Shihni burimin për Gjuha baske

{{Infobox language|name=Gjuha baske|pronunciation={{IPA-eu|eus̺ˈkaɾa|IPA}}|region=Vendi Bask|speakers={{sigfig|751,500|2}}|date=2016|ref=<ref name="inkesta2016">{{in lang|fr}} [http://www.mintzaira.fr/fileadmin/documents/Aktualitateak/015_VI_ENQUETE_PB__Fr.pdf VI° Enquête Sociolinguistique en Euskal herria (Communauté Autonome d'Euskadi, Navarre et Pays Basque Nord)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180821114111/http://www.mintzaira.fr/fileadmin/documents/Aktualitateak/015_VI_ENQUETE_PB__Fr.pdf |date=21 August 2018 }} (2016).)</ref>|speakers2=434,000 folës pasivë <ref name="inkesta2016" /> dhe 6,000 folës njëgjuhësh <ref>{{in lang|eu}} [http://www1.euskadi.net/euskara_lingua/PDF/Euskadi/EU_EU_SO.pdf Egoera soziolinguistikoa], Euskal Herriko Soziolinguistikazko II. Inkesta (1996).</ref><ref>{{in lang|eu}} [https://www.berria.eus/paperekoa/2117/020/003/2016-12-02/berezko-hiztunak.htm Berezko hiztunak], [[Berria|Berria.eus]].</ref>|familycolor=Isolate|family=Gjuhë e izoluar|ancestor=Proto-Baske|ancestor2=Gjuha akuitane|dia1=[[Biskajan]]|dia2=[[Gipuzkoan]]|dia3=[[Dialekti i Navarrës së Sipërme]]|dia4=[[Navarro-Lapurdian]]|dia5=[[Dialekti i Navarrës Lindore]] {{extinct}}|dia6=[[Suletin|Suletin (Zuberoan)]]|dia7=[[Alavez]] {{extinct}}|script={{plainlist|
*[[Alfabeti latin|Latin]] (varianti bask)]}}|nation=[[Spanja]]
*[[Baskia]]
*[[Navarra]] (bashkëzyrtare në Navarrë)|agency=[[Euskaltzaindia]]|iso1=eu|iso2b=baq|iso2t=eus|iso3=eus|lingua=40-AAA-a|glotto=basq1248|glottorefname=Basque|map=Euskalkiak.svg|mapcaption=Zonat e dialekteve të gjuhës baske. Dialektet në ngjyrë të hapur janë të zhdukura.|map2=File:Basque % (most recent).svg|mapcaption2=Folësit baskë, duke përfshirë folësit si gjuhë të dytë<ref>Të dhënat janë më të freskëtat:
* nga 2016 për Álavën, Biskajën dhe Gipuzkoan (VI Mapa Sociolingüístico, 2016, Qeveria baske)
* nga 2018 për Navarrën (Datos sociolingüísticos de Navarra, 2018, Qeveria e Navarrës)
* nga 2016 për Laburdin, Navarrën e Posthme dhe Sulin ([https://www.mintzaira.fr/fr/la-langue-basque/situation-socio-linguistique.html L'enquête sociolinguistique de 2016], Mintzaira)</ref>
{{Col-begin}}
{{Col-break}}
{{legend|#a02c2c|80–100%}}{{legend|#ff6600|50–80%}}
{{Col-break}}
{{legend|#ffd633|20–50%}}{{legend|#a2db7d|0–20%}}
{{Col-break}}
{{Col-end}}|notice=IPA}}[[Skeda:Basque Country location map.png|thumb|300px|Teritori baskë në Spanjë dhe Francë.]]
[[Skeda:Basque dialects-en.svg|thumb|300px|Dialektet baske.]]

'''Baske''' ({{Lang|eu|euskara}} [eus̺ˈkaɾa]) është një gjuhë e folur nga [[baskët]] dhe të tjerë të [[Vendi Bask (rajoni i madh)|vendit bask]], një rajon që shtrihet në [[Pirenetë|Pirenejtë]] më perëndimorë në pjesët ngjitur të [[Spanja|Spanjës]] veriore dhe [[Franca|Francës]] jugperëndimore. Nga ana gjuhësore, baskishtja është një [[Gjuha e izoluar|gjuhë e izoluar]] (e palidhur me asnjë gjuhë tjetër ekzistuese). Baskët janë [[Gjuha indigjene|autoktonë]] dhe kryesisht banojnë në Vendin Bask. <ref>{{Cite web |last=Porzucki |first=Nina |title=How the Basque language has survived |url=https://theworld.org/stories/2018-05-16/how-has-basque-language-survived |access-date=16 tetor 2022 |website=The World from PRX |publisher=theworld.org |language=en}}</ref> Gjuha baske flitet nga 28.4% (751.500) e baskëve në të gjitha territoret. Nga këto, 93.2% (700.300) janë në zonën spanjolle të vendit Bask dhe pjesa tjetër 6.8% (51.200) janë në pjesën franceze. 

Folësit amtarë jetojnë në një zonë të afërt që përfshin pjesë të katër provincave spanjolle dhe [[Vendi Bask Francez|tre "provinca të lashta"]] në Francë. [[Provinca Gipuzkoa|Gipuzkoa]], pjesa më e madhe e [[Provinca Biscay|Biskajës]], disa komuna në kufirin verior të [[Provinca Álava|Álavës]] dhe zona veriore e [[Navara|Navarrës]] formuan bërthamën e zonës së mbetur baske-folëse përpara se të futeshin disa masa në vitet 1980 për të forcuar rrjedhshmërinë në baskisht. Në të kundërt, pjesa më e madhe e Álavës, pjesa më perëndimore e Biskajës, dhe Navarra qendrore dhe jugore janë të populluara kryesisht nga folës vendas të [[Gjuha spanjolle|spanjishtes]], ose sepse baskishtja [[Zhvendosja e gjuhës|u zëvendësua]] nga spanjishtja gjatë shekujve (si në pjesën më të madhe të Álavës dhe Navarrës qendrore), ose sepse mund të mos jetë folur kurrë atje (si në pjesë të [[Enkarterri|Enkarterrit]] dhe në juglindje të Navarrës).

Në [[Diktatura e Francisko Frankos|Spanjën frankiste]], përdorimi i gjuhës baske u dekurajua nga [[Politikat gjuhësore të Spanjës frankoiste|politikat shtypëse]] të qeverisë. Në vendin bask, “shtypja frankiste nuk ishte vetëm politike, por edhe gjuhësore dhe kulturore”. <ref>Santiago de Pablo, "Lengua e identidad nacional en el País Vasco: Del franquismo a la democracia". In 'Le discours sur les langues d'Espagne : Edition français-espagnol', Christian Lagarde ed, Perpignan: Presses Universitaires de Perpignan, 2009, pp. 53-64, p. 53</ref> Regjimi [[Francisko Franko|i Frankos]] e shtypi gjuhën baske dhe e shfarosi nga ligjërimi zyrtar, edukimi dhe botimi, <ref>See Jose Carlos Herreras, Actas XVI Congreso AIH. José Carlos HERRERAS. Políticas de normalización lingüística en la España democrática", 2007, p. 2. Reproduced in https://cvc.cervantes.es/literatura/aih/pdf/16/aih_16_2_021.pdf</ref> duke e bërë të paligjshëm regjistrimin e foshnjave të porsalindura me emrat baskë, <ref>See "Articulo 1, Orden Ministerial Sobre el Registro Civil, 18 de mayo de 1938". Reproduced in Jordi Busquets, "Casi Tres Siglos de Imposicion", 'El Pais' online, 29 April 2001. https://elpais.com/diario/2001/04/29/cultura/988495201_850215.html.</ref> dhe madje kërkoi që gdhendjet e gurëve të varreve baske të hiqen. <ref>See Communicacion No. 2486, Negociado 4, Excelentisimo Gobierno Civil de Vizcaya, 27 Octubre de 1949". A letter of acknowledgement from the archive of the Alcaldia de Guernica y Lumo, 2 November 2941, is reproduced in https://radiorecuperandomemoria.com/2017/05/31/la-prohibicion-del-euskera-en-el-franquismo/ {{Arkivë e rrjetit}}</ref> Në disa provinca, përdorimi publik i gjuhës baske u ndalua, me gjobitje të njerëzve që e flisnin atë. <ref>See for example the letter from the Military Commander of Las Arenas, Biscay, dated 21 October 1938, acknowledging a fine for the public use of a Basque first name on the streets of Las Arenas, reproduced in https://radiorecuperandomemoria.com/2017/05/31/la-prohibicion-del-euskera-en-el-franquismo/ {{Arkivë e rrjetit}}</ref> Përdorimi publik i baskishtes u kundërshtua nga mbështetësit e regjimit, shpesh i konsideruar si një shenjë e anti-Frankizmit ose [[separatizmi bask|separatizmit]] . <ref>{{Cite web |last=<!--not stated--> |date=2009-11-09 |title=Francisco Franco |url=https://www.history.com/topics/world-war-ii/francisco-franco |website=HISTORY |publisher=A&E Television Networks}}</ref> Në përgjithësi, në vitet 1960 dhe më vonë, tendenca u përmbys dhe arsimi dhe botimet baske filluan të lulëzojnë. <ref>{{Cite book |last=Clark |first=Robert |url=https://archive.org/details/basquesfrancoyea00clar_0 |title=The Basques: the Franco years and beyond |publisher=University of Nevada Press |year=1979 |isbn=0-87417-057-5 |location=Reno (Nevada) |page=149 |url-access=registration}}</ref> Si pjesë e këtij procesi, një formë e standardizuar e gjuhës baske, e quajtur [[Baske standarde|Euskara Batua]], u zhvillua nga [[Euskaltzaindia]] në fund të viteve 1960.

Përveç versionit të saj të standardizuar, pesë dialektet historike baske janë [[Dialekti Biscayan|Bizkajan]], [[Dialekti gipuzkoan|Gipuzkoan]] dhe [[Dialekti i Navarrezës Lindore|Navarrez i Epërm]] në Spanjë dhe [[Dialekti navarro-lapurdian|Navarrez-Lapurdian]] dhe [[Dialekti Souletin|Suletin]] në Francë. Ata i marrin emrat e tyre nga provincat historike baske, por kufijtë e dialekteve nuk janë në përputhje me kufijtë e provincave. Euskara Batua u krijua në mënyrë që gjuha baske të mund të përdorej - dhe të kuptohej lehtë  nga të gjithë folësit baskë - në situata formale (arsim, masmedia, letërsi) dhe ky është përdorimi kryesor i saj sot. Si në Spanjë ashtu edhe në Francë, përdorimi i gjuhës baske për arsim ndryshon nga rajoni në rajon dhe nga shkolla në shkollë. <ref>{{Cite web |title=Navarrese Educational System. Report 2011/2012 |url=http://consejoescolar.educacion.navarra.es/attachments/article/368/Informe%20del%20Sistema%20Educativo%20en%20Navarra%202011-2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130609175117/http://consejoescolar.educacion.navarra.es/attachments/article/368/Informe%20del%20Sistema%20Educativo%20en%20Navarra%202011-2012.pdf |archive-date=9 qershor 2013 |access-date=2013-06-08 |publisher=Navarrese Educative Council}}</ref>

Baskishtja është [[Gjuha e izoluar|gjuha]] e vetme e izoluar ende në [[Evropa|Evropë]] . Pikëpamja aktuale shkencore mbi [[Origjina e baskëve|origjinën e baskëve]] dhe të gjuhës së tyre është se format e hershme të baskëve u zhvilluan përpara ardhjes së [[Gjuhët indo-evropiane|gjuhëve indo-evropiane]] në zonë, pra para ardhjes së gjuhëve [[Gjuhët keltike|kelte]] dhe [[Gjuhët neolatine|romane]] në veçanti, si këto të fundit sot. gjeografikisht rrethojnë rajonin bask-folës. Tipologjikisht, me [[Gjuha aglutinative|morfologjinë e saj aglutinative]] dhe [[Rreshtimi ergativ-absolutiv|dakordësinë ergative-absolutive]], [[gramatika baske]] mbetet dukshëm e ndryshme nga ajo e gjuhëve [[Standardi mesatar evropian|standarde mesatare evropiane]] . Megjithatë, baskishtja ka huazuar deri në 40 për qind të fjalorit të saj nga gjuhët romane.<ref name="Bakker 1988">"Basque Pidgin Vocabulary in European-Algonquian Trade Contacts." In Papers of the Nineteenth Algonquian Conference, edited by William Cowan, pp. 7–13. https://ojs.library.carleton.ca/index.php/ALGQP/article/download/967/851/0</ref>

[[Kategoria:Gjuhë të izoluara të Evropës|Baske]]
[[Kategoria:Gjuhë sintetike]]
[[Kategoria:Baskisht]]
[[Skeda:Irakatsia.png|qendër|parapamje|Përqindja e nxënësve të regjistruar në shkollat e gjuhës baske (2000–2005)]]

== Shpërndarja gjeografike ==
Rajoni ku flitet baskisht është zvogëluar gjatë shekujve, veçanërisht në kufijtë veriorë, jugorë dhe lindorë. Asgjë nuk dihet për kufijtë e këtij rajoni në kohët e lashta, por në bazë të toponimeve dhe epigrafeve duket se në fillim të [[Epokë e zakonshme|epokës së përbashkët]] shtrihej deri në lumin [[Garonne|Garonë]] në veri (duke përfshirë pjesën jugperëndimore të Francës); të paktën deri në [[Lugina e Aranit|Val d'Aran]] në lindje (tani një pjesë e [[Katalonia|Katalonjës]] që flet [[Gaskon]]), duke përfshirë tokat në të dy anët e [[Pirenetë|Pirenejve]] ; <ref>{{Harvnb|Zuazo|2010}}</ref> kufijtë jugorë dhe perëndimorë nuk janë fare të qartë.

[[Reconquista|Rekonkista]] e kundërshtoi përkohësisht këtë tendencë kontraktuese kur zotërit e krishterë u bënë thirrje popujve veriorë iberikë - baskët, [[asturianë|asturistët]] dhe " [[frankët]] " - për të kolonizuar pushtimet e reja. Gjuha baske u bë gjuha kryesore e përditshme , ndërsa gjuhë të tjera si [[Gjuha spanjolle|spanjishtja]], [[Gaskon|gaskonishtja]], [[Gjuha frënge|frëngjishtja]] ose [[Gjuha latine|latinishtja]] preferoheshin për administrimin dhe arsimin e lartë.

Nga shekulli i 16-të, zona bask-folëse u reduktua në thelb në shtatë provincat e sotme të vendit bask, duke përjashtuar pjesën jugore të Navarrës, pjesën jugperëndimore të [[Provinca Álava|Álava]] dhe pjesën perëndimore të Biscay, dhe duke përfshirë disa pjesë të [[Béarn|Béarnit]]. {{Sfn|Zuazo|2010}}

Në 1807, baskishtja flitej ende në gjysmën veriore të Álavës - duke përfshirë kryeqytetin e saj [[Vitoria-Gasteiz]] <ref>{{Cite book |last=Zuazo |first=Koldo |title=Arabako euskara |publisher=Elkar |year=2012 |isbn=978-84-15337-72-0 |location=Andoain (Gipuzkoa) |page=21}}</ref> - dhe një zonë të gjerë në Navarrën qendrore, por në këto dy provinca, baskishtja përjetoi një rënie të shpejtë që e shtyu kufirin e saj drejt veriut. Në [[Vendi Bask Francez|Vendin Bask Francez]], baskishtja flitej ende në të gjithë territorin, përveç në [[Bajona|Bajonë]] dhe disa fshatra përreth, dhe duke përfshirë disa qytete kufitare në [[Béarn]] .

Megjithatë, në shekullin e 20-të, ngjitja e [[Nacionalizmi bask|nacionalizmit bask]] nxiti një interes në rritje për gjuhën si një shenjë e identitetit etnik, dhe me vendosjen e qeverisjes autonome në [[Vendi i Baskisë Jugore|Vendin Bask Jugor]], ajo kohët e fundit ka bërë një rikthim modest. Në pjesën spanjolle, shkollat në gjuhën baske për fëmijë dhe qendrat e mësimdhënies baske për të rritur e kanë sjellë gjuhën në zona të tilla si [[Enkarterri]] perëndimor dhe Ribera del Ebro në Navarrën jugore, ku nuk dihet të jetë folur ndonjëherë gjerësisht; dhe në Bask Francez, këto shkolla dhe qendra pothuajse e kanë ndalur rënien e gjuhës.

== Fonologjia ==

=== Zanoret ===
Gjuha baske përmban pesë zanore: {{IPA|/a/}}, {{IPA|/e/}}, {{IPA|/i/}}, {{IPA|/o/}} dhe {{IPA|/u/}} (të njëjtat që gjenden në [[Fonologjia spanjolle|spanjisht]], [[Gjuha asturiane|asturiane]] dhe [[Gjuha aragoneze|aragoneze]]). Në dialektin Zuberoan paraqiten këto ndryshime:

* [[Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar|zanorja e rrumbullakosur e përparme e afërt]] {{IPAslink|y}}, e paraqitur grafikisht si {{Angle bracket|ü}} ;
* një grup [[Zanoret e hundës|zanoresh hundore]] të kundërta .

{| class="wikitable"
!
![[Zanore e përparme|E parme]]
![[Zanore qendrore|Qëndrore]]
!E [[Zanore e pasme|pasme]]
|- style="text-align:center;"
![[Mbyll zanoren|E mbyllur]]
|'''i'''{{IPAslink|i}}
|
|'''u'''{{IPAslink|u}}
|- style="text-align:center;"
![[Zanore e mesme|E mesme]]
|'''e'''{{IPAslink|e̞|e}}
|
|'''o'''{{IPAslink|o̞|o}}
|- style="text-align:center;"
![[Zanore e hapur|E hapur]]
|
|'''a'''{{IPAslink|ä|a}}
|
|}
Nuk ka gjatësi të dallueshme të gjatësisë së zanoreve në baskisht, megjithëse zanoret mund të zgjaten për theksim. Zanoret e mesme {{IPA|/e/}} dhe {{IPA|/o/}} ngrihen para bashkëtingëlloreve hundore. {{Sfn|de Rijk|2008}}

{| class="wikitable" style="text-align: center; float: right;"
|+Diftongjet baske{{sfn|de Rijk|2008|p=5}}
![[Alfabeti Fonetik Ndërkombëtar|IPA]]
!Example
!Meaning
|-
|{{IPA|/au̯/}}
|{{lang|eu|gau|italic=no}}
|night
|-
|{{IPA|/eu̯/}}
|{{lang|eu|euri|italic=no}}
|rain
|-
|{{IPA|/ai̯/}}
|{{lang|eu|bai|italic=no}}
|yes
|-
|{{IPA|/ei̯/}}
|{{lang|eu|sei|italic=no}}
|six
|-
|{{IPA|/oi̯/}}
|{{lang|eu|oin|italic=no}}
|foot
|-
|{{IPA|/ui̯/}}
|{{lang|eu|fruitu|italic=no}}
|fruit
|}

== Bashkëtingëlloret ==
{| class="wikitable" style="margin:autmargin:auto;"
|+Tabela e fonemave bashkëtingëllore të Baskishtes Standarde
! colspan="2" |
![[Buzorëzimi|Buzore]]
!Lamino-
[[Dental consonant|dhëmbore]]
!-
alvellore
!Qiellzore ose
postalveolar
!Vellore
!Glotale
|- style="text-align:center;"
! colspan="2" |[[Hunda|Hundore]]
|'''m'''{{IPAslink|m}}
|
|'''n'''{{IPAslink|n}}
|'''ñ, -in-'''{{IPAslink|ɲ}}
|
|
|- style="text-align:center;"
! rowspan="2" |[[Plosive consonant|Shpërthyese]]
!<small>[[Voicelessness|të pazëshme]]</small>
|'''p'''{{IPAslink|p}}
|'''t'''{{IPAslink|t̪|t}}
|
|'''tt, -it-'''{{IPAslink|c}}
|'''k'''{{IPAslink|k}}
|
|- style="text-align:center;"
!<small>[[Voice (phonetics)|të zëshme]]</small>
|'''b'''{{IPAslink|b}}
|'''d'''{{IPAslink|d̪|d}}
|
|'''dd, -id-'''{{IPAslink|ɟ}}
|'''g'''{{IPAslink|ɡ}}
|
|- style="text-align:center;"
! colspan="2" |Jofërkuese
|
|'''tz'''{{IPAslink|ts|t̪s̻}}
|'''ts'''{{IPA|/[[Voiceless alveolar affricate#Non-retracted alveolar|t̺s̺]]/}}
|'''tx'''{{IPAslink|tʃ}}
|
|
|- style="text-align:center;"
! rowspan="2" |[[Fërkimi|Fërkuese]]
!<small>[[Voicelessness|të pazëshme]]</small>
|'''f'''{{IPAslink|f}}
|'''z'''{{IPAslink|s|s̻}}
|'''s'''{{IPAslink|s̺}}
|'''x'''{{IPAslink|ʃ}}
|
|'''h'''{{IPA|/∅/}}, {{IPAslink|h}}
|- style="text-align:center;"
!<small>(më së shumti)<sup>1</sup> [[Voice (phonetics)|të zëshme]]</small>
|
|
|
| colspan="2" |'''j'''{{IPAslink|j}}~{{IPAslink|x}}
|
|- style="text-align:center;"
! colspan="2" |Anësore
|
|
|'''l'''{{IPAslink|l}}
|'''ll, -il-'''{{IPAslink|ʎ}}
|
|
|- style="text-align:center;"
! rowspan="2" |Rotike{{efn|Basque's two rhotics only contrast when between vowels, where the trill is written as ''-rr-'' and the tap as ''-r-''. When a suffix is added to a word ending in ''-r'', a trill is generally used, as in {{lang|eu|ederrago}} 'more beautiful', from {{lang|eu|eder}} 'beautiful' and {{lang|eu|-ago}}. There is a small number of words which are exceptions to this rule, with de Rijk listing the following ten common ones: {{wt|eu|zer}}, {{wt|eu|ezer}}, {{wt|eu|nor}}, {{wt|eu|inor}}, {{wt|eu|hor}}, {{wt|eu|paper}}, {{wt|eu|plater}}, {{wt|eu|plazer}}, {{wt|eu|ur}}, and {{wt|eu|zur}}.{{sfn|de Rijk|2008|pp=7–8}}|name=finalweakr}}
!Trrill
|
|
|'''r-, -rr-, -r''' 
{{IPAslink|r}}
|
|
|
|- style="text-align:center;"
!Tap
|
|
|'''-r-, -r'''{{IPAslink|ɾ}}
|
|
|
|}
Në pozicionin e rrokjes-fundore, të gjitha shpërthyeset [[Devokimi përfundimtar-obstruent|hezen]]. Kur midis zanoreve, dhe shpesh pas {{IPA|/r/}} ose {{IPA|/l/}}, shpërthyeset me zë {{IPA|/b/}}, {{IPA|/d/}} dhe {{IPA|/g/}} shqiptohen si [[Frikativët|fërkueset]] përkatëse {{IPA|[β]}}, {{IPA|[ð]}} dhe {{IPA|[ɣ]}} . {{Sfn|de Rijk|2008}}
[[Skeda:Diaphonej.svg|parapamje|Realizimet rajonale të {{Angle bracket|j}}]]
Baskeja përmban gjithashtu sibilantë pasalvellore ( {{IPA|/ʃ/}}, të shkruar {{Angle bracket|x}}, dhe {{IPA|/tʃ/}}, të shkruar {{Angle bracket|tx}} ), që tingëllojnë si ''sh'' dhe ''ç'' në shqip . {{Sfn|de Rijk|2008}}

Shkronja {{Angle bracket|j}} ka një larmi realizimesh sipas dialektit rajonal: {{IPA|[j, dʒ, x, ʃ, ɟ, ʝ]}}, siç shqiptohet nga perëndimi në lindje: Biskaja jugore dhe Lapurdi bregdetar, Biskaja qendrore, Biskaja lindore dhe Gipuzkoa, Navarra jugore, përkatësisht Lapurdi dhe Navarra e Ulët, dhe Zuberoa. <ref>Trask, R. L. (1997). ''The History of Basque'', London and New York: Routledge, pp. 155–157, {{ISBN|0-415-13116-2}}.</ref>
[[Skeda:Euskara_-_aspirazio.svg|majtas|parapamje|{{Angle bracket|h}} shqiptohet vetëm në veri-lindje, siç tregojnë izoglozat këtu.]]
Shkronja {{Angle bracket|h}} është e heshtur në të folmet jugore, por e theksuar (edhe pse duke u fshirë) në ato veriore. Baskishtja e unifikuar e shqipton atë, përveç rasteve kur është e parashikueshme, në një pozicion pas një bashkëtingëllore.  <ref>Trask, ''The History of Basque'', pp. 157–163.</ref>

Përveç nëse janë fjalë huazuara së fundmi (p.sh ''Ruanda'' "Rwanda", ''radar'', ''robot'' ... ), fjalët nuk para kanë {{Angle bracket|r}} nistore . Në huatë e vjetra, ''r-'' fillestare ka marrë një zanore [[Proteza (gjuhësi)|prostetike]], duke rezultuar në ''err-'' ( ''Erroma'' "Rome", ''Errusia'' "Russia"), më rrallë ''irr-'' (për shembull ''irratia'' "radio", ''irrisa'' "oriz") dhe ''arr-'' (për shembull ''arracional'' "racional"). {{Sfn|de Rijk|2008}}


== Shembuj ==

=== Neni 1 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut ===
{| class="wikitable"
|+
|''Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute.''
|
|<nowiki>Shqiptimi bask: [ɡis̻onemakume ɡus̻tiak as̺ke jajots̻en diɾa | duintas̺un eta es̺kubide berbeɾak ditus̻tela | eta es̻aɡueɾa eta konts̻ients̻ia dutenes̻ ɡeɾo | elkaren artean s̺enide leges̻ jokatu beara dute ]</nowiki>
|}

=== {{Lang|eu|Esklabu erremintaria}} ===
{|
|'''''Esklabu erremintaria'''''

''Sartaldeko oihanetan gatibaturik''

''Erromara ekarri zinduten, esklabua,''

''erremintari ofizioa eman zizuten''

''eta kateak egiten dituzu.''

''Labetik ateratzen duzun burdin goria''

''nahieran molda zenezake,''

''ezpatak egin ditzakezu''

''zure herritarrek kateak hauts ditzaten,''

''baina zuk, esklabu horrek,''

''kateak egiten dituzu, kate gehiago.''
|'''''Shqiptimi IPA'''''
{{IPA|[s̺artaldeko ojanetan ɡatibatuɾik}}

{{IPA|eromaɾa ekari s̻induten es̺klabua}}

{{IPA|eremintaɾi ofis̻ioa eman s̻is̻uten}}

{{IPA|eta kateak eɡiten ditus̻u}}

{{IPA|labetik ateɾats̻en dus̻un burdiɲ ɡoɾia}}

{{IPA|najeɾan molda s̻enes̻ake}}

{{IPA|es̻patak eɡin dits̻akes̻u}}

{{IPA|s̻uɾe eritarek kateak auts̺ dits̻aten}}

{{IPA|baɲa s̻uk es̺klabu orek}}

{{IPA|kateak eɡiten ditus̻u kate ɡejaɡo]}}
|'''Skllavi farkëtar'''
Rob në pyjet tropikale të Perëndimit

të sollën në Romë, skllav,

të dhanë punën e farkëtarit

dhe ti bën zinxhirë.

Hekuri inkandeshent që nxjerr nga furra

mund të përshtatet sipas dëshirës,

ti mund të bësh shpata

kështu që njerëzit e tu të mund të thyejnë zinxhirët,

por ti o skllav,

ti bën zinxhirë, më shumë zinxhirë.
|}
{{cung}}