Fesa
Fez (Turqisht: Fes) është një kapele të shkurtër cilindrike, zakonisht e kuqe, dhe nganjëherë me një pirg të ngjitur në majë. Emri "fez" i referohet qytetit maroken të Fezit (kryeqyteti i Mbretërisë së Marokut deri në vitin 1927). Fez moderne i detyrohet shumicës së popullaritetit të saj të epokës osmane.[1][2]
Fez është ngatërruar shpesh me shashia. Të dy llojet e kapelave janë pak më ndryshe: feza është e ngurtë, cilindrike dhe e ngritur në formë, ndërsa shashia është e butë dhe forma e saj ngjitet në majë të kokës, në stilin e një kësule.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fez mund të ketë origjinën në Greqinë e lashtë,[3][4] ose në Ballkan,[5] fillimisht gjatë Perandorisë Bizantine, dhe më pas, gjatë periudhës osmane.
Fez është një pjesë e veshjeve tradicionale të Qipros, dhe është veshur ende nga disa qipriotë sot. Tradicionalisht, gratë mbanin një fez ë kuq mbi kokë, në vend të shamisë, ndërsa burrat mbanin një kësulë të zi ose të kuq.[6] Fez nganjëherë vishej nga burra me material (i ngjashëm me një keffiyeh të mbështjellë ose çallmë) rreth bazës. Në udhëtimin e tij në Qipro më 1811, John Pinkerton përshkruan fez, "një kësulë i kuq i ngritur me lesh", si "veshja e duhur greke".[7] Në Gadishullin Karpass, kësulët e bardhë janë veshur, një stil që konsiderohet të jetë i bazuar në veshjen e lashtë qipriote Heleniko-Fenikase, duke ruajtur kështu veshjen e burrave nga 2700 vjet më parë.[8]
Në vitin 1826 Sulltan Mahmuti II i Perandorisë Osmane shtypi Jeniçerët dhe filloi reformat gjithëpërfshirëse të ushtrisë. Ushtria e tij e modernizuar adoptoi uniformat e stilit perëndimor dhe, si veshje e kokës, fez me një leckë të mbështjellë rreth tij. Më 1829 Sulltani urdhëroi zyrtarët e tij civilë që të vishnin një fez të thjeshtë dhe gjithashtu ndaloi veshjen e çallmëve.[9] Synimi ishte të shtrëngonte popullsinë në përgjithësi për të rinovuar në fez, dhe plani ishte i suksesshëm. Kjo ishte një masë rrënjësore ekalitariste, e cila zëvendësoi ligjet e hollësishme të përmbledhjeve që sinjalizuan rangun, fenë dhe okupimin, duke lejuar jo-muslimanët e prosperuar të shprehin pasurinë e tyre në garat me myslimanët, duke parashikuar reformat e Tanzimat. Megjithëse tregtarët dhe artizanët përgjithësisht hodhën poshtë fezën,[10] ajo u bë një simbol i modernitetit në të gjithë Lindjen e Afërt, duke frymëzuar dekrete të ngjashme në kombet e tjera (siç është Irani në vitin 1873).[9]
Simboli
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fillimisht një simbol i modernitetit otoman, fez me kalimin e kohës u pa si pjesë e një identiteti kulturor "Oriental". E parë si ekzotike dhe romantike në perëndim, ajo shijoi një modë si pjesë e veshjeve luksoze të duhanit për burra në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar në dekadat që rrethojnë kthesën e shekullit të 20-të. Fez ishte bërë tradicionale deri në atë pikë sa Mustafa Qemal Ataturku e ndaloi atë në Turqi më 1925 si pjesë e reformave të tij modernizuese.[11]
Në Azinë e Jugut, fezi ishte adoptuar pjesërisht për shkak të lidhjeve të tij me osmanët. Në Maroku ai mbetet si një simbol kombëtar, në masën që mbreti dhe ministrat e tij të kabinetit e veshin atë në raste zyrtare. Në vendet e tjera fez mbetet si një pjesë e veshjes kombëtare.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Amphlett, Hilda (2003). Hats: a history of fashion in headwear. Mineola, New York: Courier Dover.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kaya, Ibrahim (2004). Social theory and later modernities: the Turkish experience. Liverpool, England: Liverpool University Press. fq. 119.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hilda Amphlett (2012). Hats: A History of Fashion in Headwear. Courier Corporation. fq. 12. ISBN 978-0486136585.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ruth Turner Wilcox (2013). The Mode in Hats and Headdress: A Historical Survey with 198 Plates. Courier Corporation. fq. 33. ISBN 978-0486318301.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Fez Journal; Last Refuge of the Tall Tasseled Ottoman Hat". The New York Times. 22 mars 1995. Marrë më 8 mars 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Spilling, Michael (1999). Cyprus. fq. 55. ISBN 978-0-7614-0978-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Pinkerton, John (1811). A General Collection of the Best and Most Interesting Voyages and Travels in All Parts of the World: Many of Which Are Now First Translated Into English; Digested on a New Plan. fq. 591–2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "The Traditional Costumes of Cyprus". Noctoc. jan 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Jirousek, Charlotte (2005). "Islamic Clothing". Encyclopedia of Islam. New York: Macmillan.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Quataert, Donald (gusht 1997). "Clothing Laws, State, and Society in the Ottoman Empire, 1720–1829". International Journal of Middle East Studies. 29 (3): 403–25. doi:10.1017/s0020743800064837. JSTOR 164587.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Deringil, Selim (janar 1993). "The Invention of Tradition as Public Image in the Late Ottoman Empire, 1808 to 1908". Comparative Studies in Society and History. 35 (1): 9.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)