Shihni burimin për Sekula Drljevic

{{Infobox officeholder 
| name                = Sekula Drljević
| image               = File:Sekula Drljevic.jpg
| caption             = Drljević in {{Circa|1937-39}}
| imagesize           = 200px
| office = [[Italian governorate of Montenegro|President of the Governing&nbsp;Committee of Italian governorate of Montenegro]]
| term_start = 12 July 1941
| term_end = September 1941 
| governor = [[Serafino Mazzolini]]<br />[[Alessandro Pirzio Biroli]]
| successor = [[Blažo Đukanović]]<br />{{small|(as the Head of the National&nbsp;Committee)}}
| office1 = [[Parliament of Yugoslavia|Member of the National Assembly of Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes]]
| term_start1 = February 1925
| term_end1 = September 1927
| constituency1 = [[Kolašin]]
| office2             = [[Ministry of Finance (Montenegro)|Minister of Finance of the Kingdom <br />of Montenegro]]
| term_start2         = 6 June 1912
| term_end2           = 25 April 1913
| primeminister2      = [[Lazar Tomanović]]<br />[[Mitar Martinović]]
| predecessor2        = [[Filip Jergović]]
| successor2          = Risto Popović
| birth_date          = 7 September 1884
| birth_place         = [[Kolašin]], [[Principality of Montenegro|Montenegro]]
| death_date          = {{nowrap|{{death date and age|df=yes|1945|11|10|1884|11|10}}}}
| death_place         = [[Judenburg]], [[Austria]]
| nationality         = 
| party               = [[Montenegrin Federalist Party]]<br />[[True People's Party]]
| spouse              = 
| relations           = 
| alma_mater          = [[University of Zagreb]]
| occupation          = Politician, lawyer
| native_name         = Секула Дрљевић
}}

'''Sekula Drljević''' ( 7 shtator 1884&nbsp;– 10 nëntor 1945) ishte [[Nacionalizmi malazez|nacionalist malazez]], [[Mbretëria Jugosllave|jugosllav]], politikan, orator dhe teoricien. Gjatë [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]] ai ishte bashkëpunëtor me [[Ustashe|ustashët]] në shtetin kukull [[Gjermania Naziste|gjerman]] të [[Shteti i pavarur i Kroacisë|Shtetit të Pavarur të Kroacisë]] .

Drleviq kishte lindur në qytetin e [[Koloshini|Kolashinit]], pastaj ai doktoratori  në drejtësi dhe u bë Ministër i Drejtësisë dhe Financave në [[Mbretëria e Malit të Zi|Mbretërinë e Malit të Zi]] para shpërthimit të [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]] . Gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave, ai ishte një anëtar drejtues i "[[Të Gjelbrit (Mali i Zi)|Të Gjelbërve]]", një lëvizje nacionaliste dhe separatiste malazeze. Duke qenë ithtar i teorisë se malazezët ishin një grup etnik i ndryshëm nga [[serbët]], ai gjithashtu themeloi dhe u bë udhëheqës i [[Partia Federaliste Malazeze|Partisë Federaliste Malazeze]] .

Pas [[Pushtimi i Jugosllavisë|pushtimit të Jugosllavisë nga Boshti]] në prill 1941, Drljević filloi bashkëpunimin me autoritetet italiane që pushtuan Malin e Zi. Në korrik, ai [[Shteti i Pavarur i Malit të Zi|shpalli rivendosjen e Mbretërisë së Malit të Zi]], por përpjekja e tij për të krijuar një shtet kukull të përafruar me Boshtin shkaktoi një [[Kryengritja në Mal të Zi (1941)|kryengritje të menjëhershme]] . Atë shtator, autoritetet italiane e dërguan atë në një kamp internimi në Itali pas shpërthimit të një revolte antifashiste. Drljević u arratis nga kampi disa muaj më vonë dhe u fut në gjysmën e Shtetit të Pavarur të Kroacisë (NDH) të kontrolluar nga gjermanët. Në verën e vitit 1944, ai krijoi Këshillin Shtetëror të Malit të Zi në [[Zagrebi|Zagreb]] .

Drljeviq u kthye në Mal të Zi në vitin 1945 dhe ra dakord për formimin e Ushtrisë Kombëtare Malazeze me komandantin çetnik Pavle Gjurishiq . Gjurishiq dhe disa komandantë të tjerë çetnikë më vonë u zunë në pritë dhe u vranë në emër të Drljevićit dhe NDH-së. Njerëzit e Gjurishiqit më vonë iu bashkuan Ushtrisë Kombëtare Malazeze të Drljeviqit dhe u tërhoqën me të drejt kufirit austriak. Në mesin e vitit 1945, Drljević kaloi në Austri me gruan e tij dhe të dy përfunduan në një kamp për personat e zhvendosur në Judenburg, ku u vranë nga agjentët çetnikë që kërkonin të hakmerreshin për vdekjen e Gjurishiqit.

== Jeta e hershme dhe karriera politike ==
[[Skeda:Sekula_Drljević.jpg|parapamje|Sekula Drljeviq, {{Rreth|1925}}]]
[[Skeda:Atentat_u_skupstini.JPG|parapamje|Drljević u përpoq të largonte [[Stjepan Radić|Stjepan Radiqin]] që të merrte pjesë në një seancë të parlamentit jugosllav përpara vrasjes së tij atje në vitin 1928 (foto).]]
Sekula Drljević lindi më 7 shtator 1884 në fshatin Ravno, afër qytetit të [[Koloshini|Kolashinit]] . Pas mbarimit të shkollës juridike në [[Zagrebi|Zagreb]] dhe doktoraturës, ai u bë Ministër i Drejtësisë dhe Financave në [[Mbretëria e Malit të Zi|Mbretërinë e Malit të Zi]] në vitin 1910. <ref name="history">{{Cite web |title=HISTORY |url=http://www.mif.gov.me/en/sections/history?alphabet=lat |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210425231207/https://www.mif.gov.me/en/sections/history?alphabet=lat |archive-date=25 prill 2021 |access-date=19 shkurt 2020 |website=mif.gov.me|lang=en}}</ref> {{Sfn|Rupić|1997}} Vëllai i tij Janko Drljević ishte në atë kohë deputet nga [[Partia Popullore e Vërtetë|Partia Popullore e Vërtetë.]] . Drljević u bë gjithashtu deputet dhe gjithashtu shërbeu si ministër në kabinetin e [[Nikolla I i Malit të Zi|Mbretit Nikolla]] gjatë [[Luftërat Ballkanike|Luftërave Ballkanike]] (1912–1913) dhe ishte i njohur për aftësitë e tij retorike. {{Sfn|Jovović|1924}}

Gjatë [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]], ai u kap nga forcat [[Perandoria Austro-Hungareze|austro-hungareze]] dhe u internua në kampin e internimit Boldagason në Hungari, ku ai u kundërshtua fuqishëm me mbretin Nikolla. {{Sfn|Vukčević|1994}} Ai u lirua pas luftës dhe u zhvendos në Zemun ku edhe punoi si avokat. Ai u bë një anëtar udhëheqës i " [[Të Gjelbrit (Mali i Zi)|Të Gjelbërve]] " ( ''zelenaši'' ), një lëvizje separatiste malazeze e cila u rreshtua në anën e Partisë Federaliste Jugosllave. {{Sfn|Banac|1984}} Gjatë kësaj kohe, ai bashkëpunoi shpesh me politikanë kroatë si [[Stjepan Radić]], [[Vladko Macek|Vlatko Maček]] dhe [[Ante Pavelić]], {{Sfn|Rupić|1997}} me të cilët u bënë miq të mirë. {{Sfn|Vukčević|1994}} Në mesin e viteve 1920, Drljević themeloi [[Partia Federaliste Malazeze|Partinë Federaliste Malazeze]] . {{Sfn|Rupić|1997}} Ai shpejt u bë udhëheqësi i vetëm i partisë {{Sfn|Frank|2010}} dhe teoricieni kryesor. {{Sfn|Banac|1984}}

Ai shprehu mbështetjen për unitetin e Jugosllavisë dhe theksoi besnikërinë e Malit të Zi ndaj kombësisë serbe, por argumentoi se një komb nuk duhet domosdoshmërisht të jetë pjesë e një shteti të vetëm dhe la të kuptohet se ai do të mbështesë rivendosjen e pavarësisë së Malit të Zi. Rrjedhimisht, “[[Të Gjelbrit (Mali i Zi)|të Gjelbërit]]” kërkuan që kufijtë e brendshëm të Jugosllavisë të organizoheshin që të përputheshin me kufijtë e shteteve ballkanike siç ishin para vitit 1918. {{Sfn|Banac|1984}}

Drljević dhe [[Mihailo Ivanoviq|Mihailo Ivanović]] fillimisht u përpoqën të themelonin Partinë Malazeze për zgjedhjet e vitit 1920 për Asamblenë Kushtetuese, por nuk mundën ta bënin këtë për shkak të mungesës së kohës dhe rezistencës nga autoritetet. <ref>{{Cite journal |last=Troch |first=Pieter |date=2008 |title=The divergence of elite national thought in Montenegro during the interwar period |journal=Tokovi Istorije |issue=1–2 |pages=21–37|lang=en}}</ref> Drljević kandidoi pa sukses për Partinë Federaliste Malazeze në zgjedhjet e vitit 1923 në të dy qarqet [[Nikshiqi|Nikshiq]] dhe [[Koloshini|Kolashin]] . Ai kandidoi përsëri në Kolashin në vitin 1925 dhe u zgjodh në Asamblenë Kombëtare. Në vitin 1927, Drljević u zgjodh përfaqësues i rrethit të Zemunit në listën zgjedhore të [[Partia Fshatare Kroate|Partisë Fshatare Kroate]] (HSS). Më pas, ai ndihmoi në zgjidhjen e një përçarjeje politike midis Radiqit dhe politikanit [[Serbët|serb]] Svetozar Pribićević, duke rezultuar në formimin e një koalicioni HSS- Partia Demokratike . {{Sfn|Rupić|1997}} Vitin pasues, Drljević u përpoq pa sukses të bindte Radiqin që të mos merrte pjesë në Asamblenë Kombëtare të [[Mbretëria Jugosllave|Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve]] përpara vrasjes së tij nga politikani serb Puniša Račić . {{Sfn|Ramet|2006}} {{Sfn|Glenny|2012}}

== Lufta e Dytë Botërore ==

=== Lideri malazez ===
Më 6 prill 1941, forcat [[Fuqitë e Boshtit|e Boshtit]] [[Pushtimi i Jugosllavisë|pushtuan]] Jugosllavinë. Mali i Zi u pushtua nga forcat e [[Gjermania Naziste|Gjermanisë]] dhe [[Mbretëria e Italisë|Italisë]], ku gjermanët sulmuan nga [[Bosnja (rajon)|Bosnja]] dhe [[Hercegovina]] dhe italianët nga [[Shqipëria nën pushtimin italian (1939–43)|Shqipëria]] . Gjermanët më vonë u tërhoqën, duke lënë italianët të pushtonin zonën. {{Sfn|Tomasevich|2001}} Në pjesën perëndimore të Jugosllavisë, Paveliqi, i cili kishte qenë në mërgim në [[Mbretëria e Italisë|Italinë]] e [[Benito Musolini|Benito Musolinit]], u emërua ''Poglavnik'' (udhëheqës) i një shteti kroat të udhëhequr nga [[Ustashe|ustashët]] - [[Shteti i pavarur i Kroacisë|Shteti i Pavarur i Kroacisë]] ( {{Lang-hr|Nezavisna Država Hrvatska}}, ''NDH'' ). NDH kombinoi pothuajse të gjithë [[Kroacia|Kroacinë]] e sotme, të gjithë [[Bosnja dhe Hercegovina|Bosnjën dhe Hercegovinën]] moderne dhe pjesë të [[Serbia|Serbisë]] së sotme në një "kuazi-protektorat italo-gjerman". {{Sfn|Tomasevich|2001}} Autoritetet e NDH-së, të udhëhequra nga [[Milicia Ustashe]], {{Sfn|Tomasevich|2001}} më pas zbatuan politika gjenocidale kundër popullsisë serbe, [[Hebrenjtë|hebreje]] dhe [[Romët|rome]] që jetonin brenda kufijve të shtetit të ri. {{Sfn|Hoare|2007}}

Krijimi i një shteti kukull të Boshtit të njohur si Mbretëria e Malit të Zi u shpall më 12 korrik 1941. Shteti do të drejtohej nga një regjent italian dhe do të drejtohej nga Drljeviqi dhe përkrahësit e tij. Më 13 korrik, kjo shpallje nxiti shpërthimin e një [[Kryengritja në Mal të Zi (1941)|kryengritjeje antiitaliane në Mal të Zi]] të udhëhequr nga [[Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë|komunistët]] vendas (partizanë) dhe nacionalistët serbë ( [[çetnikët]] ). {{Sfn|Pavlowitch|2007}} {{Sfn|Tomasevich|1975}} Pasi mori pushtetin një ditë më parë, Drljević themeloi Komitetin Administrativ të Përkohshëm të Malit të Zi, një entitet kolaboracionist që ishte një komponent territorial i [[Perandoria Italiane|Perandorisë Italiane]] . {{Sfn|Frank|2010}} Ai gjithashtu organizoi ndjekësit e tij për të luftuar kundër çetnikëve malazezë dhe [[Partizanet e rene ne ish Jugosllavi|partizanëve jugosllavë]] . {{Sfn|Kurapovna|2009}} Në shtator, ai u shkarkua nga detyra nga italianët. {{Sfn|Roberts|2007}}

Duke besuar se i rrezikohej jeta nga revolta, e dërguan në një kamp internimi në Itali. Ideja e një Mali të Zi të pavarur u braktis dhe italianët zgjodhën një [[Shteti i Pavarur i Malit të Zi|guvernator ushtarak]] . Disa muaj më vonë, Drljević u arratis dhe u kontrabandua në zonën e NDH-së të kontrolluar nga gjermanët. {{Sfn|Tomasevich|1975}} Me dorëzimin e Italisë në shtator 1943, ai u kthye në Zemun. Në verën e vitit 1944 Drljević u zhvendos në Zagreb, ku krijoi një Këshill shtetëror malazez në NDH {{Sfn|Rupić|1997}} me ndihmën e gjermanëve dhe kroatëve. {{Sfn|Tomasevich|1975}} Ai gjithashtu botoi një pamflet në Zagreb me titull ''Kush janë serbët?'' ( {{Lang-hr|Tko su Srbi?}}  ). Në të, ai fajësoi politikat "agresive" serbe për të gjitha problemet e kaluara dhe moderne në Ballkan, i paraqiti serbët etnikë si një "racë të degjeneruar" dhe vuri në dukje ngjashmëritë e tyre me hebrenjtë. {{Sfn|Frank|2010}}

Pas pushtimit të Jugosllavisë nga Boshti, Drljeviqi ishte bërë ithtar i teorisë se malazezët ishin një grup etnik i ndryshëm nga serbët. {{Sfn|Trencsényi|Kopček|2007}} Që në vitin 1921 ai kishte deklaruar se “mentalitetet” serbe dhe malazeze ishin diametralisht të kundërta. Ai mes tjerash deklaronte: “Mentalitetet e serbëve dhe malazezëve janë të papajtueshme. Viza e të parit ishte e njollosur me skllavërinë [osmane]; liria i dha këtij të fundit një pamje të re”. Vetëm në vitin 1941 Drljeviqi e përforcoi nocionin se malazezët nuk ishin aspak [[Sllavët|sllavë]], por se të gjithë njerëzit [[Raca dinarike|dinarikë e]] kishin prejardhjen nga [[ilirët]] e lashtë. {{Sfn|Banac|1984}} Ai shkroi:<blockquote>Racat janë bashkësi gjaku, ndërsa njerëzit janë krijesa të historisë. Me gjuhën e tyre, populli malazez i përket komunitetit gjuhësor sllav. Me gjakun e tyre, megjithatë, ata i përkasin [popujve dinarikë]. Sipas shkencës bashkëkohore të racave evropiane, popujt [dinarikë] e kanë prejardhjen nga ilirët. Prandaj, jo vetëm farefisnia, por identiteti i formave të caktuara kulturore midis popujve dinarikë, që nga shqiptarët e deri te tirolozët e jugut, të cilët janë ilirë të gjermanizuar. {{Sfn|Banac|1984}}</blockquote>

=== Tërheqja dhe vdekja ===
Në pranverën e vitit 1945, Drljeviqi vizitoi pjesët e Malit të Zi të mbajtura nga çetnikët e Pavle Gjurishiqit . {{Sfn|Rupić|1997}} Pikërisht këtu Gjurishiq bëri një marrëveshje për sjellje të sigurt me Drljevićin dhe me elementë të Forcave të Armatosura të NDH-së. Megjithëse detajet e marrëveshjes janë të panjohura, duket se është rënë dakord që Gjurishiq dhe njerëzit e tij do të kalonin në NDH dhe do të kalonin [[Lumi i Savës|lumin Sava]] në [[Sllavonia|Sllavoni]], ku do të rreshtoheshin me Drljeviqin si pjesëtarë të formacionit [[Korpusi Vullnetar i Malit të Zi|Ushtria Kombëtare Malazeze]], me Gjurishiqin që do të vazhdonte të mbante komandën operacionale. Duke qenë me dyshime për qëllimet e Drljevićit, Gjurishiq u përpoq ta mposhtte atë dhe forcat e tij duke dërguar vetëm të sëmurët dhe të plagosurit e tij përtej Savës, duke mbajtur trupat e tij të aftë në jug të lumit. Pas humbjes së tij në Betejën e Fushës së Lijevçes, në veri të [[Banja Lluka|Banja Lukës]], dhe largimit të një prej nën-njësive të tij te Drljeviqi, Gjurishiq u detyrua të negociojë drejtpërdrejt me drejtuesit e forcave të NDH-së për lëvizjen e mëtejshme të njësive të tij drejt Sllovenisë. Ky duket se ka qenë një kurth, pasi ai është sulmuar dhe kapur prej tyre gjatë rrugës për në takim. {{Sfn|Tomasevich|1975}} Më 17 prill 1945, pasi u kthye në Zagreb, Drljević lëshoi një proklamatë me programin e tij politik dhe ftoi "ushtrinë" e tij për të luftuar si kundër Jugosllavisë së re, ashtu edhe [[çetnikët]] e [[Draža Mihailović|Drazha Mihailović]]<nowiki/>it. <ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=4Y5pAAAAMAAJ |title=Magazine of contemporary history |publisher=Institut |year=1971 |page=88<!-- |quote=Po povratku u Zagreb, Drljević je 17. aprila uputio proglas Crnogorskoj narodnoj vojsci, u kome ie iznio svoj politički program i pozvao pripadnike svoje »vojske« u borbu protiv nove Jugoslavije i protiv četnika Draže Mihailovića, a za stvaranje -->}}</ref> Më 20 prill, Gjurishiq, Petar Baqoviq, Dragisha Vasiq dhe Zaharije Ostojiq u dërguan në burgun Stara Gradishka, afër Jasenovacit .

Ustashët i mblodhën në një fushë së bashku me 5000 të burgosur të tjerë çetnikë dhe organizuan që Drljeviqi dhe pasuesit e tij të zgjidhnin 150 oficerë çetnikë dhe intelektualë joluftëtarë për ekzekutim. {{Sfn|Fleming|2002}} Gjurishiq, Baqovic, Vasić dhe Ostojić ishin mes të përzgjedhurve. {{Sfn|Pajović|1987}} Ata dhe të tjerët u ngarkuan në varka nga ustashët dhe u dërguan përtej lumit Sava, ku u vranë ose në vetë kampin e përqendrimit të Jasenovacit ose në një moçal aty pranë. {{Sfn|Fleming|2002}} Si forcat e NDH-së ashtu edhe Drljeviqi kishin arsye për të futur në grackë Gjurishiqin. Forcat e NDH-së ishin të motivuara nga terrori masiv i kryer nga Gjurishiq mbi popullsinë myslimane në Sanxhak dhe Bosnjën juglindore, ndërsa Drljević ishte kundër mbështetjes së Gjurishiqit për një bashkim të Serbisë dhe Malit të Zi, i cili binte ndesh me separatizmin e Drljevićit. {{Sfn|Tomasevich|1975}} Të mbetur pa një udhëheqës, shumica e njerëzve të Gjurishiqit u integruan në Ushtrinë Kombëtare Malazeze të Drljević-it dhe u tërhoqën me të drejt kufirit austriak. {{Sfn|Thomas|Mikulan|1995}}

Në gjysmën e dytë të majit, trupat e Ushtrisë Kombëtare Malazeze iu dorëzuan anglezëve dhe u kthyen shpejt në Jugosllavi dhe në duart e komunistëve. {{Sfn|Tomasevich|2001}} Drljević arriti t'i shmangej kapjes dhe ai dhe gruaja e tij kërkuan strehim në një kamp për personat e zhvendosur në qytetin austriak të Judenburgut . {{Sfn|Walters|2009}} Më 10 nëntor 1945, tre nga ndjekësit e Gjurishiqit i zbuluan atje dhe i vranë duke i prerë fytin. {{Sfn|Tomasevich|1975}} <ref>Historian [[Jozo Tomasevich]] states that the killers were followers of Đurišić.(Tomasevich. 1975, 447–448) Author Guy Walters identifies them as three agents from Yugoslavia.(Walters. 2009, 120)</ref>

== Trashëgimia ==
Në vitin 1944, Drljević riorganizoi tekstin e këngës patriotike malazeze " [[Oj, svijetla majska zoro]] " për të festuar krijimin e regjimit kukull malazez që ishte vendosur në korrik 1941. {{Sfn|Morrison|2009}} Ai u shpall [[Krimet e luftës|kriminel lufte]] në [[Gjyqi i Nyrëmbergut|gjyqin e Nurembergut]] në vitin 1946. {{Sfn|Kurapovna|2009}} Kur teksti i këngës "Oj, svijetla majska zoro" u zgjodh si [[himni kombëtar]] i [[Mali i Zi|Malit të Zi]] në vitin 2006 bashkë me shtesat e Drljevićit të paprekura, shumë [[Antifashizmi|antifashistë]] malazezë protestuan kundër përzgjedhjes për shkak të konotacioneve të tij fashiste. {{Sfn|Morrison|2009}}

== Publikimet ==

* ''Borba za carinsku, vojnu i diplomatsku uniju između Crne Gore i Srbije'' (1914) ''(Një betejë për një bashkim zakonor, ushtarak dhe diplomatik midis Malit të Zi dhe Serbisë)''
* ''Centralizam ili federalizam'' (1926) ''(Centralizim ose federalizim)''
* ''Balkanski sukobi 1905–1941'' (1944) ''(Konfliktet ballkanike 1905-1941)''
* ''Tko su serb?'' (1944) ''(Kush janë serbët)''

== Shih edhe ==
* [[Mali i Zi]]
* [[Historia e Malit të Zi]]
* [[Mbretëria e Malit të Zi]]
* [[Principata e Malit të Zi]]

== Literatura ==
* {{cite book   | last = Karaula   | first = Željko   | author-link = Željko Karaula   | year = 2022   | title = Drljević 1884-1945. Politička biografija   | publisher = Crnogorski kulturni forum - Dukljanska akademija nauka i umjetnosti   | location = Cetinje   | isbn = 978-9940-554-99-6   | url = https://historiografija.ba/article.php?id=1509   }}
* {{cite book   | last = Banac   | first = Ivo   | author-link = Ivo Banac   | year = 1984   | title = The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics   | publisher = Cornell University Press   | location = Ithaca, New York   | isbn = 978-0-8014-9493-2   | url = https://books.google.com/books?id=KfqbujXqQBkC   }}
* {{cite book   | last = Fleming   | first = Thomas   | author-link = Thomas Fleming (political writer)   | year = 2002   | title = Montenegro: The Divided Land   | publisher = Chronicles Press   | location = Rockford, Illinois   | isbn = 978-0-9619364-9-5   }}
* {{cite book   | last = Frank   | first = Chaim   | editor1-last = Petersen   | editor1-first = Hans-Christian   | editor2-last = Salzborn   | editor2-first = Samuel   | year = 2010   | title = Antisemitism in Eastern Europe: History and Present in Comparison   | chapter = Anti-Semitism in Yugoslavia   | publisher = Peter Lang   | location = Bern, Switzerland   | isbn = 978-3-631-59828-3   | url = https://books.google.com/books?id=k6sqlTGHpsAC   }}
* {{cite book   | last = Glenny   | first = Misha   | author-link = Misha Glenny   | year = 2012   | title = The Balkans: 1804–2012   | url = https://archive.org/details/balkansnationali0000glen_u6p7   | publisher = Granta Books   | location = London, England   | isbn = 978-1-77089-273-6   }}
* {{cite book   | last = Hoare   | first = Marko Attila   | author-link = Marko Attila Hoare   | year = 2007   | title = The History of Bosnia: From the Middle Ages to the Present Day   | publisher = Saqi   | location = London, England   | isbn = 978-0-86356-953-1   }}
* {{cite book   | last = Jovović   | first = Pantelija   | year = 1924   | title = Montenegrin Politicians – Portraits   | publisher = Vreme   | location = Belgrade, Serbia   | language = sr   | url = http://montenegrina.net/wp-content/uploads/2014/12/CRNOGORSKI-POLITICARI.pdf   }}
* {{cite book   | last = Kurapovna   | first = Marcia   | year = 2009   | title = Shadows on the Mountain: The Allies, The Resistance, And The Rivalries That Doomed WWII Yugoslavia   | publisher = John Wiley & Sons   | location = Hoboken, New Jersey   | isbn = 978-0-470-08456-4   | url = https://books.google.com/books?id=wfy7-5K74gMC   }}       
* {{cite book   | last = Morrison   | first = Kenneth   | year = 2009   | title = Montenegro: A Modern History    | publisher = I.B. Tauris   | location = New York, New York   | isbn = 978-1-84511-710-8   }}
* {{cite book   | last = Pajović   | first = Radoje   | year = 1987   | title = Pavle Đurišić   | publisher = Centar za informacije i publicitet   | location = Zagreb, Yugoslavia   | isbn = 978-86-7125-006-1   | language = sh   }}
* {{cite book   | last = Pavlowitch   | first = Stevan K.   | author-link = Stevan K. Pavlowitch   | year = 2007   | title = Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia   | url = https://archive.org/details/hitlersnewdisord0000pavl   | publisher = Columbia University Press   | location = New York, New York   | isbn = 978-1-85065-895-5   }}
* {{cite book   | last = Ramet   | first = Sabrina P.   | year = 2006   | title = The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005   | publisher = Indiana University Press   | location = Bloomington, Indiana   | isbn = 978-0-253-34656-8   | url = https://books.google.com/books?id=FTw3lEqi2-oC   }}
* {{cite book   | last = Roberts   | first = Elizabeth   | year = 2007   | title = Realm of the Black Mountain: A History of Montenegro   | publisher = Cornell University Press   | location = Ithaca, New York   | isbn = 978-0-8014-4601-6   }}
* {{cite book
  | last = Rupić
  | first = Mato
  | editor1-last = Dizdar
  | editor1-first = Zdravko
  | editor2-last = Grčić   | editor2-first = Marko   | editor3-last = Ravlić   | editor3-first = Slaven      | editor4-last = Stuparić   | editor4-first = Darko   | year = 1997   | title = Tko je tko u NDH   | trans-title = Who's Who in the NDH   | chapter = Drljević, Sekula   | publisher = Minerva   | location = Zagreb, Croatia   | isbn = 978-953-6377-03-9   | language = hr   | page = 100   }}
* {{cite book   | last1 = Thomas   | first1 = Nigel   | last2 = Mikulan   | first2 = Krunoslav   | title = Axis Forces in Yugoslavia 1941–45   | publisher = Osprey Publishing   | year = 1995   | location = New York, New York   | isbn = 978-1-85532-473-2   | url = https://books.google.com/books?id=A8X6UH58dlgC   }}
* {{cite book   | last = Tomasevich   | first = Jozo   | author-link = Jozo Tomasevich   | year = 1975   | title = War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks   | publisher = Stanford University Press   | location = Stanford, California   | isbn = 978-0-8047-0857-9   | url = https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ   }}
* {{cite book   | last = Tomasevich   | first = Jozo   | author-link = Jozo Tomasevich   | year = 2001   | title = War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration   | publisher = Stanford University Press   | location = Stanford, California   | isbn = 978-0-8047-3615-2   | url = https://books.google.com/books?id=fqUSGevFe5MC   }}
* {{cite book   | last1 = Trencsényi   | first1 = Balázs   | last2 = Kopček   | first2 = Michal   | year = 2007   | title = Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe (1770–1945) Volume II: National Romanticism – the Formation of National Movements   | chapter =  Petar II Petrović-Njegoš: The Mountain Wreath   | publisher = Central European University Press   | location = Budapest, Hungary   | isbn = 978-963-7326-60-8   | url = https://books.google.com/books?id=TpPWvubBL0MC   }}
* {{cite book   | last = Vukčević   | first = Boško S.   | year = 1994   | title = Tito: Architect of Yugoslav Disintegration   | url = https://archive.org/details/titoarchitectofy0000vukc   | publisher = Rivercross Publishing   | location = New York, New York   | isbn = 978-0-944957-46-2   }}
* {{cite book   | last = Walters   | first = Guy   | author-link = Guy Walters   | year = 2009   | title = Hunting Evil: The Nazi War Criminals Who Escaped and the Quest to Bring Them to Justice    | publisher = Random House   | location = New York, New York   | isbn = 978-0-307-59248-4   | url = https://books.google.com/books?id=zDT_ua0lGTsC   }}

== Referime ==
{{reflist|3}}
[[Kategoria:Politikanë nga Mali i Zi]]
[[Kategoria:Kryeministra të Malit të Zi]]
[[Kategoria:Shkrimtarë malazezë]]
[[Kategoria:Vdekje 1945]]
[[Kategoria:Lindje 1884]]



[[Kategoria:Nacionalistë malazezë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Kolashini]]