Çiftelia
Çiftelia është një vegël muzikore kordofone me dy tela që luhet me pendë, ndryshe i njohur si karadyzen dhe tamërr. Luhet nga malësorët e Pukës, Mirditës, Lumës, Malësisë së Gjakovës,[1] Kosovës dhe Malit të Zi Jugor.[2]
Përdorej për të shoqëruar rapsodi apo balada, njohur si këngë me çifteli, kënduar nga rapsodë si Dervish Shaqa. Tanimë përdoret shpesh ndër dasma a koncerte shqiptare.[3]
Ndërtimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Çiftelia ndryshon në përmasa, më së shpeshti e akorduar në B3 dhe E3. Tingulli në çifteli përfitohet me ndridhjen e telit të epërm, ndërsa lartësia e tingujve përcaktohet tek teli i poshtëm.[4] Zakonisht punohet prej drurit të arrës dhe prej drurit të qershisë. Çiftelia është e ndërtuar prej këtyre pjesëve: koka (ndryshe quhet edhe kupolla e çiftelis) e cila në mbrendi është e shprazët, qafa ku janë të ndara notat ose ndryshe quhen perde (popullore fusha), dhe në skaj të qafës ndodhe shtrënguesit e telave të cilët janë dy.
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fjala prejardhjen e nga sinkopimi i fjalëve në gjuhën turke çifté dhe tellí, fjalëpërfjalë "me tela çift".[1]
Çiftelia nuk luhet në Azinë Qendrore apo Anadoll, por historikisht popujt turkikë luanin një vegël të quajtur ıklığ, që gjithashtu domethënë "dytelëshe" (iki domethënë "dy" dhe lik "-she").[5][6][7] Çiftelia bashkëndan karakteristika të kufizuara nga ıklığ, duke dalluar në tingull, melodi dhe mënyrë të kënduari.[8]
Referimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b Dizdari, Tahir (2005). "Çiftelí / -a" në Fjalorin e Orientalizmave në Gjuhën Shqipe. Tiranë: Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam. fq. 171.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Koço, Eno (2004). Albanian Urban Lyric Song in the 1930s. Europea: Ethnomusicologies and Modernities. Vëll. 2. Scarecrow Press. fq. 265. ISBN 9780810848900.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Sherer, Stan; Senechal, Marjorie (1997). Long Life to Your Children!: A Portrait of High Albania. University of Massachusetts Press. fq. 19.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Broughton, Simon; Ellingham, Mark; Trillo, Richard (1999). World Music: Africa, Europe and the Middle East. Rough Guides. fq. 2. ISBN 9781858286358.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dunford, Martin; Holland, Jack (1990). The Real guide: Yugoslavia. Prentice Hall. fq. 421. ISBN 9780137838387.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Gall, Timothy L. (2009). Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life: Europe. Gale. fq. 268. ISBN 9781414464305.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Gazimihal, Mahmut R. (1975). Ülkelerde kopuz ve tezeneli sazlarımız. Millı̂ Folklor Araştırma Dairesi yayınları. Vëll. 15. Ankara Üniversitesi Basımevi. fq. 66.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Buchanan, Donna (2007). Balkan Popular Culture and the Ottoman Ecumene: Music, Image, and Regional Political Discourse. London: Scarecrow Press. fq. 194-224. ISBN 9780810860216.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
 | Ky artikull në lidhje me muzikën është i cunguar. Ju mund të ndihmoni Wikipedian duke e zgjeruar atë. |