Zef Krispi
Zef Krispi (Giuseppe Crispi; Pallaci, 30 korrik 1781 – Pallaci, 10 shtator 1859) ishte një filolog dhe prift italian me prejardhje arbëreshe. Një nga figurat kryesore të komunitetit arbëresh të Siçilisë të asaj kohe, ai shkroi një sërë veprash për gjuhën shqipe. Nipi i tij, Francesco ishte Kryeministër i Italisë në fund të shekullit të 19-të.
Duke qenë një ndër figurat më të rëndësishme të komunitetit shqiptar të Siçilisë ( arbëreshe ) të shekullit të 19-të, ai ishte prift i ritit bizantin, filolog, grekolog dhe albanolog i njohur, autor i disa studimeve për gjuhën shqipe, shqiptarët dhe origjinën e tyre pellagjiko-ilire. Rektor i Seminarit italo-shqiptar të Palermos, ai shuguroi peshkop për besimtarët shqiptarë të ritit lindor të ishullit dhe peshkop titullar i Lampsakut . Francesco Crispi ishte djali i vëllait të tij Tommaso.
Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Zef Krispi lindi më 30 korrik 1781 në Pallaci. Arsimin fillor e kreu në vendlinje ndërsa studimet i kreu në Seminarin Italo-Shqiptar të Palermos, me mësues Nicola Chetta, Giovanni Meli dhe Francesco Nascè.
Më 26 maj 1808 Zef Krispi u shugurua prift i ritit "grek" të komunitetit italo-shqiptar të Siçilisë në kishën e Maria Santissima Assunta në Pallaci.
Ai mbajti postin akademik të profesorit të letërsisë antike greke në Universitetin Mbretëror të Palermos, pasi fitoi konkursin për këtë katedër në vitin 1813.
Rektor i Seminarit italo-shqiptar të Palermos dhe peshkop titullar i Lampsacus që nga viti 1836 [1], duke pasuar Francesco Chiarchiaro në postin e fundit. Në "panteonin" e burrave të shquar të Siçilisë në Kishën e San Domenikos në Palermo ndodhet një medalion përkujtimor prej mermeri kushtuar Zef Krispit dhe vendosur atje me iniciativën e mikut të tij Agostino Gallo.
Vepra kryesore e Krispi-t titullohet Kujtime për gjuhën shqipe, botuar më 1831 në Palermo. Kjo vepër përbën monografinë e parë për gjuhën shqipe. Duke marrë tezat e Conrad Malte-Brun, sipas Krispit, shqipja ishte e lidhur ngushtë me gjuhët pellazge, maqedonase dhe proto-eoliane, prandaj duke e konsideruar atë si paraardhës të greqishtes, një gjuhë e cila sipas Krispit do të kishte humbur konotacionet e saj origjinale. Monografia ndikoi në qëndrimet e autorëve të tjerë arbëreshë si Giuseppe Schirò, i cili e përdori atë për të shkruar veprën e tij, të vitit 1834, me titull, Marrëdhëniet midis Epirit dhe Mbretërisë së Dy Siçilive . Vepra të tjera të Crispit kanë të bëjnë me kulturën dhe historinë e komunitetit arbëresh në Siçili.
Ai vdiq më 10 shtator 1859 në Pallaci dhe është varrosur në kishën Maria Santissima Assunta .
Publikime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Kursi i studimit teorik dhe praktik për gjuhën greke, 1822
- Chrestomazia, domethënë një kurs studimi teorik dhe praktik për gjuhën greke të ekspozuar metodikisht, Palermo, 1847-1852
- Kujtime mbi origjinën dhe themelimin e Pallaci, një koloni greko-shqiptare në Siçili', Palermo, 1827
- Oracione dhe fragmente të Lisias së Sirakuzës, 1834
- Joannis Meli siculi poete celeberrimi selecta carmina, facta e siculis graeca Panormi, 1840
- Explanatio lapidis inscripti figurisque exornati, Panormi, 1846
- Fragmente të reja nga Diodorus Siculus të marra nga palimpsestet e Vatikanit nga kardinali Angelo Mai, të përkthyera nga teksti greqisht në gjuhën italiane nga Zef Krispi me një fjalim paraprak, etj. , Palermo, 1847
- Kujtimet historike të disa zakoneve që u përkasin kolonive shqiptare të Siçilisë, Palermo, 1853
- Shënime mbi një stacion të lashtë të faturave të figurinave në Journal of Sciences, Letters and Arts for Sicili (vëll. 43)
- Kujtime për gjuhën shqipe, 1831