Shihni burimin për Gjakova

{{Ky artikull|Ky artikull merret me qytetin '''Gjakova'''. Për artikullin [[Komuna e Gjakovës]] apo [[Portal:Gjakova]] shiko në fletën përkatëse.}}
{{Infobox settlement
| name                            = Gjakova
| native_name                     = Ђаковица<br />''Đakovica''
| settlement_type                 = [[Lista e vendbanimeve në Kosovë|Qytet]] dhe [[Komunat e Kosovës|komunë]]
| image_skyline                   = Đakovica collage.jpg
| image_caption                   = Kolazhi i fotos (Gjakova natën, [[Xhamia e Hadumit]], [[Kisha varrezore e Shën Gjonit ne Hoçë te Madhe|Kisha Ortodokse e Shën Gjonit]], [[Kulla e Sahatit në Gjakovë|Sahat Kulla e Gjakovës]], [[Ura e Terzive]], Kulla e Mazrrekajit, Kisha Katolike e Shën Palit dhe Shën Pjetrit, [[Çarshia e Madhe|Çarshia e Vjetër]])
| image_blank_emblem              = Stema e Komunës Gjakovë.svg
| blank_emblem_type               = Emblem
| image_map                       = Gjakovë 2006.PNG
| map_caption                     = Vendodhja e komunës së Gjakovës në Kosovë
| subdivision_type                = Shteti
| subdivision_name                = {{flagicon|KOS}} [[Kosova]]
| subdivision_type1               = [[Rajonet e Kosovës|Rajoni]]
| subdivision_name1               = [[Rajoni i Gjakovës|Gjakova]]
| subdivision_type2               = [[Komunat e Kosovës|Komuna]]
| subdivision_name2               = Gjakova
| leader_title                    = Kryetari
| leader_name                     = [[Ardian Gjini]]
| area_blank1_title               = Rajoni
| area_blank1_km2                 = 13.189
| area_blank1_sq_mi               = 5.092
| area_blank2_title               = Komunal
| area_blank2_km2                 = 586.91
| area_blank2_sq_mi               = 226.61
| population_as_of                = 2011
| population_blank1_title         = Qyteti
| population_blank1               = 40,827
| population_density_blank1_km2   = 3.100
| population_density_blank1_sq_mi = 8.000
| population_blank2_title         = Komunal
| population_blank2               = 94,556
| population_density_blank2_km2   = 160
| population_density_blank2_sq_mi = 420
| population_demonym              = Gjakovar
| timezone                        = [[Zona Kohore e Evropës Qendrore|CET]]
| utc_offset                      = +1
| timezone_DST                    = [[Ora Verore e Evropës Qendrore|CEST]]
| utc_offset_DST                  = +2
| coordinates                     = {{coord|42|23|N|20|26|E|type:city|display=inline,title}}
| elevation_m                     = 375
| elevation_ft                    = 1,230
| postal_code_type                = Kodi postar
| postal_code                     = 50000
| area_code_type                  = Prefiksi
| area_code                       = +383 390
| blank_name                      = [[Targat e automjeteve të Kosovës|Targa e automjeteve]]
| blank_info                      = 07
}}

'''Gjakova''' ose '''Jakova''' ([[gjuha serbe|serbisht]]: Ђаковица ''Đakovica'') është qytet në pjesën perëndimore të Kosovës. Po ashtu Gjakova është qendër e komunës dhe rajonit me të njëjtin emër.

Toka ku filloj të ngrihet qyteti ishte në pronësi të një banori lokal [[Serbët|serb]] i besimit [[Kisha Ortodokse Serbe|ortodoks]] i quajtur Jakov, nga e mori edhe emrin. Nga [[arabishtja]] / [[osmanishtja]] prapashtesasa ova - fushë, dhe banori vendas Jaku rrjedhë edhe emri i vjetër apo Jakova (në shqip: ''Gjakova'', J = Gj), që nënkupton “Fushat e Jakut” . Sipas dokumntave [[Perandoria Osmane|osmane]] [[hoxha]] Hadum [[Agai|Aga]] e bindi Jakun që ta dhuroj tokën për ndërtimin e xhamijes dhe librarisë se xhamisë më pas në atë tokë ku filloj të ndërtohet dhe qyteti, i cili në fillim u quajt Jakovë (nga [[turqisht]]ja: fusha e Jakut). Në shekullin XIX filloi të përdorej emri i tanishëm. Të huajt përdorin toponimin e [[Sllavizimi|sllavizuar]] ''Djakovica'' apo ''Đakovica''.

Qyteti përmban një sërë monumentesh nga e kaluara e pasur kulturore. Lagjja historike e qytetit është [[Mëhalla e Hadumit]] ku edhe gjinden tregu i vjetër dhe ndërtesa më e vjetër e cila ende ekziston në qytet, [[Xhamia e Hadumit]] Tregu i vjetër apo siç njihet Qarshia e Madhe ishte zemra e funksionimit ekonomik për Gjakovën, një qytet i tregtisë dhe artizanateve që shërbente fshatrat përreth nga komuna e Gjakovës, zona e [[Juniku]]t, dhe [[Malësia e Gjakovës]] në [[Kufiri mes Shqipërisë dhe Kosovës|kufirin Kosovë-Shqipëri]]. 
Qyteti dhe rrethina luajtën rol të rëndësishëm gjatë lëvizjes kombëtare të [[Lidhja e Prizrenit|Lidhjes së Prizrenit]]. Gjenerali i Portës së Lartë [[Maxhar Pasha]] u vra në një betejë të përgjakshme me forcat e Lidhjes pranë kullës së [[Abdullah pashë Dreni]]t.

Qarshia e Madhe u dogj e u shkatërrua gjatë Luftës së fundit në Kosovë, por tani më është rindërtuar. Ndërsa Xhamia e Hadumit bashkë me bibliotekën e saj u dogj gjatë natës së parë të sulmeve ajrore të NATO-s nga forcat paramilitare [[Serbët në Kosovë|serbe]] duke zhdukur kështu dokumentet e rralla që datonin që nga koha e themelimit.

== Historia ==
Gjakova si qytet i Kosovës, kishte pozitë të përshtatshme gjeografike si dhe kushte të favorshme për zhvillimin e saj gjatë periudhave të kaluara historike. Qyteti i Gjakovës është i vendosur në kryqëzimin e rrugës së rëndësishme transversale Via de Zenta, ose të Zetës (Shkodër-Kosovë) me atë longitudale të Rrafshit të Dukagjinit. Si duket ka indikacione si dhe dëshmi të kulturës materiale, se në vendbanimin e qytetit të Gjakovës është jetuar edhe gjatë periudhës antike. Si do që të jetë qyteti ekzistues i takon periudhës osmane. Në fakt, në bazë të të dhënave historike, Gjakova njihet qysh nga dekada e pestë e shekullit XIV, më saktësisht nga viti 1348, kur i takonte nahijes së Alltun-ihlisë, me qendër në Junik. Ndërkaq, sipas burimeve të kulturës materiale, ndërtimeve
arkitekturale monumentale, ajo njihet nga dekada e fundit të shek. XVI.

=== Xhamia dhe emri i qytetit ===
Në bazë të defterit të vitit [[1571]], Gjakova ishte ende fshat, ishte qendër pazari. Me një status të këtillë, ajo jetoi deri më [[1582]]. Dhjetë vjet më vonë, prej 68 familjesh serb, sa kishte atëherë Gjakova, 13 ishin të [[islam]]izuara e të tjerat të krishtera. Gjakova si fshat i reduktuar me qendër të vogël, kryente funksionin e tregut lokal. Ky treg lokal ishte një specifikë për Gjakovën si dhe qytetet shqiptare gjatë shekullit XV, deri në fillim të atij XVI. Është me interes të ceket se specifika e zënë ngojë, nuk ishte karakteristike për qytetet e Perandorisë Turko-osmane. Në atë periudhë, në mbarim të shekullit XVI, konkretisht në vitin 1594/95, Hadum Sylejman Efendia-Hadum Aga ndërtoi xhaminë, e cila po ashtu edhe mban emrin e donatorit-financuesit të objektit në Gjakovë. [[Xhamia e Hadumit]], sipas traditës, u ndërtua në fushën e Serb Jakov, prej nga edhe do të bëhej emërtimi i qytetit - Jakovë.<ref name=Fejaz>Fejaz Drançolli në revistën {{mono|DITURIA ISLAME - Trashëgimi:Xhamia e Hadumit.}} Nr.206, Fq.29  - KBI e Kosovës - Prishtinë, shtypi {{mono|Koha}} - Prishtinë; [http://bislame.net/web/component/option,com_docman/task,doc_download/gid,22/Itemid,35/ PDF në internet]{{Lidhje e thyer}}</ref>

Tregu lokal, Xhamia e Hadumit në shekujt e mëvonshëm luajtën rol të rëndësishëm në karakterin urbanistik të qytetit, Çarshisë së Madhe të Gjakovës, me se lidhet ndërtimi i këtij kompleksi urbano-arkitektonik. Pra, koha e ndërtimit të kompleksit në fjalë, lidhet me paraqitjen e zejtarëve dhe të përpunimit të prodhimtarisë së zejtarëve, që zunë të vendoseshin rreth mureve të Xhamisë së Hadumit. Me këto lidhet edhe rritja e banorëve të Gjakovës, e cila numerikisht fillon të shtohet qysh nga shekulli XVII.

Gjakova prej një fshati në gjysmën e dytë të shek. XVII, - u zhvillua në qytet, ku lulëzonte zejtaria, tregtia, ekonomia. Kjo qe pasojë e migrimit të popullsisë së ardhur nga fshati. Këta të ardhur kishin për qëllim të largoheshin nga fshati dhe t’i iknin shfrytëzimit feudal, prandaj zunë të merreshin me zejtari. Kjo gjë ishte karakteristike për tërë qytetet shqiptare të asaj kohe. 
Xhamia e Hadumit, vepër e rëndësishme e arkitekturës shqiptare të periudhës osmane, u sëndërtua me qëllim të përhapjes së fesë islame të pushtuesit osman, të përhapjes së islamizmit në këtë pjesë të Kosovës. Në fillim kjo ishte intensive veçanërisht në qytete, me synimin për islamizimin e qytetarëve.

=== Koha e Evlija Çelebiut ===
Përveç xhamisë së Hadumit, në shekullin XVII, kur Gjakova tanimë kishte marrë fizionominë e një qyteti, në të u ndërtuan edhe objekte të tjera të kultit-sakrale si dhe profane e publike. Për këto ndërtime si dhe qytetin e Gjakovës, mjaft mirë flet e shkruan edhe udhëpërshkruesi turk Evlija Çelebi, i cili kaloi këndej pari në shekullin e cekur, konkretisht në vitin 1663<ref name=Fejaz/>. Çelebiu, përveç të tjerash, në një mënyrë na paraqet edhe një gjendje statistikore të objekteve sakrale dhe profane të Gjakovës. Sipas tij, në këtë periudhë Gjakova kishte 2000 shtëpi, disa mesxhide dhe dy xhami monumentale, hane të mbuluara me plumb, hamamin e bukur dhe 300 dyqane.

Përshkrimi i udhëpërshkruesit turk dëshmon për një rritje dhe zhvillim të zejtarisë, tregtisë, ekonomisë si dhe të numrit të banorëve, të cilët u morën me këtë punë. Pra, lirisht mund të nxjerrim përfundimin se Gjakova në shekullim XVII u formua si qytet me plot kuptimin e fjalës. Mirëpo, ekonomia, si dhe numerikisht Gjakova, filluan të binin në fund të këtij shekulli,
meqë Gjakova pësoi një rënie të madhe, sikurse edhe qytetet e tjera të Kosovës.

=== Koha e Rilindjes ===
{{Kryesor|Nahija e Gjakovës}}
Në kohën e Rilindjes Kombëtare, qyteti Gjakova, sipas<ref>Sami Frashëri në [[b:Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro290/Kamus Al Alam|Kamus Al Alam]]</ref> [[Sami Frashëri]]t ishte qendër kazaje në shanxhakun e Pejës. Numri i popullsis në këtë kohë nuk dihej saktësisht por llogaritej që të kishte mbi 25 000 banorë nga të cilët së paku 17 000 të moshës madhore. Qyteti kishte disa shkolla fillore, biblotekën e qytetit dhe rreth 1.000 dyqane dhe godina, si hane, hamame. Rrethina e qytetit përfshinte 149 fshatra, shumica e të cilëve gjendej në Malësi. Gjatë kësaj kohe në arat e fushave dhe luginave pjellore prodhohej grurë, elb, tërshërë, thekër, misër, fasule, si dhe lloje ndryshme pemësh, perimesh. Në malet e saj gjindeshin shumë kullota, ku mbaheshin dhen, dhi dhe bagëti të tjera.

=== Pushtimi serb dhe luftërat botërore ===
Pushtimi [[Mbretëria e Serbisë|serb]] i Gjakovës filloi në nëntor 1912 dhe u ndërpre në vitet e Luftës së I Botërore, për të rifilluar në vitet 1920. Pushtimi përfundimtar ndodhi pas likuidimit të Zonës Neutrale të Junikut, si pasojë e marrëveshjes mes qeverisë së [[Ahmet Zogu]]t dhe [[Nikolla Pashiq|Nikola Pashiqit]]. Kjo solli dhe shpërngulje me dhunë të qindra familjeve gjakovare, të cilat u vendosën aty ku është sot Kukësi i Vjetër, duke formuar qytetin e Kukësit në 1925-ën. Me dhjetëra familje të tjera gjakovare u vendosën dhe në Shkodër, Tiranë e qytete të tjera të Republikës së Shqipërisë. Gjatë periudhës së Luftës së II Botërore kur Gjakova ishte pjesë e [[Mbretëria e Shqipërisë|Mbretërisë së Shqipërisë]] nën pushtimin italian, pat kthim të ca familjeve që ikën nga pushtimi serb, për të ikur përsëri në dimër të vitit 1944 e pranverë të vitit 1945 me rikthimin e forcave serbe në Gjakovë.

=== Koha nën Jugosllavi dhe lufta çlirimtare ===

== Gjeografia ==
Gjakova gjendet në pjesën jugperëndimore të Kosovës. Në veri-lindje të qytetit hapet fusha e [[Rrafshi i Dukagjinit|Metohisë]] perëndimore të Kosovës, ndërsa në jug-perëndim ngrihet maja e [[Alpet Shqiptare|Alpeve Shqiptare]]. Qyteti ndodhet gjithashtu në hyrje të [[Lumi i Erenikut|lumit të Erenikut]], ku lumi Krena rrjedh nga veriu drejt përroit malor të Erenikut. Pas disa kilometrash derdhet në [[Drini i Bardhë|Drinin e Bardhë]], lumin më të gjatë në Kosovë.

=== Klima ===
Gjakova ka një [[Klima e lagësht subtropikale|klimë subtropikale të lagësht]] (Cfa) sipas [[Klasifikimi i klimës Köppen|klasifikimit klimatik Köppen]] me një temperaturë mesatare vjetore prej 11.5 °C.<ref name="Climate-data">{{cite web |publisher=Climate-Data |title=Climate: Gjakova |url=https://en.climate-data.org/europe/republic-of-kosovo/gjakove/gjakove-6159/ |access-date=5 tetor 2021 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20211003171328/https://en.climate-data.org/europe/republic-of-kosovo/gjakove/gjakove-6159/ |archive-date=3 tetor 2021 |url-status=live}}</ref> Muaji më i ngrohtë në Gjakovë është gushti me temperaturë mesatare prej 22,5 °C, ndërsa muaji më i ftohtë është janari me temperaturë mesatare prej 0,7 °C.<ref name="Climate-data"/>

== Popullsia ==
Bazuar në cenzusin e vitit 2011, numri i popullsisë së Gjakovës ka qenë 94,556 prej të cilëve urban 40,827 dhe rural 53,729 persona. Grupet etnike përfshijnë Shqipëtarët (87,672), Egjiptianët (5,117), Romët (738), Ashkali (613 dhe nje numër i vogël i Boshnjakëve (73), Serbëve (17), Turqve (16), Goranëve (13) dhe të tjerëve.

== Shiko dhe këtë ==
* [[Komuna e Gjakovës]]
* [[Nahija e Gjakovës]]
* [[Kazaja e Gjakovës]]
* [[Juniku]]
* Rajoni i Gjakovës me komunat [[Gjakova (komuna)|Gjakovë]], [[Rahovec]], [[Deçan]]
* [[Malësia e Gjakovës]]

== Numrat Postal ==
[[Posta dhe Telekomi i Kosovës]] sipas Unionit Postar Univerzal për Gjakovën ka caktuar numrat e kodeve postare të paraqitura në tabel.
{|border="2" cellspacing="0" cellpadding="0" rules="all" width="50%%" style="clear:all; margin:5px 0 1em 1em; border-style: solid; border-width: 1px; border-collapse:collapse; font-size:95%; empty-cells:show"
|colspan="10" align=center style="background:#778899; color:white"|'''Kodi Postar i Kosovës - 50000 Gjakovë'''
|- bgcolor="#FFEBCD"
!Qarku
!Komuna
!vendbanimi
!Numri
|- bgcolor="#f5f5f5"
|'''Gjakovë''' || Gjakova || Gjakova || '''50000'''
|- bgcolor="#fffaf0"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 1  ||50010
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 4  ||50040
|- bgcolor="#fffaf0"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 5  ||50050
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 6  ||50060
|- bgcolor="#fffaf0"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 7  ||50070
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 8  ||50080
|- bgcolor="#fffaf0"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 9  ||50090
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Gjakovë ||Gjakova ||Gjakovë 10 ||50100
|- bgcolor="#fffaf0"
|Gjakovë ||Gjakova ||Bishtazhin ||50500
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Gjakovë ||Deçan   ||Deçan      ||51000
|- bgcolor="#fffaf0"
|Gjakovë ||Deçan   ||Junik      ||51050
|-
|colspan="10" align=center style="background:#dcdcdc;"|<small>[https://web.archive.org/web/20060630172949/http://www.ptkonline.com/web/site/al/pk_sherbimet/15/KodetPostare.pdf Ref: [[PTK]]]</small>'''
|}

== Galeria ==
<center><gallery perrow="8">
File:Old mosque in gjakova.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0024.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0025.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0029.JPG
File:Gjakova 01.jpg
File:Arianit Gjakova IMG 0006.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0007.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0008-1.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0008.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0009.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0010-1.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0010.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0011.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0011-1.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0044.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0045.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0014.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0015.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0020-1.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0020-2.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0020.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0021-1.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0021.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0022-1.JPG
File:Arianit Gjakova IMG 0026.JPG
File:Terzijski Most.JPG
File:Gjakovë Kosovo.jpg
File:Gjakova 03.jpg
</gallery></center>

== Burimi i të dhënave ==
<references />

== Lidhje të jashtme ==
* [http://gjakovapress.com/gjakovapress/ GjakovaPress] - Gazet lokale me të dhëna të reja të përgjithëshme nga Gjakova.

{{Kosova}}
{{Portal|Gjakova|Kosova}}

[[Kategoria:Gjakovë| ]]
[[Kategoria:Qytete në Kosovë]]