Islami në Rumani

Islami në Rumani ndiqet nga vetëm 0.3 përqind e popullsisë, por ka 700 vjet traditë në Dobruja Veriore,^[1] një rajon në bregun e Detit të Zi i cili ishte pjesë e Perandorisë Osmane për gati pesë shekuj (rreth 1420-1878).^[2] Në Rumaninë e sotme, shumica e ithtarëve të Islamit i përkasin komuniteteve etnike tatar dhe turk dhe ndjekin doktrinën synite.

Sipas traditës, Islami u krijua fillimisht në vend rreth udhëheqësit sufi Sarı Saltık gjatë epokës bizantine. Prania islame në Dobrujën Veriore u zgjerua nga mbikëqyrja osmane dhe imigrimi i njëpasnjëshëm, por ka qenë në rënie të vazhdueshme që nga fundi i shekullit të 19-të. Në Vllahi dhe Moldavi, dy Principatat Danubiane, epoka e suzerainty osman nuk u shoqërua me një rritje të numrit të muslimanëve, prania e të cilëve atje ishte gjithmonë margjinale. Të lidhura gjithashtu me Perandorinë Osmane, grupet e kolonistëve islamikë në pjesë të tjera të Rumanisë së sotme u zhvendosën nga zgjerimi i Habsburgëve ose nga ndryshime të ndryshme të tjera politike.

Pasi Dobruja Veriore u bë pjesë e Rumanisë pas Luftës Ruso-Turke të 1877-1878, komuniteti ruajti statusin e tij të vetëvendosjes. Kjo ndryshoi gjatë regjimit komunist, kur muslimanët rumunë ishin subjekt i një mase mbikëqyrjeje nga shteti, por grupi u emancipua përsëri pas Revolucionit Rumun të vitit 1989. Interesat e tij përfaqësohen nga Myftiyat (Muftiyatul Cultului Musulman din România), i cili u krijua si ribashkim i dy institucioneve të tilla të veçanta.

Sipas burimeve të tjera, që nga viti 2023, numri i muslimanëve në Rumani është rreth 200.000 (1% e popullsisë së Rumanisë).^[3]

Rumania dhe Islami

Popullsia islame e Rumanisë, që është ose turke, ose tatare ose shqiptare, është e drejtimit sunit. Praktika e Islamit në Rumani është e lidhur me popullsinë turko-tatare të vendosur në këtë territor që nga shekulli 13. Kështu, më 1241, tatarët e Hordhis ë së Artë kishin fuqizuar pushtetin e tyre në disa zona pranë maleve Karpate. Ndërmjet 1262 dhe 1264, perandori bizantin Mikhail i 13-të, Pateologu, u dha të drejtë komandantëve turq Izettin Keyaus dhe Saru Saltak Dede të ngrinin kampe ushtarake në rajonin e Dobrogeas, me qëllim të mbrojtjes së kufijve të Bizantit nga sulmet e mundshme nga veriu. Kështu u shfaqën turqit në rrethinat e qytetit të sotëm të Babadagit.

Komunitetet e qëndrueshme islame në territorin rumun gjenden vetëm në shekujt 14-15, si pasojë e vendosjes së sovranitetit të Perandorisë Osmane mbi principatat rumune, por këto komunitete lulëzuan veçanërisht në Dobrogea dhe në disa qytete përgjatë Danubit.

Sot liria e besimit në Rumani garantohet me kushtetutë dhe këtyre feve u akordohen nga shteti ndihma në raport me numrin e besimtarëve. Një statistikë jozyrtare flet për 70.000 myslimanë turq, tatarë, shqiptarë etj., që jetojnë në rreth 80 komunitete në zona rurale e urbane. Sot në Rumani numërohen rreth 50 komunitete islame dhe 20 njësi më të vogla. Në Konstancë jetojnë 80 % myslimanë, në Tulcea 12 %, kurse të tjerët në qendrat urbane, si : Bukuresht, Braila, Galati, Kalarasi, Giurgiu, Otlenita, Turnu Severini etj. Komuniteti islam rumun numëron rreth 35 imamë.

Mbështetja materiale e komunitetit islam përbëhet nga donacionet e vetë besimtarëve, nga subvencionet e shtetit dhe të organizatave të huaja islame, nga shitja e librave dhe kartolinave, nga vizitat në qendrat historike islame etj.

Komuniteti islam i vendosur historikisht në Rumani (rreth 56.000 anëtarë sipas regjistrimit të 1992) është rritur nga të ardhurit e rinj, të cilët mund të jenë refugjatë, biznesmenë, studentë etj. Një statistikë jozyrtare e dhënë nga Lidhja për Islam dhe Kulturë në Rumani e çon këtë numër në 70.000 myslimanë : turq, tatarë, shqiptarë. Të cilët jetojnë në rreth 80 komunitete në zona rurale e urbane. Sipas regjistrimit të 1992 numri i tatarëve ishte 24.649 d.m.th. 0,11 % e popullsisë. Por, shoqatat tatare pretendojnë se shifra reale është mbi 55.000 persona. Ata jetojnë në Konstanca, Tulcea dhe Bukuresht. Numri i turqve në Rumani është 29.080, pra 0,13 % e popullsisë së përgjithshme rumune. Ata jetojnë në Tulcea, Nukuresht, Kalaria dhe Braila.

Sipas dokumenteve, viti 1595 është data që dokumenton vendosjen e shqiptarëve në trojet rumune. Shumë shqiptarë të shquar kanë dhënë kontributin e tyre për zhvillimin e shtetit rumun.

Sot, shqiptarët e Rumanisë përbëjnë një minoritet të konsiderueshëm. Ata kanë një gazetë, një shoqatë e cila mbron të drejtat e tyre dhe kanë të drejtën të kenë një përfaqësues në Parlament.

Një tjetër grup aktiv, që nuk lidhët me minoritetet tradicionale, është Liga Islame dhe Kulturore e Rumanisë, e cila u krijua në vitin 1990, si Asociacioni i Studentëve Myslimanë të Rumanisë, e cila ka si qëllim mbrojtjen e të drejtave të studentëve myslimanë dhe përhapjen e Islamit.

Kjo shoqatë është person juridik. Ajo u themelua nga studentët rumunë myslimanë para 14 vjetësh. Në mars të vitit 1999, kjo shoqatë u shndërrua në Lidhjen Islame dhe Kulturore të Rumanisë. Kjo shoqatë degët e saja i ka në Bukuresht, Timisoara, Isasa, Cluj-Napuca dhe Costanta. Objektivi kryesorë i kësaj Lidhjeje është prezantimi i fesë islame në shoqërinë rumune. Kjo lidhje kujdeset edhe për shtresat e pafavorizuara të shoqërisë.

Në Rumani vetëm 15 fetë e njohura nga shteti mund të mbajnë lëndë fetare në shkollat publike. Ndërkohë që ligji lejon arsimin në bazë të fesë së prindërve të nxënësve, minoritetet ankohen se nuk kanë mundur të mbajnë orë fetare në shkollat shtetërore. Sipas grupeve fetare minoritare, kjo ndodhë për shkak se priftërinjtë ortodoks janë ata që ua mohojnë mësuesve të feve tjera të japin mësim në ato shkolla. Në vitin 1995, pas një marrëveshje në mes të qeverive të Rumanisë dhe Turqisë u rihap seminari islam në Medgidija (i themeluar në vitin 1901, i mbyllur në vitet 60-ta).

Përveç myftiut, Bagas Sanghirait, në Rumani ekziston një këshill islam me 23 anëtarë, të cilët mblidhen rregullisht për të trajtuar probleme administrative dhe disiplinore që kanë të bëjnë me fenë. Klerikët islam të Rumanisë përfshijnë hatibët, imamët dhe myezinët. Sot, vendi ka 35 imamë, të cilët janë edhe haxhi. Asetet e komunitetit islam bazohen në kontributet vullnetare nga anëtarët, donacionet dhe ndihmat shtetërore, nga shitjet dhe të ardhurat nga vizitat në objektet historike.

Organizata joqeveritare islam

Me gjithë numrin e madh të organizatave joqeveritare që përfaqësojnë komunitetin islam në katalogët e OJQ-ve të pakta janë ato organizata që funksionojnë plotësisht. Nga njëra anë këto organizata janë përfaqësuese të komuniteteve minoritare (turke e tatare) dhe kanë përparësinë e përfaqësimit në parlament, njohjen e të gjitha të drejtave kushtetuese, përdorimin e gjuhës amtare në administratën publike etj.

P.sh. Unioni Demokratik i Myslimanëve Turq është krijuar në vitin 1990 me qëllim të veprimit si një organizatë ë etnike fetare e popullsisë turko-tatare në Rumani. Më pastaj kjo organizatë u nda në dysh, në Unionin Demokratik Turk dhe Unionin Demokratik të Turqve dhe Tatarëve Myslimanë.

Në vitin 1990, vetëm në Dobrogea gjendeshin 238 xhami, ndërsa sot në Rumani ka rreth 77 vendnamaze, prej të cilave një xhami në Konstanca. Por Rumania ka edhe monumente historike që lidhe me trashëgimin islame në këtë vend, si xhamia qendrore dhe xhami Hunchiar, që gjendet në Kostanca, xhamia Esmahan Sulltan në Mangalia, xhamia e Medfidias, Harsovas, Amazeceas, Babadagut dhe Tulceas.

Galeria

Xhamia Gazi Ali Pasha, Babadag (1609-1610)
Sahat kulla osmane, Giurgiu (1771)
Xhamia Abdul Medgid, Medgidia (1859-1865)
Xhamia Azizyie, Tulcea (1863)
Xhamia Hünkar, Konstanca (1869)

Referime

^ "România musulmană. Ce știm despre musulmanii din România ? VIDEO" (në rumanisht). 2 korrik 2016.
^ Mehmet Ali Ekrem (1994). Din istoria turcilor dobrogeni (në rumanisht). Bucharest: Editura Kriterion. ISBN 978-9732603840.
^ "Number of Muslims in the World". Arkivuar nga origjinali më 7 korrik 2023. Marrë më 6 korrik 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lidhje të jashtme

Liga Islamica si Culturala din Romania - Islam.ro (rumanisht)
Brezi i Ri - Muslimanët në Rumani, (05 janar 2011)

[musulman-1] "România musulmană. Ce știm despre musulmanii din România ? VIDEO" (në rumanisht). 2 korrik 2016.

[2] Mehmet Ali Ekrem (1994). Din istoria turcilor dobrogeni (në rumanisht). Bucharest: Editura Kriterion. ISBN 978-9732603840.

[3] "Number of Muslims in the World". Arkivuar nga origjinali më 7 korrik 2023. Marrë më 6 korrik 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]