Baron Munchausen

Portreti i Gustav Doré e Baronit Munchausen

Baron Munchausen (Gjermanisht: [ˈmʏnçˌhaʊzn̩]) është një fisnik fiktiv gjerman i krijuar nga shkrimtari gjerman Rudolf Erich Raspe në librin e tij të vitit 1785, Baron Munchausen's Narrative of his Marvellous Travels and Campaigns in Russia. Karakteri bazohet lirshëm në një baron të vërtetë, Hieronymus Karl Friedrich, Freiherr von Münchhausen.

Lindur në Bodenwerder, Münchhausen i jetës reale luftoi për Perandorinë Ruse në Luftën Ruso-Turke (1735-1739). Pas tërheqjes në vitin 1760, ai u bë një njeri i vogël në qarqet aristokrate gjermane për të treguar tregime të habitshme të bazuara në karrierën e tij ushtarake. Pasi dëgjoi disa nga tregimet e Münchhausen, Raspe i adaptoi ato në mënyrë anonime në formë letrare, së pari në gjermanisht si pjesë të revistës kalimtare dhe më pas në anglisht, si libri i vitit 1785, i cili u botua së pari në Oksford nga një libërshërbues me emrin Smith. Libri u përkthye së shpejti në gjuhë të tjera evropiane, duke përfshirë një version gjerman të zgjeruar nga poeti Gottfried August Bürger. Münchhausen i jetës reale u mërzit thellë në zhvillimin e një karakteri imagjinar që mbante emrin e tij dhe kërcënoi procedurat ligjore kundër botuesit të librit. Ndoshta nga frika e një padie shpifje, Raspe kurrë nuk e pranoi autorësinë e tij të veprës, e cila u krijua vetëm pas vdekjes.

Tregimet e Baron Munchausen nuk janë më të njohura në shumë vende të gjuhës angleze, por ato janë ende të njohura në Evropën kontinentale. Karakteri ka frymëzuar përmendore dhe muzeume të shumta dhe disa kushte dhe koncepte të tjera mjekësore janë emëruar pas tij, duke përfshirë sindromën Munchausen, trilemën e Münchhausen dhe numrat e Munchausen.

Figura historike

Münchhausen i jetës reale si një ushtarë në Riga, nga G. Bruckner

Hieronymus Karl Friedrich von Münchhausen lindi më 11 maj 1720 në Bodenwerder.Ai ishte një bir i ri i "Black Line" të Rinteln-Bodenwerder, një familje aristokratike në Dukatin e Brunswick-Lyneburg. Kushëriri i tij, Gerlach Adolph von Münchhausen, ishte themeluesi i Universitetit të Göttingen dhe më vonë kryeministër i Elektoratit të Hanoverit. Münchhausen filloi si një faqe për Anthony Ulrich II të Brunswick-Wolfenbüttel dhe ndoqi punëdhënësin e tij në Perandorinë Ruse gjatë Luftës Ruso-Austro-Turke (1735-39). Në vitin 1739, ai u emërua një kornetë në regjimentin e kalorësisë ruse, Brunswick-Cuirassiers. Më 27 nëntor 1740, ai u gradua në toger. Ai ishte i vendosur në Riga, por mori pjesë në dy fushata kundër turqve në vitin 1740 dhe 1741. Në vitin 1744 ai u martua me Jacobine von Dunten, dhe më 1750 ai u gradua në Rittmeister (kapiten kalorësi).

Në vitin 1760 Münchhausen u tërhoq për të jetuar si njëFreiherr në pronat e tij në Bodenwerder, ku ai qëndroi deri në vdekjen e tij më 1797. Ishte atje, sidomos në partitë e dhëna për aristokratët e zonës, që ai zhvilloi një reputacion si një tregimtar imagjinativ pas darkës, duke krijuar llogari të mahnitshme dhe shumë të ekzagjeruara të aventurave të tij në Rusi. Gjatë tridhjetë viteve të ardhshme, aftësitë e tij të tregimit u bënë të njohura aq shumë sa shpesh morën vizita nga fisnikë udhëtues që dëshironin të dëgjonin tregimet e tij. Një mysafir e përshkroi Münchhausenin duke i thënë historitë e tij "me forcë, në të vërtetë me theks ushtarak, por pa ndonjë lëshim të çuditshëm të njeriut të botës, duke përshkruar aventurat e tij si incidente që ishin në rrjedhën natyrore të ngjarjeve". Në vend që të konsiderohej një gënjeshtar, Münchhausen u pa si një njeri i ndershëm. Si një tjetër bashkëkohës e vuri në dukje, rrëfimet e pabesueshme të Münchhausen ishin të dizajnuara që të mos mashtrojnë, por "të përqeshnin disponimin për mrekullinë që ai vëzhgoi në disa nga të njohurit e tij".

Gruaja e Münchhausen Jacobine von Dunten vdiq në vitin 1790. Në janar të vitit 1794, Münchhausen u martua me Bernardine von Brunn. Von Brunn njoftohet se u sëmur shpejt pas martesës dhe kaloi verën e vitit 1794 në qytetezëm e Bad , edhe pse thashethemet bashkëkohore pretendonin se ajo e kalonte kohën duke vallëzuar dhe flirtuar. Von Brunn lindi një vajzë, Maria Wilhemina, më 16 shkurt 1795, nëntë muaj pas udhëtimit të saj veror. Munchhausen paraqiti një ankesë zyrtare se fëmija nuk ishte i tij, dhe kaloi vitet e fundit të jetës së tij në procedurat e divorcit dhe kontestet e ushqimeve. Münchhausen vdiq më 22 shkurt 1797.

Referime

Referime

• Apel, Karl-Otto (2001), The Response of Discourse Ethics to the Moral Challenge of the Human Situation As Such and Especially Today, Leuven, Belgium: Peeters, ISBN 978-90-429-0978-6 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Arndt, Susan; von Brisinski, Marek Spitczok (2006), Africa, Europe and (Post)Colonialism: Racism, Migration and Diaspora in African Literatures, Bayreuth. Germany: Breitinger {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Baister, Stephen; Patrick, Chris (2007), Latvia: The Bradt Travel Guide, Chalfont St. Peter, Buckinghamshire: Bradt Travel Guides, ISBN 978-1-84162-201-9 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Balina, Marina; Goscilo, Helena; Lipovet︠s︡kiĭ, M. N. (2005), Politicizing Magic: An Anthology of Russian and Soviet Fairy Tales, Evanston, IL: Northwestern University Press, ISBN 978-0-8101-2032-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bangs, John Kendrick (1895), House-Boat on the Styx: Being Some Account of the Divers Doings of the Associated Shades, New York: Harper & Bros. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bangs, John Kendrick (1897), The Pursuit of the House-Boat: Being Some Further Account of the Divers Doings of the Associated Shades, Under the Leadership of Sherlock Holmes, Esq., New York: Harper & Bros. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bangs, John Kendrick (1899), The Enchanted Typewriter, New York: Harper & Bros. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Blamires, David (2009), "The Adventures of Baron Munchausen", Telling Tales: The Impact of Germany on English Children's Books 1780–1918, Cambridge, Cambridgeshire: Open Book Publishers, fq. 8–21 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bold Venture Press (2018), "Zorro and the Little Devil", Bold Venture Press, arkivuar nga origjinali më 16 korrik 2018, marrë më 17 shtator 2018 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Byington, Steven T. (1928), "Preface", Baron Munchausen's Narratives of His Marvelous Travels and Campaigns in Russia, Boston: Ginn and Co., fq. v–viii {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Cambridge University Press (2015), "English pronunciation of 'Munchausen's syndrome'", Cambridge Dictionaries Online, marrë më 4 prill 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Cami, Pierre-Henri (1926), Les Aventures sans pareilles du baron de Crac, Paris: Hachette {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Carswell, John Patrick (1952a), "Bibliography", përmbledhur nga Raspe, Rudolf Erich (red.), The Singular Adventures of Baron Munchausen, New York: Heritage Press, fq. 164–175 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Carswell, John Patrick (1952b), "Introduction", përmbledhur nga Raspe, Rudolf Erich (red.), The Singular Adventures of Baron Munchausen, New York: Heritage Press, fq. ix–xxxviii {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Česká televize, "Když Burian prášil", Ceskatelevize.cz, marrë më 22 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Compère, Daniel; Margot, Jean-Michel; Malbrancq, Sylvie (1998), Entretiens avec Jules Verne, Geneva: Slatkine {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Czech Centre London (2011), "The National Black Light Theatre of Prague: The Adventures of Baron Munchausen", Czechcentres.cz, arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2020, marrë më 23 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ebert, Roger (10 mars 1989), "The Adventures of Baron Munchausen", RogerEbert.com, marrë më 3 janar 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Erickson, Hal (2014), From Radio to the Big Screen: Hollywood Films Featuring Broadcast Personalities and Programs, Jefferson, NC: McFarland, ISBN 978-0-7864-7757-9 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Eulenberg, Herbert (1900), Münchhausen: Ein Deutsches Schauspiel, Berlin: Sassenbach {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ezra, Elizabeth (2000), Georges Méliès, Manchester: Manchester University Press, ISBN 0-7190-5395-1 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Feldman, M. D. (korrik 2000), "Munchausen by Internet: detecting factitious illness and crisis on the Internet", Southern Medical Journal, 93 (7): 669–672, doi:10.1097/00007611-200093070-00006, PMID 10923952 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Fisher, Jill A. (pranverë 2006), "Investigating the Barons: narrative and nomenclature in Munchausen syndrome", Perspectives in Biology and Medicine, 49 (2): 250–262, doi:10.1353/pbm.2006.0024, PMID 16702708 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Furness, Raymond; Humble, Malcolm (1991), A Companion to Twentieth-Century German Literature, London: Routledge, ISBN 978-0-415-15057-6 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• George, W. L. (1918), "Three Comic Giants: Munchausen", Literary Chapters, Boston: Little, Brown, and Company, fq. 168–182 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gudde, Edwin G. (janar 1942), "An American Version of Munchausen", American Literature, 13 (4): 372–390, doi:10.2307/2920590, JSTOR 2920590 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hames, Peter (2009), Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition, Edinburgh: Edinburgh University Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hass, Daniel (24 dhjetor 2012), "ARD-Zweiteiler "Baron Münchhausen": Müssen Sie sehen! Großartiger Film!", Spiegel Online, marrë më 24 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Holtz, Allan (6 maj 2011), "Obscurity of the Day: Baron Munchausen", Stripper's Guide, marrë më 24 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hull, David Stewart (1969), Film in the Third Reich: A Study of the German Cinema, 1933–1945, Berkeley, CA: University of California Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hutchings, Stephen C. (2004), Russian Literary Culture in the Camera Age: The Word As Image, London: RoutledgeCurzon, ISBN 978-1-134-40051-5 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Jones, William B. (2011), Classics Illustrated: A Cultural History, Jefferson, NC: McFarland, ISBN 978-0-7864-8840-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kaliningrad-Aktuell (22 qershor 2005), "Münchhausen-Denkmal in Kaliningrad eingeweiht", Russland-Aktuell, arkivuar nga origjinali më 5 mars 2021, marrë më 24 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kareem, Sarah Tindal (maj 2012), "Fictions, Lies, and Baron Munchausen's Narrative", Modern Philology, 109 (4): 483–509, doi:10.1086/665538, JSTOR 10.1086/665538 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Knight, Lester N. (tetor 1973), "The Story of Peter Pan; Baron Munchausen: Eighteen Truly Tall Tales by Raspe and Others by Raspe", The Reading Teacher, 27 (1): 117, 119, JSTOR 20193416 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Košatka, Pavel (1 mars 2010), "Komplexní recenze nového muzikálového hitu "Baron Prášil"", Muzical.cz, marrë më 4 janar 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Stampa:Cite ADB
• Lefebvre, Thierry (2011), "A Trip to the Moon: A Composite Film", përmbledhur nga Solomon, Matthew (red.), Fantastic Voyages of the Cinematic Imagination: Georges Méliès's Trip to the Moon, Albany, NY: State University of New York Press, fq. 49–64, ISBN 978-1-4384-3581-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Levi, Claudia (1998), "Georgia Augustus University of Göttingen", përmbledhur nga Summerfield, Carol J.; Devine, Mary Elizabeth (red.), International Dictionary of University Histories, Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers, fq. 177–180, ISBN 978-1-134-26217-5 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Meadow, Roy; Lennert, Thomas (tetor 1984), "Munchausen Syndrome by Proxy or Polle Syndrome: Which Term is Correct?", Pediatrics, 74 (4): 554–556, PMID 6384913 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Mitchell, Alex; McGee, Kevin (2009), "Designing Storytelling Games That Encourage Narrative Play", përmbledhur nga Iurgel, Ido; Zagalo, Nelson; Petta, Paolo (red.), Interactive Storytelling: Second Joint International Conference on Interactive Digital Storytelling, ICIDS 2009, Guimarães, Portugal, December 9-11, 2009: Proceedings, Berlin: Springer, fq. 98–108, ISBN 978-3-642-10642-2 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Nagle, Tobias (2010), "Projecting Desire, Rewriting Cinematic Memory: Gender and German Reconstruction in Michael Haneke's Fraulein", përmbledhur nga Grundmann, Roy (red.), A Companion to Michael Haneke, Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell, fq. 263–278, ISBN 978-1-4443-2061-9 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• NASA (2013), "14014 Munchhausen (1994 AL16)", JPL Small-Body Database Browser, marrë më 3 shkurt 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Nietzsche, Friedrich (2000), Basic Writings of Nietzsche, trans. and ed. Walter Kaufmann, New York: Modern Library, ISBN 978-0-307-41769-5 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Olry, R. (qershor 2002), "Baron Munchhausen and the Syndrome Which Bears His Name: History of an Endearing Personage and of a Strange Mental Disorder" (PDF), Vesalius, VIII (1): 53–57, marrë më 2 janar 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Orly, Régis; Haines, Duane E. (2013), "Historical and Literary Roots of Münchhausen Syndromes: As Intriguing as the Syndromes Themselves", përmbledhur nga Finger, Stanley; Boller, François; Stiles, Anne (red.), Literature, Neurology, and Neuroscience, Burlington: Elsevier Science, fq. 123–142, ISBN 978-0-444-63387-3 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Raspe, R. E. (1969), The Adventures of Baron Munchausen, illustrated by Ronald Searle, New York: Pantheon Books {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Sadler's Wells (1795), Songs, Recitatives, &c. in the Entertainment Baron Munchausen; or, Harlequin's Travels, London: Sadler's Wells Theatre {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Sadoul, Georges; Morris, Peter (1972), Dictionary of Films, Berkeley, CA: University of California Press, ISBN 978-0-520-02152-5 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Schwartz, Alvin (1990), Whoppers: Tall Tales and Other Lies, New York: Harper Trophy, ISBN 0-06-446091-6 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Seccombe, Thomas (1895), "Introduction", The Surprising Adventures of Baron Munchausen, London: Lawrence and Bullen, fq. v–xxxvi {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Shull, Michael S.; Wilt, David E. (2004), Doing Their Bit: Wartime American Animated Short Films, 1939–1945, Jefferson, NC: McFarland, ISBN 978-0-7864-1555-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Venger, I.; Reisner, G. I., Russian Animation in Letter and Figures, marrë më 1 maj 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Викторова, Людмила (25 maj 2004), "В Калининграде живут "внучата Мюнхгаузена"", BBC Russian, BBC, marrë më 24 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Волошина, Татьяна; Захаров, Александр (2006), "Мюнхгаузен в Кёнигсберге", Внучата Мюнхгаузена, marrë më 24 mars 2015 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Wardrip-Fruin, Noah (2009), Expressive Processing: Digital Fictions, Computer Games, and Software Studies, Cambridge, MA: MIT Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Westfahl, Gary (2007), Hugo Gernsback and the Century of Science Fiction, Jefferson, NC: McFarland, ISBN 978-0-7864-3079-6 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Wiebel, Bernhard (shtator 2011), "Munchausen – the difference between live and literature", Munchausen-Library, marrë më 27 tetor 2016 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Willis, Donald C. (1984), Horror and Science Fiction Films, vëll. III, Metuchen, NJ: Scarecrow Press, ISBN 978-0-8108-1723-4 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Young, R. G. (1997), The Encyclopedia of Fantastic Film: Ali Baba to Zombies, New York: Applause, ISBN 978-1-55783-269-6 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ziolkowski, Jan M. (2007), Fairy Tales from Before Fairy Tales: The Medieval Latin Past of Wonderful Lies, Ann Arbor: University of Michigan Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Zipes, Jack (2010), The Enchanted Screen: The Unknown History of Fairy-Tale Films, New York: Routledge, ISBN 978-1-135-85395-2 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)