Jump to content

Burrneshat

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Burrneshë në Rapshë të Hotit, Vilajeti i Shkodrës. Foto Durham, fillim shek. 20.

Virgjëreshat e betuara, të njohura në shqip burrneshat, janë gra që ndërmarrin një betim dëlirësie dhe veshin rroba mashkullore për të jetuar si burra në shoqëritë patriarkale të Shqipërisë Veriore, Kosovës dhe Malit të Zi. Në një shtrirje më të vogël, fenomeni ekziston ose ka ekzistuar edhe nëpër Alpet Dinarike.[1] Taboo e National Geographic vlerësoi se ka më pak se 102 burrnesha në botë.[2]

Terma të tjera për burrneshat përfshijnë edhe vajzë e betuar (më e zakonshme sot dhe përdoret në situata kur prindërit marrin vendim kur vajza është foshnje apo fëmijë), mashkull (sot, përdoret rreth Shkodrës), virgjineshë, virgjereshë, verginesa, virgjin, vergjinesha, Virgjëresha Shqiptare, Virgjëreshë e lejuar, sadik (turqisht: i ndershëm, i drejtë).[3]

Fjala burrneshë përdoret po ashtu për t'u drejtuar një femre me tipare të sojshme, me karakter qendrestar.

Origjina

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Tradita e burrneshave në Shqipëri u zhvillua jashtë kanunit,[4] duke qenë se kanuni dikton se familjet duhet të jenë patrilineare (domethënë pasuria trashëgohet nga burrat e një familjeje) dhe patrilokale (pas martesës, një grua kalon në familjen e familjes së bashkëshortit të saj).[5] Gratë trajtohen si pronë e familjes. Sipas Kanunit, gratë janë të zhveshura nga shumë të drejta. Ato nuk mund të pijnë duhan, të veshin një orë, ose të votojnë në zgjedhjet e tyre lokale. Ato nuk mund të blejnë tokë, dhe ka shumë punë që nuk u lejohet të bëjnë. Ka edhe institucione në të cilat gratë nuk mund të hyjnë.[6][7]

Praktika e virgjërisë së betuar u raportua në Evropën Perëndimore fillimisht nga misionarët, udhëtarët, gjeografët dhe antropologët të cilët vizituan malet e Shqipërisë së Veriut në shekullin e 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të.[8]

Përmbledhje

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një grua bëhet burrneshë duke u betuar me një betim të parevokueshëm, para dymbëdhjetë fshatrave ose pleqve fisnorë, për të praktikuar beqarinë. Më pas ajo lejohet të jetojë si një burrë dhe mund të vishet me rroba mashkullore, të përdorë emrin mashkullor, të mbajë armë, të tymosë, të pijë alkool, të marrë punën e meshkujve, të veprojë si kreu i një familje (për shembull, të jetojë me një motër ose nënë), të luajë muzikë dhe këndojë, të ulet dhe flasë shoqërisht me burra[7][8][9].

Një grua mund të bëhet burrneshë në çdo moshë, ose për të kënaqur prindërit e saj ose vetë.[10]

Thyerja e premtimit dikur dënohej me vdekje, por dyshohet se ky ndëshkim vazhdon ende edhe sot.[7] Shumë burrnesha sot ende nuk pranojnë ta kthejnë betimin e tyre, sepse komuniteti i tyre do t'i refuzonte ato për shkeljen e zotimeve.[7] Sidoqoftë, nganjëherë është e mundur që të ripërtërihen zotimet nëse burrnesha i ka kryer detyrimet e saj ndaj familjes dhe arsyet ose motivet që e çojnë në marrjen e betimit nuk ekzistojnë më.

Motivet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kthimi në një burrneshë ishte e vetmja mënyrë për gratë, familjet e të cilave i kishin kryer si fëmijë në një martesë të rregullt për të mos e përmbushur atë, pa e çnderuar familjen e dhëndrit dhe duke rrezikuar gjakmarrjen. Ishte e vetmja mënyrë që një grua mund të trashëgonte pasurinë e familjes së saj, e cila ishte veçanërisht e rëndësishme në një shoqëri në të cilën gjakmarrja rezultoi me vdekjen e shumë shqiptarëve meshkuj, duke lënë shumë familje pa trashëgimtarë meshkuj. (Sidoqoftë, antropologu Mildred Dickemann sugjeron se ky motiv mund të jetë "mbingarkesë", duke theksuar se një grua që nuk ka fëmijë do të kishte asnjë trashëgimtarë të trashëguar pas saj, dhe gjithashtu se në disa familje jo një, por disa vajza u bënë burrnesha, dhe në të tjerat lindja e një vëllai nuk i dha fund rolit mashkullor të burrneshës.[9]) Është gjithashtu e mundshme që shumë gra zgjodhën të bëheshin burrnesha thjesht sepse u dhanë atyre më shumë liri se sa do të ishin në dispozicion një kulturë patrilineale në të cilën gratë ishin të izoluara, të ndara nga seksi, të kërkonin të bëheshin burrnesha para martesës dhe besimtare më pas, të fejuara që fëmijë dhe të martoheshin me shitje pa pëlqimin e tyre, vazhdimisht duke mbajtur dhe rritur fëmijët vazhdimisht fizikisht të punonin dhe gjithmonë të kërkonin të shtynin burra, veçanërisht burrat dhe baballarët e tyre, dhe të nënshtroheshin për rrahje.[6][8][9][11]

Burrneshat gjithashtu mund të marrin pjesë në gjakmarrje. Nëse një burrneshë vritet në një gjakmarrje, vdekja e saj llogaritej si një jetë e plotë për qëllime të llogaritjes së parave të gjakut, sesa gjysmës së një jete të caktuar zakonisht për vdekjen e një femre.[12]

Dickemann sugjeron se nënat e tyre mund të kenë luajtur një rol të rëndësishëm në bindjen e grave për t'u bërë burrnesha. Një vejushë pa djem ka pasur tradicionalisht disa mundësi në Shqipëri: ajo mund të kthehej në familjen e saj të lindjes, të qëndronte si shërbëtore në familjen e burrit të saj të vdekur ose të rimartohej. Me një djalë apo djalë surrogat, ajo mund të jetojë jetën e saj në shtëpinë e të rriturve, në shoqërinë e fëmijës së saj. Murray citon dëshminë e regjistruar nga René Gremaux: "Sepse nëse ti martohesh, unë do të mbetem vetëm, por nëse ti rri me mua, unë do të kem një djalë". Kur dëgjoi këto fjalë Djurdja [vajza] "hodhi qëndisjen e saj" dhe u bë një burrë.[9]

Vazhdimësia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Praktika është zhdukur në Dalmaci dhe Bosnje, por vazhdon ende në Shqipërinë e veriut dhe në një masë më të vogël në Maqedoni.Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; emra të pavlefshëm, p.sh. shumë Aktualisht janë në mes të dyzet e disa qindra burrnesha të mbetura në Shqipëri, dhe disa nga vendet fqinje. Shumica janë mbi pesëdhjetë vjeç.[6] Besohet se burrneshat kishin vdekur pas 50 viteve të komunizmit në Shqipëri, por hulumtimet e fundit sugjerojnë se mund të mos jetë kështu,[8] duke sugjeruar se rritja e tanishme e grindjeve pas rënies së regjimit komunist mund të inkurajojë një ringjallje të praktikës.[9]

Në kulturën popullore

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Virdzina, një film Jugosllav i vitit 1991 bazuar në këtë zakon të vjetër drejtuar nga Srđan Karanović.[13][14]
  • Filmi i parë i regjisores italiane Laura Bispuri, Sworn Virgin, i publikuar në vitin 2015, përshkruan jetën e Hanës, të luajtur nga aktorja italiane Alba Rohrwacher.[15] Filmi bazohet në romanin me të njëjtin emër nga shkrimtarja shqiptare Elvira Dones.[7]
  • Romani i parë i shkrimtarit amerikan Kristopher Dukes, "Virgjëresha e betuar", botuar në vitin 2017, ndjek një grua të re jo tradicionale në malet e vitit 1910 në Shqipëri, pasi babai i saj është qëlluar me armë për shkak të gjakmarrjes së vjetër dhe ajo merr betimin për të shmangur një martesë të rregulluar. [16]

Shënime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Martucci, Donato (2014). "Donne che diventano uomini? Le vergini giurate nella cultura tradizionale albanese" (PDF). Anuac (në italisht). III (2): 35.
  2. ^ "National Geographic's Taboo" (në anglisht). natgeo.com. Arkivuar nga origjinali më 2010-01-17. Marrë më 2009-11-11.
  3. ^ Young, Antonia (dhjetor 2010). ""Sworn Virgins": Cases of Socially Accepted Gender Change". Anthropology of East Europe Review: 59–75. Arkivuar nga origjinali më 27 shtator 2016. Marrë më 1 nëntor 2017.
  4. ^ From Turkish Kanun, which means law. It is originally derived from the Greek kanôn / κανών as in Canon Law
  5. ^ "Crossing Boundaries:Albania's sworn virgins". jolique. 2008. Arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2008. Marrë më 2008-10-07. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b c Becatoros, Elena (6 tetor 2008). "Tradition of sworn virgins' dying out in Albania". Die Welt. Arkivuar nga origjinali më 26 tetor 2008. Marrë më 2008-10-22. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ a b c d e Zumbrun, Joshua (11 gusht 2007). "The Sacrifices of Albania's 'Sworn Virgins'". The Washington Post. Marrë më 2008-10-07. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ a b c d Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania (bot. 2nd). Lanham: Scarecrow Press. fq. 435. ISBN 0810861887. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c d e Murray, Stephen O.; Roscoe, Will; Allyn, Eric (1997). Islamic Homosexualities: Culture, History, and Literature. New York: New York University Press. fq. 198. ISBN 0814774687. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Magrini, Tullia, red. (2003). Music and Gender: Perspectives from the Mediterranean. Chicago: University of Chicago Press. fq. 294. ISBN 0226501655. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Wolman, David (6 janar 2008). "'Sworn virgins' dying out as Albanian girls reject manly role". London: TimesOnline. Arkivuar nga origjinali më 6 shtator 2008. Marrë më 2008-10-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Anderson, Sarah M.; Swenson, Karen, red. (2002). Cold Counsel: Women in Old Norse Literature and Mythology: A collection of essays. New York: Routledge. fq. 50. ISBN 0815319665. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Virzina (Sworn Virgin) on IMDB
  14. ^ Canby, Vincent. "Reviews/Film Festival; A Girl Who Becomes a Boy, and Then a Woman". New York Times. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ "Powerful film debut shows awakening of an Albanian 'Sworn Virgin'" Arkivuar 25 shtator 2015 tek Wayback Machine. Reuters. February 12, 2015. Retrieved 2015-05-03.
  16. ^ ""A compelling, feminist novel of a woman's struggle to maintain her freedom and independence. Richly detailed with gripping drama, unique historical backdrops, vivid imagery"". Arkivuar nga origjinali më 20 gusht 2017. Marrë më 1 nëntor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Burrneshat&oldid=2687498"