Dasma (roman)
| Autor | Ismail Kadare |
|---|---|
| Shteti | Shqipëri |
| Gjuha | shqip |
| Zhanri | roman |
| Botoi | shtëpia botuese "Naim Frashëri" |
Dasma njohur edhe si Lëkura e daulles është roman nga Ismail Kadare i botuar për herë të parë më 1967 në revistën "Nëntori", kurse si libër më vete në vitin 1968 nga shtëpia botuese "Naim Frashëri". U përkthye në anglisht dhe u dramatizua nga radio BBC e Londrës në vitin 1969 me titullin "Dasma dhe fantazma".[1]
I shkruar në kushtet e klimës së pafavorshme për krijimtari të lirë dhe rrezikut që u kanosej shkrimtarëve të cilët shkelnin vijën e partisë, romani u botua në vitin 1967. Romani është i mbushur me situata groteske dhe dialogë komikë prandaj disa studiues e interpretojnë si tallje me aktualitetin komunist. Pipa e quan «manifesti shqiptar i anti-realizmit socialist» dhe sipas tij është shkërbim romani përmes të cilit autori kishte nxjerrë vnerin e vet.
Sfondi dhe përmbajtja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ne gjysmën e dytë të viteve '60 Shqipëria pati versionin e saj të revolucionit kulturor kinez, ku shkrimtarët shqiptarë u detyruan të shkonin në "bazë" e të njiheshin nga afër me jetën e popullit. Të njëjtin fat e pati edhe Kadareja, i cili më 1966 u dërgua në qytetin e Beratit të jetonte "pranë popullit".[1]
Prej tri romaneve të mëhershme të Kadaresë, i pari Qyteti pa reklama kishte mbetur pa u botuar, i dyti, Gjenerali i ushtrisë së vdekur ishte kritikuar ngaqë nuk e kishte prekur temën e ndërtimit të socializmit, kurse i treti, Përbindëshi ishte ndaluar. Në kushtet e ngricës së re politiko-ideologjike, shkrimtarët dhe intelektualët viheshin në rrezik të madh nëse shkelnin vijën e partisë.[2] I përballur me klimën e pafavorshme për krijimtari të lirë dhe i gjetur nën trysni për të shkruar diçka për të "tashmen e gëzuar", gjatë qëndrimit në kombinatin e tekstilit në Berat Kadare mendon në duhet të braktisë letërsinë, apo të bëjë lëshime dhe të shkruajë nën trysninë e dogmës. Në këtë sfond merr formë romani "Lëkura e daulles" i cili si bërthamë kishte tregimin e pabotuar "Dasma e çuditshme" që Kadare e kishte shkruar disa vite më parë, por nga kjo bërthamë në fund nuk do të mbetej pothuajse asgjë.[1]
Romani botohet fillimisht në revistën Nëntori nën titullin "Lëkura e daulles" kurse një vit më vonë del si libër më vete nën titullin "Dasma". Në faqet e romanit shpaloset një pasqyrë e "Shqipërisë së re"; ndeshen punëtorë, kantiere ndërtimi, punë riedukuese; pastaj ndeshen tema të asaj kohe si emancipimi i gruas, lufta kundër martesave me mblesëri dhe lufta kundër fesë. Romani përshkohet nga atmosfera festive, një gjë e pazakontë kjo për veprat e Kadaresë.[1][3][4] Romani megjithatë është i mbushur me situata groteske dhe dialogë komikë, që i ka shtyrë disa studiues ta interpretojnë si tallje me aktualitetin komunist.[4] Poashtu kritikon burokracinë.[1]
Reagimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Romanin e shkroi pa dëshirën e tij.[5] U botua në vitin 1967 në revistën "Nëntori", në kulmin e revolucionit kulturor. Kritika zyrtare e priti me entuziazëm dhe e cilësoi si një sukses në "riedukimin" e shkrimtarëve. Romani u prit me entuziazëm nga kritika letrare zyrtare e kohës dhe u pa si sukses në riedukimin e shkrimtarëve. Për këtë arsye Kadare e mori zët dhe e quajti romanin e tij më të keq.[1]
Më 1968, Bilal Xhaferri u shpreh në Lidhjen e Shkrimtarëve kundër romanit, duke e akuzuar Kadarenë për revizionizëm ndaj doktrinës komuniste, një akuzë kjo shumë e rëndë gjatë regjimit komunist që mund ta kishte dëmtuar shumë Kadarenë. Mirëpo meqenëse këtë akuzë e bënte një njeri me "njolla" në biografi, autoritet komuniste nuk e pritën mirë.[6] Fadil Paçrami e qortoi rëndë Xhaferrin duke i kujtuar se ishte biri i një armiku të rendit.[3][7] Arshi Pipa nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës e cilësonte «nuk është roman i mirë, madje as nuk është roman, por thjesht një shkërbim romani përmes të cilit autori kishte nxjerrë vnerin e vet; ishte e kundërta e plotë e asaj që mburrte Historia e letërsisë shqiptare të realizmit socialist»; madje duke e quajtur «manifesti shqiptar i anti-realizmit socialist». Ndërsa kritika shqiptare dhe ajo e huaj e ka parë si veprën më real-socialiste të autorit.[8] Sipas Elsie, romani Dasma, krijim i Revolucionit Kulturor shqiptar të viteve 1966-1969, është vepër me vlera artistike të kufizuara, ndonëse është me interes si dokument i kohës.[3]
Në vitin 1981 Kadare ripunoi veprën duke e përgjysmuar por pa i prekur aspektet politike (heqjet do të zgjonin dyshime) dhe kthehet në versionin e parë.[1]
Përkthimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ndonëse vepër e shpërfillur nga autori, vepra u përkthye në disa vende perëndimore nga botues të majtë, përpara "Gjeneralit të ushtrisë së vdekur".[1] Për qëllim propagandistik është përkthyer anglisht nga Ali Cungu, Tiranë 1968,[8] Nju Jork 1972; norvegjisht, Oslo 1976; suedisht, Stokholm 1976; holandisht, Roterdam 1979 dhe spanjisht më 1985.[3]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c d e f g h ""Kadare e përçmoi 'Dasmën', se u pëlqye nga kritika e kohës"". Panorama Online. Marrë më 11 prill 2018.
- ^ Morgan, Peter (2011). Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990. Tiranë: Shtëpia Botuese "55". fq. 106. ISBN 978-9928-106-12-4.
- ^ a b c d Elsie, Robert (1997) [1995]. "Histori e Letërsisë Shqiptare" (PDF). elsie.de. Tiranë: Dukagjini.
- ^ a b Apolloni, Ag (2012). Paradigma e Proteut. Prishtinë: OM. fq. 22–23.
- ^ Apolloni 2012, p. 35
- ^ Apolloni, Ag (25 maj 2015). "Disidenca e Don Kishotit". Panorama Online. Marrë më 7 nëntor 2017.
- ^ Ismail Kadare, Goditja e Xhaferrit, e pamoralshme, intervistoi Aida Tuci, Shqip, 7 qershor 2014.
- ^ a b Hamiti, Muhamet (2017). "Pamje e letërsisë shqipe në studimet e Arshi Pipës" (PDF). kens.al. Kêns 1, 2017. fq. 153. ISSN 2521-7348. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 gusht 2017. Marrë më 1 nëntor 2018.