Mielina
Tek rruazorët (përfshirë njerëzit), shumica e aksoneve të qelizave neuronale ("telat" elektrikë të sistemit nervor) janë të mbështjellë në mielinë . [1] E thënë thjesht, mielina izolon aksonet dhe rrit shpejtësinë me të cilën impulset elektrike (të quajtura potenciale veprimi ) kalojnë përgjatë aksonit. [2] Aksoni i mielinuar mund të krahasohet me një tel elektrik (aksoni) me material izolues (mielina) rreth tij. Megjithatë, ndryshe nga mbulesa plastike në një tel elektrik, mielina nuk formon një mbështjellës të vetëm të gjatë në të gjithë gjatësinë e aksonit. Përkundrazi, mielina mbështjell aksonin në segmente: në përgjithësi, çdo akson është i mbështjellë me kshata të shumta të gjata të mielinës të ndara nga boshllëqe të shkurtra të quajtura nyje Ranvier .
Mielina formohet në sistemin nervor qendror (SNQ; truri, palca kurrizore dhe nervi pamor) nga qelizat gliale të quajtura oligodendrocite dhe në sistemin nervor periferik (SNP) nga qelizat gliale të quajtura qeliza Schwann. Në SNQ, aksonet bartin sinjale elektrike nga një trup i qelizave nervore në tjetrin. Në SNP, aksonet bartin sinjale te muskujt dhe gjëndrat ose nga organet shqisore si lëkura. Çdo mbështjellës i mielinës formohet nga mbështjellja bashkëqëndrore e një procesi oligodendrociti (SNQ) ose qeliza Schwann (SNP) (një zgjatim i ngjashëm me gjymtyrë nga trupi i qelizës) rreth aksonit. [3] [4] Mielina zvogëlon kapacitancën e membranës aksonale. Në nivel molekular, në ndërnyjet rrit largësinë midis joneve jashtëqelizore dhe ndërqelizore, duke zvogëluar mbledhjen e ngarkesave. Struktura e ndërprerë e mbështjellësit të mielinës rezulton në përçueshmëri të kripur, ku potenciali i veprimit "kërcen" nga një nyje e Ranvierit, mbi një shtrirje të gjatë të mielinuar të aksonit të quajtur ndërnyja, përpara se të "rimbushet" në nyjen tjetër të Ranvierit, dhe e kështu me rradhë, derisa të arrijë në terminalin e aksonit. [5] [6] [7] Nyjet e Ranvierit janë të shkurtra (rr. 1 mikron ) rajone të pamielinuara të aksonit ndërmjet nyjeve të gjata fqinje të mielinuara (rr. 0.1 mm – >1 mm). Pasi të arrijë terminalin e aksonit, ky sinjal elektrik provokon lëshimin e një mesazhi kimik ose neurotransmetuesi që lidhet me receptorët në qelizën pas-sinaptike ngjitur (p.sh. qeliza nervore në SNQ ose qeliza muskulore në SNP) në rajone të specializuara të quajtura sinapse.
Ky rol "izolues" i mielinës është thelbësor për funksionin normal të lëvizjes (p.sh. lëvizje të tilla si ecja), funksionin ndijor (p.sh. dëgjimi, shikimi ose ndjesia e dhimbjes) dhe njohja (p.sh. përvetësimi dhe rikujtimi i njohurive), siç tregohet nga pasojat. të çrregullimeve që e prekin, si leukodistrofitë e përcaktuara gjenetikisht; [8] çrregullimi i fituar inflamator çmielinizues, skleroza e shumëfishtë ; [9] dhe neuropatitë periferike çmielinizuese inflamatore. [10] Për shkak të mbizotërimit të lartë, skleroza e shumëfishtë, e cila prek në mënyrë specifike sistemin nervor qendror (trurin, palcën kurrizore dhe nervin optik), është çrregullimi më i njohur i mielinës.
- ^ https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnins.2018.00467/full
- ^ Bean, Bruce P. (qershor 2007). "The action potential in mammalian central neurons". Nature Reviews Neuroscience. 8 (6): 451–465. doi:10.1038/nrn2148. ISSN 1471-0048. PMID 17514198.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Stassart, Ruth M.; Möbius, Wiebke; Nave, Klaus-Armin; Edgar, Julia M. (2018). "The Axon-Myelin Unit in Development and Degenerative Disease". Frontiers in Neuroscience. 12: 467. doi:10.3389/fnins.2018.00467. ISSN 1662-4548. PMC 6050401. PMID 30050403.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Stadelmann, Christine; Timmler, Sebastian; Barrantes-Freer, Alonso; Simons, Mikael (2019-07-01). "Myelin in the Central Nervous System: Structure, Function, and Pathology". Physiological Reviews. 99 (3): 1381–1431. doi:10.1152/physrev.00031.2018. ISSN 1522-1210. PMID 31066630.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Carroll, SL (2017). "The Molecular and Morphologic Structures That Make Saltatory Conduction Possible in Peripheral Nerve". Journal of Neuropathology and Experimental Neurology. 76 (4): 255–257. doi:10.1093/jnen/nlx013. PMID 28340093.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Keizer J, Smith GD, Ponce-Dawson S, Pearson JE (gusht 1998). "Saltatory propagation of Ca2+ waves by Ca2+ sparks". Biophysical Journal. 75 (2): 595–600. Bibcode:1998BpJ....75..595K. doi:10.1016/S0006-3495(98)77550-2. PMC 1299735. PMID 9675162.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dawson SP, Keizer J, Pearson JE (maj 1999). "Fire-diffuse-fire model of dynamics of intracellular calcium waves". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 96 (11): 6060–3. Bibcode:1999PNAS...96.6060D. doi:10.1073/pnas.96.11.6060. PMC 26835. PMID 10339541.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ van der Knaap MS, Bugiani M (shtator 2017). "Leukodystrophies: a proposed classification system based on pathological changes and pathogenetic mechanisms". Acta Neuropathologica. 134 (3): 351–382. doi:10.1007/s00401-017-1739-1. PMC 5563342. PMID 28638987.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Compston A, Coles A (tetor 2008). "Multiple sclerosis". Lancet. 372 (9648): 1502–17. doi:10.1016/S0140-6736(08)61620-7. PMID 18970977.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Lewis RA (tetor 2017). "Chronic inflammatory demyelinating polyneuropathy". Current Opinion in Neurology. 30 (5): 508–512. doi:10.1097/WCO.0000000000000481. PMID 28763304.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)