Shihni burimin për Teknologjia

[[File:Dampfturbine Montage01.jpg|thumb|right|300px|Një [[Turbina me avull|turbinë me avull]]. Shumica e energjisë elektrike prodhohet nga termocentralet me turbina si konsumi i energjisë elektrike dhe standardet e jetës janë të lidhur ngushtë <ref>
{{cite book |title=Electricityteknologjia   Eshte shum e rendesishme per ne in Economic Growth  |last1=Committee on Electricity in Economic Growth Energy Engineering Board Commission on Engineering and Technical Systems National Research Council |year=1986 |publisher =National Academy Press |location= Washington, DC |isbn= 0-309-03677-1|pages=16, 40 |url=http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=900 | postscript = <Available as free .pdf download>}}
</ref>. [[Elektrifikimi]] është votuar si arritja më e rëndësishme inxhinierike e shekullit 20 <ref>{{cite book |title=A Century of Innovation: Twenty Engineering Achievements That Transformed Our Lives  |last=Constable |first=George |last2=Somerville|first2=Bob |year=2003 |publisher=Joseph Henry Press|location=Washington, DC |isbn= 0-309-08908-5 |url=http://www.greatachievements.org/?id=2988 }}</ref>.]]

<!--Skeda e vjetër [[Skeda:EdWhiteFirstAmericanSpacewalker.1965.ws.jpg|thumb|220px|Shëtitja e parë në hapësirë e astronautit [[ShBA|amerikan]] Ed Uajt në vitin [[1965]] tregon nivelin e arritjeve teknologjike të njeriut.]] -->
'''Teknologjia''' është një koncept i gjerë që merret me aplikimin e njohurive për veglat dhe profesionet, në funksion të kontrollimit dhe përshtatjes së rrethanave në ambientin jetësor në përputhje me nevojat e tij.

== Hyrje ==
Një definicion i saktë për termin "Teknologji", sidoqoftë, nuk ekziston; "teknologjia" mund t'i referohet objekteve materiale që përdoren nga njeriu, siç janë [[makina]]t, [[hardware|harduerët]] ose [[enë]]t, por mund të përfshijë edhe tema më të gjëra, përfshirë [[sisteme]]t, metodat e [[organizimit]], dhe teknikat. Ky term mund të aplikohet në përgjithësi ose në kategori specifike si p.sh: "teknologjia e konstruktimit", "teknologjia mjekësore", ose "teknologjinë e përkryer" (state-of-the-art).

Aplikimi i teknologjisë nga njerëzimi filloi me shndërrimin e resurseve natyrale në vegla të thjeshta. Zbulimi i aftësisë të kontrollimit të [[zjarri]]t rriti burimet e ushqimit dhe zbulimi i [[rrotë]]s ndihmoi njerëzit të udhëtonin dhe të kontrollonin ambientin e tyre. Zhvillimet e fundit të teknologjisë, përfshirë "shtypin", [[telefoni]]n, dhe [[Interneti]]n, kanë zvogëluar barrierat fizike të [[komunikimi]]t dhe kanë lejuar njerëzit të komunikojnë në shkallë globale. Sidoqoftë, teknologjia nuk është përdorur vetëm për qëllime paqësore; zhvillimi i [[armë]]ve me fuqi shkatërruese gjithmonë më të lartë ka ecur përgjatë historisë, nga armët më të thjeshta primitive në [[armët nukleare]].

==Definimi dhe përdorimi==
[[File:Handtiegelpresse von 1811.jpg|thumb|left|upright|Përhapja e letrës dhe shtypja në Perëndim, shebulli i ilustruar nga [[makina e shtypit]], bëri të mundur që [[shkencëtari|shkencëtarët]] dhe [[politikanë]]t të komunikojnë idetë e tyre me lehtësi, duke çuar në [[Iluminizmi|Epokën e Iluminizmit]]]; një shembull i teknologjisë si forcë kulturore.]]

Përdorimi i termit "teknologji" ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme gjatë 200 viteve të fundit. Para shekullit të 20, termi ishte i pazakontë në gjuhën angleze, dhe zakonisht është referuar për përshkrimin apo studimin e arteve teknike(ose aftësive teknike) <ref name="Crabb">For ex., [[George Crabb (writer)|George Crabb]], [https://archive.org/stream/universaltechno01crabgoog#page/n525 ''Universal Technological Dictionary, or Familiar Explanation of the Terms Used in All Arts and Sciences, Containing Definitions Drawn From the Original Writers''], (London: Baldwin, Cradock and Joy, 1823), s.v. "technology."</ref>. Termi shpesh ishte i lidhur me arsimin teknik, si në [[Massachusetts Institute of Technology|Instituti i Teknologjisë Massachutsetts]] (chartered in 1861).<ref name="Stratton">Julius Adams Stratton and Loretta H. Mannix, Mind and Hand: The Birth of MIT (Cambridge: MIT Press, 2005), 190-92. ISBN
0262195240.</ref>

Termi "teknologji" u rrit në rëndësi në shekullin e 20 në lidhje me [[Revolucioni i dytë industrial|Revolucionin e Dytë Industrial]]. Kuptimi i termit ndryshoi në fillim të shekullit 20, kur shkencëtarët e shoqërisë amerikane, duke filluar me [[Thorstein Veblen]], i cili përktheu idetë nga koncepti gjerman i fjalës ''[[:de:Technik|Technik]]'' në ''technology''. Në gjermanisht dhe gjuhët e tjera evropiane, një dallim ekziston midis ''Technik'' dhe ''technologie'' që mungon në gjuhën angleze, e cila zakonisht përkthehen dy termat si "teknologji". Në vitet 1930, "teknologjia" është përmendur jo vetëm në studimin e arteve industriale, por në vetë artet industriale <ref name="Schatzberg">Eric Schatzberg, [http://muse.jhu.edu/journals/technology_and_culture/v047/47.3schatzberg.html "''Technik'' Comes to America: Changing Meanings of ''Technology'' Before 1930,"] ''Technology and Culture'' 47 (July 2006): 486-512.</ref>.

Në vitin 1937, sociologu amerikan Read Bain shkruante se "teknologjia përfshin të gjitha mjetet, makina, enë kuzhine, armë, instrumente, banim, veshje, komunikimi dhe transportimi i pajisjeve dhe aftësitë me të cilat ne prodhojnë dhe përdorin ato" <ref name="Bain">Read Bain, [http://www.jstor.org/stable/2084365 "Technology and State Government,"] American Sociological Review 2 (December 1937): 860.</ref>. Përkufizimi Bain mbetet i zakonshme ndërmjet studiuesve sot, veçanërisht shkencëtarëve të shkencave sociale. Por po aq i spikatur është përcaktimi i teknologjisë si shkencë e aplikuar, sidomos në mesin e shkencëtarëve dhe inxhinierëve, edhe pse shumica e shkencëtarëve socialë që studiojnë teknologjinë mohojnë këtë përkufizim <ref name="MacKenzie">Donald A. MacKenzie and Judy Wajcman, "Introductory Essay" in ''The Social Shaping of Technology'', 2nd ed. (Buckingham, England : Open University Press, 1999) ISBN 0-335-19913-5.</ref>. Kohët e fundit, studiuesit kanë huazuar nga filozofët evropian  "teknikën", për të zgjeruar kuptimin e teknologjisë në forma të ndryshme.

Fjalorë dhe studiuesit kanë ofruar një shumëllojshmëri përkufizimesh. Fjalori [[Merriam-Webster]] ofron një përkufizim të termit: "zbatimi praktik i njohurive sidomos në një fushë të caktuar" dhe "një aftësi e fituar nga zbatimin praktik i njohurive" <ref name="mwdict">{{cite web | url=http://mw1.merriam-webster.com/dictionary/technology | title=Definition of technology | accessdate=16 shkurt 2007 | publisher=[[Merriam-Webster]] | archive-date=22 janar 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130122045248/http://mw1.merriam-webster.com/dictionary/technology | url-status=dead }}</ref>. [[Ursula Franklin]], në ligjëratën "Real World of Technology" eë vitit 1989, dha një tjetër përkufizim të konceptit; ajo është "praktika, mënyra se si ne i bëjmë gjërat këtu" <ref>{{cite web | url=http://www.anansi.ca/titles.cfm?series_id=4&pub_id=58 | title=Real World of Technology | accessdate=13 shkurt 2007 | author=Franklin, Ursula | publisher=[[House of Anansi Press]] | archive-date=28 shtator 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070928020912/http://www.anansi.ca/titles.cfm?series_id=4&pub_id=58 | url-status=dead }}</ref>. Termi është përdorur shpesh për të nënkuptuar një fushë specifike të teknologjisë, ose për t'iu referuar [[Teknologjia e lartë|teknologjisë së lartë]] ose thjesht elektronikës të konsumit, sesa teknologjia si një tërësi <ref>{{cite web | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/default.stm | title=Technology news | accessdate=17 shkurt 2006 | publisher=[[BBC News]] | archive-date=9 shkurt 2006 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060209020056/http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/default.stm | url-status=dead }}</ref>.

==Shkencë, inxhinieri dhe teknologji==
[[File:Zoom lunette ardente.jpg|thumb|[[Antoine Lavoisier]] duke kryer një eksperiment me djegien e krijuar nga drita e përforcuar e diellit]]
Dallimi mes shkencës, inxhinierisë dhe teknologjisë nuk është gjithmonë i qartë. [[Shkenca]] është hulumtimi i [[Arsyeja|arsyetuar]] apo studimi i fenomeneve natyrore, që synon zbulimin e parimeve afat-gjata midis elementeve të botës së [[Dukuria|dukurive]] duke përdorur teknika formale të tilla si [[Kërkimet shkencore|metoda shkencore]] <ref>{{cite web | url=http://dictionary.reference.com/browse/science | title=Science | accessdate=17 shkurt 2007 | publisher=[[Dictionary.com]]}}</ref>. Teknologjitë nuk janë zakonisht produktet ekskluzive të shkencës, sepse ata duhet të plotësojnë kërkesat të tilla si shërbimi, përdorueshmëria dhe siguria.

Inxhinieria është një proces me qëllim të orientuar për të projektuar dhe të bëj  që mjetet dhe sistemet të përdorin fenomenet natyrore për qëllime praktike të njeriut, shpesh (jo gjithmon) duke përdorur rezultatet dhe teknikat nga shkenca. Zhvillimi i teknologjisë mund të përdorë shumë fusha të njohurive, duke përfshirë shkencore, inxhinierike, [[Matematika|matematikore]], [[Gjuha (komunikim)|gjuhësore]] dhe njohuri [[Historia|historike]], që të arritur ndonjë rezultat praktik.

Teknologjia është shpesh një pasojë e shkencës dhe inxhinierisë - edhe pse teknologji si një aktivitet njerëzor paraprin të dy fushat. Për shembull, shkenca mund të studiojë rrjedhën e [[Elektroni|elektroneve]] në [[Përcjellësit elektrik|përçuesin elektrik]], duke përdorur mjetet që tashmë ekzistojnë dhe njohuritë. Kjo njohuri e sapo-zbuluar pastaj mund të përdoret nga inxhinierët për të krijuar mjete të reja dhe makina, të tilla si [[gjysmëpërçuesi]], [[kompjuterët]], dhe forma të tjera të teknologjisë së përparuar. Në këtë kuptim, edhe shkencëtarët dhe inxhinierët mund të konsiderohen si teknologë; tre fushat janë konsideruar shpesh si një për qëllime të hulumtimit dhe referencës <ref>{{cite web | url=http://www.intute.ac.uk/sciences/ | title=Intute: Science, Engineering and Technology | accessdate=17 shkurt 2007 | publisher=[[Intute]] | archive-date=17 shkurt 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070217141847/http://www.intute.ac.uk/sciences/ | url-status=dead }}</ref>.

==Historia==
{{Main|Historia e Teknologjisë|Periudha kohore e shpikjeve historike|Periudha kohore e inxhinierisë elektrike dhe elektronike}}
=== Paleolitike (2,5 milion - 10.000 pes) ===
[[File:Chopper of Dmanisi.png|thumb|right|Një [[hanxhar (arkeologji)|hanxhar]] primitiv.]]

Përdorimi i mjeteve nga njerëzit e hershëm ka qenë pjesërisht një proces i zbulimit dhe të evolucionit. Njerëzit e hershëm u zhvilluan nga një specie foragjere [[hominid]]e që ishin tashmë me dy këmbë <ref>{{cite web|accessdate=17 maj 2008|url=http://www.bbc.co.uk/sn/prehistoric_life/human/human_evolution/mother_of_man1.shtml|title=Mother of man&nbsp;– 3.2 million years ago |publisher=[[BBC]]}}</ref>, me një masë të trurit afërsisht sa një e treta e njerëzve modern <ref>{{cite web|accessdate=17 maj 2008|url=http://www.history.com/encyclopedia.do?articleId=212317|title=Human Evolution|publisher=[[History (U.S. TV channel)|History channel]] |archiveurl = https://web.archive.org/web/20080423204038/http://www.history.com/encyclopedia.do?articleId=212317 |archivedate = 23 prill 2008}}</ref>. Përdorimi i veglave mbeti relativisht i pandryshuar për shumicën e historisë të njerëzve të hershëm.

Përafërsisht 50,000 vjet më parë, u shfaq përdorimi i mjeteve dhe një grupi kompleks të sjelleve, që mendohet nga shumë arkeologë se kjo lidhet me shfaqjen e [[Gjuha|gjuhës]] moderne <ref>{{cite web|accessdate=17 maj 2008|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9503E0DF173CF936A25754C0A9659C8B63&sec=health&spon=&pagewanted=1|title= Early Voices: The Leap to Language |work=[[The New York Times]]|date=15 korrik 2003|author=Wade, Nicholas}}</ref>.

====Veglat e gurit====:

====Zjarri====
•Teknologjia ka lënë gjurmë që prej kohës së gurit kur u zbulua zjarri dhe filloi punimi I veglave të thjeshta. Njerëzit e parë përdornin zjarrin për të shkrirë gurë të ndryshëm, ku prej tyre nxirrnin metale të cilat I vendosnin nëpër kallëpe të ndryshme dhe në fund pas tharjes, përfitonin një vegël pune.

====Veshje dhe streha====
Njerezit me ndryshimin e kohes kane ndryshuar edhe menyren e ete jetuarit e te te veshurit.

===Neoliti përmes antikitetit klasik (10,000 pes - 300 es)===
====Veglat e metalit====

====Energjia dhe transporti====

====Mesjeta ISHTE NJE KOHE E ERRET ====
* [[Shkenca]]
* [[Filozofia]]
* [[Inxhinieria]]
* [[Portal:Teknologji]]

== Referime ==
{{Reflist|2}}

== Lidhje të jashtme ==
* {{en}} [http://www.ncat.org/ Qendra Kombëtare për Teknologjinë e Përshtatshme].
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20070406124751/http://www.tudiscovery.com/guia_tecnologia/index.shtml Teknologjia në "Kanalin Zbulues"].
* {{sq}} [http://www.rrjeta.net Portal që flitet rreth teknologjisë].
* {{sq}} [http://www.techsot.al Lajme nga Teknologjia.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201203163509/https://techsot.al/ |date=3 dhjetor 2020 }}
*{{en}} [https://web.archive.org/web/20190209173648/https://www.dancongnghe.vn/ Tech news]

{{clear}}
{{Teknologjia}}

[[Kategoria:Teknologji|*]]
[[Kategoria:Sistemet teknologjike]]