Emiliano Zapata

Emiliano Zapata Salazar
Zapata më 1914
Pseudonimi/et	El Caudillo del Sur and Attila of the South
Lindur më	8 gusht 1879 Anenecuilco, Morelos, Meksikë
Vdekur më	10 prill 1914 Chinameca, Morelos, Mexico
Në aleancë me	Meksikë (forcat revolucionare Zapatismo)
Vite shërbimi	1910 — 1919
Grada	Gjenerali
Në komandë	Ushtria Çlirimtare e Jugut
Betejat/luftrat	Revolucioni meksikan
Firma

Emiliano Zapata Salazar (Shqiptimi spanjisht: [emiˈljano saˈpata]; 8 gusht 1879 – 10 prill 1919) ishte një figurë rëndësishëm në Revolucionin Meksikan, udhëheqësi kryesor i revolucionit fshatar në shtetin e Morelos, dhe frymëzim i lëvizjes agrare të quajtur Zapatismo.

Zapata lindi në fshatin rurale të Anenecuilco në shtetin Morelos, ku komunitetet fshatare ishin nën presion në rritje nga klasa e vogël e tokës që e monopolizoi tokën dhe burimet ujore për prodhimin e kallam sheqerit me mbështetjen e diktatorit Porfirio Díaz. Zapata herët mori pjesë në lëvizjet politike kundër Diaz dhe hacendados së tokës, dhe kur shpërtheu Revolucioni më 1910 ai u pozicionua si një udhëheqës qendror i revoltës fshatare në Morelos. Duke bashkëpunuar me një numër udhëheqësish të tjerë fshatarë, ai formoi Ushtrinë Çlirimtare të Jugut, nga e cila ai shpejt u bë udhëheqësi i padiskutueshëm. Forcat e Zapata kontribuan në rënien e Díaz, duke mundur Ushtrinë Federale në Betejën e Kuautlës, por kur udhëheqësi revolucionar Francisco I. Madero u bë president ai nuk e pranoi rolin e Zapatistas, duke i denoncuar ata si banditë të thjeshtë. Në nëntor 1911, Zapata shpalli Planin e Ajalës i cili bëri thirrje për reforma thelbësore të tokës, duke rishpërndarë tokat te fshatarët. Madero dërgoi Ushtrinë Federale për të zhdukur Zapatistas në Morelos. Gjeneralët e Maderos përdorën një politikë të djegur në tokë, duke djegur fshatra dhe duke larguar me forcë banorët e tyre, dhe duke përgatitur shumë burra në Ushtri ose duke i dërguar ata në kampe pune të detyruara në jug të Meksikës. Kjo forcoi qëndrimin e Zapatës midis fshatarëve dhe Zapata ishte në gjendje të dëbonte forcat e Maderos të udhëhequr nga Victoriano Huerta nga Morelos. Në një grusht shteti kundër Madero në shkurt 1913, Huerta mori pushtetin në Meksikë, por një koalicion i forcave kushtetuese në veri të Meksikës të udhëhequr nga Venustiano Carranza, Álvaro Obregón dhe Francisco "Pancho" Villa e rrëzoi atë në korrik 1914 me mbështetjen e trupave të Zapata. Zapata nuk e njohu autoritetin që Carranza pohoi si drejtues të lëvizjes revolucionare, duke vazhduar aderimin e tij në Planin e Ajalës.

Pas fitores së revolucionarëve mbi Huerta, ata u përpoqën të zgjidhnin marrëdhëniet e pushtetit në Konventën e Aguascalientes. Zapata dhe Villa u prishën me Carranza, dhe Meksika u katandis në luftë civile midis fituesve. I pakënaqur me aleancën me Villa, Zapata përqendroi energjitë e tij në rindërtimin e shoqërisë në Morelos të cilën ai tani kontrollonte, duke krijuar reformat tokësore të Planit të Ajalës. Ndërsa Carranza konsolidoi fuqinë e tij dhe e mposhti Villa më 1915, Zapata filloi luftë guerile kundër Carrancistas, i cili nga ana e tij pushtoi Morelos, duke përdorur edhe një herë taktikat e tokës së djegur për të larguar rebelët Zapatista. Zapata rimori përsëri Morelos në vitin 1917 dhe mbajti pjesën më të madhe të shtetit kundër trupave të Carranza derisa u vra në një pritë në prill 1919. Neni 27 i Kushtetutës së Meksikës u hartua në përgjigje të kërkesave të tij agrare.

Pas vdekjes së tij, gjeneralët Zapatista u rreshtuan me Obregón kundër Carranza dhe ndihmuan për të përzënë Carranza nga pushteti. Në vitin 1920, Zapatistas arritën të marrin poste të fuqishme në qeverisjen e Morelos pas rënies së Carranza. Ata krijuan shumë nga reformat e tokës të parashikuara nga Zapata në Morelos.

Zapata mbetet një figurë ikonike në Meksikë, e përdorur si simbol nacionalist, ashtu edhe simbol i lëvizjes neo-Zapatista.

Në kulturën popullore

Zapata është përshkruar në filma, komikë, libra etj. Vendet dhe gjërat u emëruan pas tij.

Vendet

• Metro Zapata, Metro e Qytetit të Meksikës
• Emiliano Zapata, Morelos
• Emiliano Zapata, Veracruz

• Parku Zapata është emëruar pas Emiliano Zapata.
• Restoranti i famshëm "Mi Tierra" në San Antonio mori emrin e tij nga slogani i Zapatës "Tierra y Libertad". Themeluesi i restorantit ishte një admirues dhe me siguri një ish përkrahës i Zapatës dhe restoranti ende shet suvenire të Zapatës.
• Restoranti Zapatas Cantina Mexicoana - i quajtur në kujtim të liderit revolucionar meksikan Emiliano Zapata tani një bar dhe restorant në Qyteti i Angeles, Pampanga, Filipinet.

Libra

• Në romanin i trillimit historik të E. L. Doctorow Ragtime (1975), personazhi i Vëllait të Vogël të Nënës, shkon të bashkohet me Zapata në Revolucionin Meksikan, pas ngjarjeve kryesore në roman.
• El compadre Mendoza nga Fernando de Fuentes përfshin personazhin e gjeneralit Felipe Nieto, një kushëri i sajuar fiktiv Zapata i ngjan jetës së Zapatës dhe vetë zapatizmit.
• Zapata është personazh kryesor në romanin Shokët e Pancho Villa (1996) nga James Blake.

Filma dhe seriale

• Marlon Brando luan rolin e Zapatës në filmin Viva Zapata! (1952).
• Jaime Fernández luan rolin e Zapatës në filmin Lauro Puñales (1969).
• Antonio Aguilar luan rolin e Zapatës në filmin me Emiliano Zapata (1970).
• Në filmin Y tu mamá también (2001), një nga personazhet kryesorë, të portretizuar nga Gael García Bernal, quhet Julio Zapata (të gjithë personazhet kryesorë kanë mbiemra historikisht të rëndësishëm).
• Loja e Nickelodeon Legends of the Temple Hidden - në një episod, artifakti që ekipet garuan për të marrë nga tempulli ishte Amulet Applewood i Emiliano Zapata.
• Në filmin e Ocean's Thirteen të vitit 2007, personazhi Virgil i referohet Emiliano Zapata për të frymëzuar shokët e tij të punës mequiladora.

Anime dhe manga

• Mbreti i mbretêrisê Shishano Tacos, personazh fiktiv në anime dhe manga One Piece, duket se u frymëzua nga Zapata. Në debutimin e tij, ai përmend citatin e famshëm të Zapatës.