumë më tepër se rajoni i Tebas.

Mbretëria e Mesme

Periudha Hyksos

Mbretëria e re dhe lartësia e Tebas

Periudha e tretë e ndërmjetme

Periudha e vonshme

Periudha greko-romake

Vendet kryesore

Teba Lindore:

Obelisk dhe shtylla e Tempullit të Luxor me shkëlqim të hollë të portokallit

Zona e ndërtuar e lashtë
Tempulli i madh i Amun në Karnak (Egjiptianisht e lashtë: Ta-opet), ende ndërtesa e dytë më e madhe fetare e ndërtuar ndonjëherë, është shtëpia kryesore e adhurimit për Amun, hyjninë mbrojtëse të Tebas, dhe vendbanimi i priftërisë së fuqishme Amun. Ajo që e dallonte atë nga tempujt e shumtë të Egjiptit është kohëzgjatja kur u ndërtua (më shumë se 2000 vjet, duke filluar në Mbretërinë e Mesme). Karakteristikat kryesore të këtij tempulli janë dhjetë shtyllat e mëdha, Salla e Madhe Hypostyle, një liqen i shenjtë, nën-tempuj, shenjtore dhe obeliskë të shumta. Ishte tempulli më i rëndësishëm për shumicën e historisë së lashtë egjiptiane.
Tempulli Luxor (Ipet resyt), ndryshe nga tempujt e tjerë në Teba, nuk i është kushtuar një perëndie të kultit ose një versioni hyjnor të mbretit në vdekje. Përkundrazi, ai është i dedikuar për rinovimin e mbretërimit; mund të ketë qenë aty ku u kurorëzuan shumë nga faraonët e Egjiptit. Eshtë një koleksion i Festivalit "Opet", ku barka e shenjtë e Theban Treshi udhëton nga Karnak në Tempullin e Luxorit për të nxjerrë në pah domethënien hyjnore të ri-kurorëzimit të faraonit.
Tempulli i Khonsu
Territori i Mut
Territori i Montu
Avenue e Sfinkseve

Teba Perëndimore:

Fshatin Deir el-Medinës
Kompleksi i pallatit Malkata
Ramesseum
Tempulli mortor i Amenhotep III
Tempulli mortor i Hatshepsutit
Tempulli mortor Seti I
Tempulli mortor Ramesses III
Lugina e Mbretërve
Lugina e Mbretëreshave
Varret e Fisnikëve

Trashëgimi kulturore

Në vitin 1979, rrënojat e lashta të Tebas janë klasifikuar nga UNESCO si një vend i Trashëgimisë Kulturore Botërore. Dy tempuj të mëdhenjë—Tempulli i Luxor dhe Karnku—dhe Lugina e Mbretërve dhe Lugina e Mbretëreshave janë ndër arritjet e mëdha të Egjiptin e lashtë.

Shënime

Referimet

^ Adolf Erman, Hermann Grapow: Wörterbuch der ägyptischer Sprache. akademie Verlag, Berlin, 1971. p.259
^ Wörterbuch, p.211
^ Wörterbuch, pp.54,479
^ Karnak (Thebes), Egypt Arkivuar 1 maj 2013 tek Wayback Machine.
^ Egypt: Thebes, A Feature Tour Egypt Story. http://www.touregypt.net/.

Lidhje të jashtme

More information on ancient Thebes, a World Cultural Heritage site
Theban Mapping Project
Ramesseum/Ancient Thebes Digital Media Archive (photos, laser scans, panoramas), data from an Egyptian Supreme Council of Antiquities/CyArk research partnership
ICOMOS Heritage at Risk 2001/2002

[1] Adolf Erman, Hermann Grapow: Wörterbuch der ägyptischer Sprache. akademie Verlag, Berlin, 1971. p.259

[2] Wörterbuch, p.211

[3] Wörterbuch, pp.54,479

[4] Karnak (Thebes), Egypt Arkivuar 1 maj 2013 tek Wayback Machine.

[auto-5] Egypt: Thebes, A Feature Tour Egypt Story. http://www.touregypt.net/.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]