Arma kimike
Një armë kimike është një municion i specializuar që përdor kimikate të formuluara për të shkaktuar vdekjen ose dëmtimin e njerëzve. Sipas Organizatës për Ndalimin e Armëve Kimike (OPCW), ky mund të jetë çdo përbërës kimik i destinuar si armë "ose pararendës i tij që mund të shkaktojë vdekje, lëndim, paaftësi të përkohshme ose acarim shqisor përmes veprimit të tij kimik. Municione ose pajisje të tjera shpërndarjeje Të projektuara për të ofruar armë kimike, qofshin të mbushura apo të paplotësuara, konsiderohen gjithashtu armë."
Armët kimike klasifikohen si armë të shkatërrimit në masë (WMD), megjithëse ato dallohen nga armët bërthamore, armët biologjike dhe armët radiologjike. Të gjitha mund të përdoren në luftë dhe njihen me akronimin ushtarak NBC (për luftë bërthamore, biologjike dhe kimike). Armët e shkatërrimit në masë janë të dallueshme nga armët konvencionale, të cilat janë kryesisht efektive për shkak të potencialit të tyre shpërthyes, kinetik ose ndezës. Armët kimike mund të shpërndahen gjerësisht në forma gazi, të lëngëta dhe të ngurta dhe mund të godasin lehtësisht të tjerët sesa objektivat e synuar. Gazi nervor, gazi lotsjellës dhe sprej piper janë tre shembuj modernë të armëve kimike.[1]
Agjentët dhe municionet kimike unitare vdekjeprurëse janë jashtëzakonisht të paqëndrueshme dhe ato përbëjnë një klasë armësh kimike të rrezikshme që janë grumbulluar nga shumë kombe. Agjentët unitar janë efektivë më vete dhe nuk kërkojnë përzierje me agjentë të tjerë. Më të rrezikshmit prej tyre janë agjentët nervorë (GA, GB, GD dhe VX) dhe agjentët vezikant (flluska), të cilat përfshijnë formulime të mustardës squfuri si H, HT dhe HD. Të gjithë janë lëngje në temperaturë normale të dhomës, por bëhen të gazta kur lëshohen. I përdorur gjerësisht gjatë Luftës së Parë Botërore, efektet e të ashtuquajturit gaz mustardë, gaz fosgjen dhe të tjera shkaktuan djegie të mushkërive, verbëri, vdekje dhe gjymtim.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, regjimi nazist përdori një agjent tregtar gjaku me cianid hidrogjeni të quajtur Zyklon B për të kryer gjenocid të industrializuar kundër hebrenjve dhe popullatave të tjera të synuara në dhomat e mëdha të gazit.[2] Holokausti rezultoi në numrin më të madh të vdekjeve nga armët kimike në histori.[3]
Që nga viti 2016, gazi CS dhe spray piper mbeten në përdorim të përbashkët për policimin dhe kontrollin e trazirave; CS dhe spray piper konsiderohen armë jo vdekjeprurëse. Sipas Konventës për Armët Kimike (1993), ekziston një ndalim ligjërisht i detyrueshëm, mbarëbotëror për prodhimin, grumbullimin dhe përdorimin e armëve kimike dhe pararendësve të tyre. Megjithatë, rezervat e mëdha të armëve kimike vazhdojnë të ekzistojnë, zakonisht të justifikuara si një masë paraprake kundër përdorimit të mundshëm nga një agresor. Ruajtja e vazhdueshme e këtyre armëve kimike është një rrezik, pasi shumë prej armëve tani janë më shumë se 50 vjet të vjetra, duke rritur ndjeshëm rreziqet.[4][5] Shtetet e Bashkuara tani po marrin masa për asgjësimin e armëve të tyre kimike në një mënyrë të sigurt.[6]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Vilches, Diego; Alburquerque, Germán; Ramirez-Tagle, Rodrigo (korrik 2016). "One hundred and one years after a milestone: Modern chemical weapons and World War I". Educación Química (në anglisht). 27 (3): 233–236. doi:10.1016/j.eq.2016.04.004.
{{cite journal}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Longerich, Peter (2010). Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280436-5.
- ^ From Cooperation to Complicity: Degussa in the Third Reich, Peter Hayes, 2004, pp 2, 272, ISBN 0-521-78227-9
- ^ Blackwood, Milton E (qershor 1998). "Beyond the Chemical Weapons Stockpile: The Challenge of Non-Stockpile Materiel | Arms Control Association". www.armscontrol.org. Marrë më 2022-06-28.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Greenberg, M. I.; Sexton, K. J.; Vearrier, D. (2016-02-07). "Sea-dumped chemical weapons: environmental risk, occupational hazard". Clinical Toxicology. 54 (2): 79–91. doi:10.3109/15563650.2015.1121272. ISSN 1556-3650. PMID 26692048. S2CID 42603071.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Carnes, Sam Abbott; Watson, Annetta Paule (1989-08-04). "Disposing of the US Chemical Weapons Stockpile: An Approaching Reality". JAMA. 262 (5): 653–659. doi:10.1001/jama.1989.03430050069029. ISSN 0098-7484. PMID 2746817.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)