Fusha magnetike e Tokës
Fusha magnetike e Tokës, e njohur edhe si fusha gjeomagnetike, është fushë magnetike që zgjatet nga brendësia e Tokës ku takohet me erën diellore, një lumë ngarkesash pikësore që burojnë nga Dielli. Madhësia e saj në sipërfaqen e Tokës shkon nga 25 në 65 mikrotesla (0.25 në 0.65 gauss). Ajo është fushë e një dipoli magnetik e anuar rreth 10 shkallë me respekt nga boshti i rrotullimit të Tokës, sikur aty të ishte i vendosur një magnet në kënd në qendër të Tokës. Ndryshe nga një magnet, megjithatë, fusha magnetike e Tokës ndryshon me kohë sepse ajo gjenerohet nga një gjeodinamo.
Poli magnetik Verior dhe Jugor enden gjerësisht, por ngadalë për kompasë të zakonshëm që të mbetën të përdorshëm për lundrim. Megjithatë, në intervale të parregullta mesatarisht disa qindra-mijëra vjet, fusha e Tokës shfuqizohet dhe Veriu e Jugu magnetik relativisht befas ndërrojnë vendet. Këto ndryshime të poleve gjeomagnetike lënë një shenjë në gure që janë vlera për paleomagnetitet në llogaritjen e fushës gjeomagnetike në të kaluarën. Një informacion i tillë nga kjo anë është i dobishëm në studimin e lëvizjeve të kontinenteve dhe fundeve të oqeaneve në procese tektonike.
Rëndësia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fusha magnetike e Tokës shërben për shmangjen e shumicës së erës diellore, ngarkesat e së cilës do ta zhveshnin zonën e ozonit që e mbron Tokën nga rrezatimi i dëmshëm ultraviolet.[2] Një mekanizëm i nxjerrjes është për gazin që të jetë i kapur në flluskat e fushës magnetike, të cilat janë të shqyera nga era diellore.[3] Llogaritjet e humbjes së dioksidit të karbonit nga atmosfera e marsit, rezultojnë nga rrënimi i joneve nga era diellore, ndikojnë në shpërndarjen e fushës magnetike të marsit të shkaktuar nga humbja afro-tërësore të atmosferës së tij.[4][5]
Studimi i fushës së kaluar magnetike të Tokës është i njohur si paleomagnetizëm.[6] Polariteti i fushës magnetike të Tokës është i regjistruar në shkëmbinjtë vullkanik dhe fushat e prapësuara janë kështu të njohura si “vija” në qendër të kreshtave të mes-oqeanit ku fundi i detit është përhapur, derisa stabiliteti i poleve gjeomagnetike në mes të të prapësuarave lejon paleomagnetitet për të vijëzuar lëvizjes e kaluara të kontinenteve. Të prapësuara po ashtu sigurojnë bazën e magnetostratigrafinë.[7] Fusha gjithashtu magnetizon koren, dhe anomalitë magnetike mund të përdoren për të hulumtuar dipozitat e mineraleve metalike.[8]
Njerëzit kanë përdorur kompasa për të gjetur drejtimin që nga shekulli 11 dhe për lundrim që nga shekulli 12.[9] Edhe pse poli verior magnetik ndryshon me kohë, kjo gjë është mjaftueshëm e ngadalshme që një kompas i thjeshtë të përdoret për lundrim. Përodimi i magnetoception (lloj shpendi) dhe orgnazimave të tjerë, duke filluar nga bakteria e tokës e deri te pëllumbat, mund ta detektojnë fushën magnetike dhe të përdoren për lundrim.
Ndryshimet në fortësinë e fushës magnetike në terren janë në korrelacion me rreshjet e ndryshme brenda tropikëve.[10]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Glatzmaier, Gary. "The Geodynamo". University of California Santa Cruz. Marrë më 20 tetor 2013.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Shlermeler, Quirin (3 mars 2005). "Solar wind hammers the ozone layer". News@nature. doi:10.1038/news050228-12.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Solar wind ripping chunks off mars". Cosmos Online. 25 nëntor 2008. Arkivuar nga origjinali më 27 prill 2012. Marrë më 21 tetor 2013.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Luhmann, Johnson & Zhang 1992
- ^ Structure of the Earth Arkivuar 15 mars 2013 tek Wayback Machine. Scign.jpl.nasa.gov. Retrieved on 2012-01-27.
- ^ McElhinny, Michael W.; McFadden, Phillip L. (2000). Paleomagnetism: Continents and Oceans. Academic Press. ISBN 0-12-483355-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Opdyke, Neil D.; Channell, James E. T. (1996). Magnetic Stratigraphy. Academic Press. ISBN 978-0-12-527470-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Mussett, Alan E.; Khan, M. Aftab (2000). Looking into the Earth: An introduction to Geological Geophysics. Cambridge University Press. ISBN 0-521-78085-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Temple, Robert (2006). The Genius of China. Andre Deutsch. ISBN 0-671-62028-2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Link found between tropical rainfall and Earth's magnetic field". Planet Earth Online. National Environment Research Council. 20 janar 2009. Arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2012. Marrë më 19 prill 2012.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)