Praxhapati
Prajapati ( sanskritisht: प्रजापति, romanizimi: Prajāpati , lit. 'Lordi i krijimit') është një hyjni Vedike e hinduizmit . [1] [2] [3]
Si në literaturën e mëparshme, ashtu edhe në atë të mëvonshme, Praxhapati është perëndia krijues Brahma, por termi gjithashtu nënkupton shumë perëndi të ndryshme, në varësi të tekstit hindu në fjalë, duke filluar nga të qenit perëndia krijues deri te të qenit i njëjtë me një nga të mëposhtmet: Vishvakarma, Agni, Indra, Daksha dhe shumë të tjerë, [1] që pasqyrojnë kozmologjinë e shumëllojshme hindu . [2] Në literaturën e epokës klasike dhe mesjetare, Praxhapati është i njëjtë me konceptin metafizik të quajtur Brahman (Shpirti Universal) si Prajapati-Brahman (Svayambhu Brahman), dhe Brahmani përshkruhet si materia primordiale që është e pranishme tek Praxhapati. [4] [5]
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Prajapati ( sanskritisht : प्रजापति ) është një fjalë e përbërë nga "praja" (krijimi, fuqitë krijuese) dhe "pati" (zot, zotëri). Termi do të thotë "zot i krijesave", [1] [2] ose "zot i të gjitha qenieve të lindura". [6] Në tekstet e mëvonshme Vedike, Prajapati është një hyjni e veçantë Vedike, por rëndësia e të cilit zvogëlohet. [2] Më vonë, termi është sinonim i perëndive të tjera, veçanërisht Brahmës. [1] [3] Akoma më vonë, termi evoluon për të nënkuptuar çdo të urtë hyjnor, gjysmë hyjnor ose njerëzor që krijon diçka të re. [1] [2] [7]
Vedat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Roli i tij ndryshon brenda teksteve Vedike si ai që krijoi parajsën dhe tokën, të gjithë ujin dhe qeniet, shefi, babai i perëndive, krijuesi i devave dhe asurave, veza kozmike dhe Purusha (shpirti). [2] [6] Roli i tij arriti kulmin në shtresën Brahmana të tekstit vedik, më pas ra duke qënë një grup ndihmësish në procesin e krijimit. [2] Në disa tekste Brahmana, roli i tij mbetet i paqartë pasi ai bashkëkrijon me fuqitë me perëndeshën Vāc (tingulli). [8]
Në Rigveda, Praxhapati shfaqet si një epitet për Savitrin, Somën, Agnin dhe Indrën, të cilët të gjithë lavdërohen si të barabartë, të njëjtë dhe zot të krijesave. [9] Diku tjetër, në himnin 10.121 të Rigvedës, përshkruhet Hiranyagarbha (embrioni i artë) që lindi nga ujërat që përmbanin gjithçka, të cilët prodhuan Praxhapatin. Më pas krijoi manah (mendjen), kama (dëshirën) dhe tapas (nxehtësinë). Një nga veçoritë mbresëlënëse të miteve Hindu për Praxhapatin, thotë Jan Gonda, është ideja se puna e krijimit është një proces gradual, i përfunduar në faza të provës dhe përmirësimit. [10]
Në Shatapatha Brahmana, e ngulitur brenda Yajurvedës, Praxhapati buronte nga Purusha (shpirti kozmik) dhe Praxhapati bashkëkrijon botën me perëndeshën e Gjuhës. [11] Ai përfshin gjithashtu mitologjinë e "vezës së artë kozmike", ku Praxhapati thuhet se lindi nga një vezë e artë në detin e lashtë pasi veza u inkubua për një vit. Tingujt e tij u bënë qielli, toka dhe stinët. Kur thithi, ai krijoi devat (zotat), zjarrin dhe dritën. Kur nxori frymën, ai krijoi asurat (demonët) dhe errësirën. Më pas, së bashku me perëndeshën e Gjuhës, ai krijoi të gjitha qeniet dhe kohën. [12] Në kapitullin 10 të tekstit Shatapatha Brahmana, si dhe kapitullin 13 të atij Pancavimsa Brahmana, paraqitet një teori tjetër ku ai (Praxhapati) është një nënë, bëhet vetë shtatzënë me të gjitha krijesat e gjalla të vetë-prodhuara, më pas Mrtyu i keq i kap këto qenie brenda barkut të tij, por për shkak se këto qenie janë pjesë e Praxhapatit të përjetshëm, ata dëshirojnë të jetojnë gjatë si ai. [13] [14]
Aitareya Brahmana ofron një mit tjetër, ku Praxhapati, pasi krijoi perënditë, u metamorfozua në një dre dhe iu afrua vajzës së tij Agimit, e cila ishte në formën e një drenushe, për të prodhuar qenie të tjera tokësore. Zotat u tmerruan nga inçesti dhe bashkuan forcat për të prodhuar Rudrën e zemëruar shkatërruese për të ndëshkuar Praxhapatin për "bërjen e asaj që nuk është bërë". Praxhapati u vra nga Rudra. [12] Kausitaki Brahmana ofron edhe një mit tjetër, ku Praxhapati krijoi nga vetë zjarri i tij, diellin, hënën, erën dhe agimin femëror. Katër të parët panë agimin dhe lëshuan farat e tyre, të cilat u bënë ekzistencë ( Bhava ). [12]
Në seksionin 2.266 të tekstit Jaiminiya Brahmana, Praxhapati paraqitet si mësues shpirtëror. Studenti i tij Varuna jeton me të për 100 vjet, duke studiuar artin dhe detyrat e të qenit "mbreti i perëndive si babai". [15] [16]
- ^ a b c d e Roshen Dalal (2010). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin. fq. 311. ISBN 978-0-14-341421-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "Dalal2010p311" defined multiple times with different content - ^ a b c d e f g George M. Williams (2008). Handbook of Hindu Mythology. Oxford University Press. fq. 234–235. ISBN 978-0-19-533261-2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "Williams2008p234" defined multiple times with different content - ^ a b James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. The Rosen Publishing Group. fq. 518–519. ISBN 978-0-8239-3180-4.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "Lochtefeld2002p518" defined multiple times with different content - ^ Sukumari Bhattacharji (2007). The Indian Theogony. Cambridge University Press. fq. 322–323, 337, 338, 341–342.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Prajapati, Prajāpati, Prajāpatī, Praja-pati: 30 definitions". 28 shtator 2010.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Constance Jones; James D. Ryan (2006). Encyclopedia of Hinduism. Infobase Publishing. fq. 332. ISBN 978-0-8160-7564-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "JonesRyan2006p332" defined multiple times with different content - ^ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. The Rosen Publishing Group. fq. 169, 518–519. ISBN 978-0-8239-3180-4.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ David Kinsley (1988). Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition. University of California Press. fq. 12–13. ISBN 978-0-520-90883-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Sukumari Bhattacharji (2007). The Indian Theogony. Cambridge University Press. fq. 322–323.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Jan Gonda (1986). Prajāpatiʼs rise to higher rank. BRILL Academic. fq. 20–21. ISBN 90-04-07734-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Annette Wilke; Oliver Moebus (2011). Sound and Communication: An Aesthetic Cultural History of Sanskrit Hinduism. Walter de Gruyter. fq. 414–416. ISBN 978-3-11-024003-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c David Adams Leeming (2010). Creation Myths of the World: An Encyclopedia. ABC-CLIO. fq. 144–146. ISBN 978-1-59884-174-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "Leeming2010p144" defined multiple times with different content - ^ Jan Gonda (1986). Prajāpatiʼs rise to higher rank. BRILL Academic. fq. 5, 14–16. ISBN 90-04-07734-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Sukumari Bhattacharji (2007). The Indian Theogony. Cambridge University Press. fq. 324–325.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Jan Gonda (1986). Prajāpatiʼs rise to higher rank. BRILL Academic. fq. 17–18. ISBN 90-04-07734-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Sukumari Bhattacharji (2007). The Indian Theogony. Cambridge University Press. fq. 326–327.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)