Ndryshimi midis greqishtes së lashtë dhe asaj moderne

 Greqishtja e vjetër dhe greqishtja e re janë dy forma të gjuhës greke midis të cilave mund të vërehen disa dallime për sa i përket ndryshimeve filologjike. Është e rëndësishme të dihet se greqishtja i përket grupit grek të familjes së gjuhëve indo-evropiane. Ky grup përmban dialekte të tjera duke përfshirë atë dorik, jonik dhe atik. Dallimi më domethënës midis greqishtes së lashtë dhe asaj moderne është shqiptimi. Megjithatë, vëzhgimi më i rëndësishëm që mund të bëhet pavarësisht këtyre dallimeve është se greqishtja e vjetër nuk është aq e huaj për greqishten moderne sa latinishtja për spanjishten ose frëngjishten. Duke e mbajtur këtë parasysh, le të futemi më në detare.

Greqishtja moderne njihet edhe si romaike ose neohelene. Ishte pas rënies së Perandorisë Bizantine në 1453 që greqishtja moderne u popullarizua. Edhe pse thuhet kështu, gjurmët e tipareve moderne në gjuhë mund të shiheshin që nga shekulli III. Greqishtja moderne quhet demotike (gjuhë e popullit).

Greqishtja e lashtë ishte një gjuhë që ishte në modë gjatë periudhave arkaike, klasike dhe helenistike. Mund të thuhet se greqishtja e vjetër mund të gjurmohet në shekullin e dytë pre.s. Greqishtja e lashtë ishte gjuha klasike më shumë e Athinës.

Greqishtja e lashtë kishte një sistem të pasur zanoresh. Ndërsa, greqishtja moderne ka vetëm një sistem të thjeshtë të përbërë nga pesë zanore. Në greqishten e lashtë, kishte një dallim të qartë të gjatësisë në zanore dhe bashkëtingëllore. Nga ana tjetër, greqishtja moderne nuk e ka ruajtur këtë. Greqishtja e lashtë ka qenë gjuha e historianëve, filozofëve dhe njerëzve që shkruanin drama e tragjedi. Nga ana tjetër, greqishtja moderne është një version i modifikuar dhe më i ri i greqishtes së vjetër dhe gjuhëve të tjera të ngjashme. Nga periudha e Rilindjes deri në fillim të shekullit të 20-të, kjo gjuhë, së bashku me gjuhën latine, fituan një rëndësi vendimtare në Evropë. Edhe sot, në disa nga institutet arsimore në Evropë, kjo gjuhë mësohet si lëndë e detyrueshme.

Përveç kësaj, greqishtja e vjetër mësohet gjithashtu në shumë universitete në mbarë botën.

Duke u nisur nga tiparet e spikatura të greqishtes së vjetër, ajo përbëhet nga 24 shkronja gjithsej. Fillimisht, kjo gjuhë shkruhej vetëm me shkronja të mëdha. Edhe koncepti i hapësirës midis fjalëve nuk ishte i popullarizuar atëherë.

Në ditët e sotme, kjo gjuhë përdoret rrallë nga njerëzit për shkrimtarët dhe folësit. Megjithatë, disa nga librat kryesorë, si Harry Potter, u përkthyen në greqishten e lashtë për të ruajtur ekzistencën dhe popullaritetin e gjuhës.

Greqishtja moderne përmendet gjithashtu si thjesht greqisht nga folësit vendas dhe njerëzit e thjeshtë. Kjo filloi si pasardhëse e greqishtes së lashtë, por shpejt bëri identitetin e saj me të gjitha elementet e saj dalluese dhe teksturat moderne.

Kjo gjuhë flitet kryesisht në Greqi dhe Qipro. Folësit e kësaj gjuhe janë nga shumë komunitete.

Mund të thuhet se greqishtja moderne ka rrjedhur në një masë të madhe kryesisht nga greqishtja e lashtë. Ngjashmëria midis dy formave të greqishtes është si në kuptimin fonologjik ashtu edhe në atë morfologjik. Ka, sigurisht, një ndryshim midis dy llojeve të greqishtes kur bëhet fjalë për fjalëformimin ose morfologjinë e tyre.

Është një fakt i pranuar përgjithësisht që një person që ka studiuar greqishten moderne do të ishte në gjendje të kuptonte të paktën 50% të teksteve të greqishtes së lashtë. Megjithëse shumica e rrënjëve janë të njëjta si në greqishten moderne ashtu edhe në atë të lashtë, ka disa ndryshime kur bëhet fjalë për përdorimin e gramatikës.

Është e rëndësishme të dini se të dy llojet tregojnë gjithashtu ndryshim sintaksor. Sintaksa është degë e filologjisë krahasuese që merret me mënyrën se si bashkohen fjalët për të formuar një fjali. Me fjalë të tjera, sintaksa merret me formimin e fjalive. Është bërë e kuptueshme se si greqishtja e vjetër ashtu edhe ajo moderne ndryshojnë nga njëra-tjetra për nga mënyra se si janë formuar fjalitë në to.

Greqishtja e lashtë ka pësuar shumë ndryshime për t'u bërë greqishte moderne. Këto ndryshime kanë karakter fonetik dhe semantik. Ndryshimet fonetike janë ndryshime që ndodhin në tingull ndërsa ndryshimet semantike janë ndryshimet që ndodhin në kuptimet e një fjale në mënyrë graduale.

Çfarë është greqishtja e lashtë?

Greqishtja e lashtë është forma e gjuhës greke që ka ekzistuar në botë (e shkruar) nga shekulli IX pr.e.s deri në shekullin e VI pr.e.s, pastaj u shndërrua në koine (gjuhë standarte e bashkuar). Kur bëhet fjalë për fonologjinë, ka disa fakte interesante. Në greqishten e lashtë, ne mund të shohim zanore të gjata dhe të shkurtra, një numër diftongesh, bashkëtingëllore të vetme dhe të dyfishta dhe një theks të lartë.

Kur bëhet fjalë për morfologjinë dhe sintaksën, greqishtja e vjetër ka veçori të tilla si disponimi opativ, infinitive (paskajorja), numri i dyfishtë, rasa dhanore dhe pjesëza.

Çfarë është greqishtja moderne?

Greqishtja moderne u themelua rreth vitit 1453 të erës sonë. Në fonologjinë e greqishtes së re, mund të shohim se theksi i lartësisë është ndryshuar në theks të theksuar, shumica e diftongjeve janë zhdukur dhe të gjitha bashkëtingëlloret dhe zanoret janë të shkurtra.

Kur bëhet fjalë për morfologjinë dhe sintaksën, greqishtja moderne ka humbur veçori të tilla si disponimi opativ, infinitivi, numri i dyfishtë, rasa dhanore dhe pjesëzat. Sidoqoftë, greqishtja moderne ka fituar veçori të tilla si përcjellorja, format e foljeve ndihmëse për disa folje dhe pjesëzat mënyrore.

Disa ndryshime të tjera

• Greqishtja vjetër shkruhej vetëm me shkronjat e mëdha ashtu si çdo gjuhë tjetër në lashtësi. Greqishtja e re shkruhet me të mëdha e me të vogla.

• Tingujt:

- Tinguj të tillë si [b], [d] dhe [g] ekzistonin në greqishten e vjetër.

- Greqishtja moderne nuk ka [b], [d] dhe [g] pasi ato janë zëvendësuar me tinguj më të butë si [v], [dh] dhe [gh].

Modern Greek
Shqiptimi	[ˈne.a eliniˈka]
Vendase për	Greece Cyprus Turkey (Anatolia) Albania (North Epirus) Italy (South Italy, Sicily)
Rajoni	Eastern Mediterranean
Folës amtare	13.4 million (2012)
Familje gjuhësore	Indo-European Hellenic Greek Attic–Ionic Modern Greek
Format e hershme	Proto-Greek Ancient Greek Koine Greek Medieval Greek
Format standarde	Standard Modern Greek
Dialektet	Italiot Greek (Calabrian and Griko) Pontic (including Mariupolitan) Cappadocian Tsakonian Yevanic Maniot Himariote Cypriot Cretan Demotic (base for the St. Mod. Greek) Katharevousa (artificial, base for the St. Mod. Greek) other
Shkrimi	Greek alphabet Greek Braille
Statusi zyrtar
Gjuhë zyrtare në	Greqia  Qipro Bashkimi Evropian
Rregulluar nga	Center for the Greek Language
Kodet gjuhësore
ISO 639-1	el
ISO 639-2	gre (B) ell (T)
ISO 639-3	ell
Glottolog	mode1248
Linguasphere	part of 56-AAA-a