Shihni burimin për Cusco

{{Infobox settlement
| name                            = Cusco
| native_name          = Cuzco (spanisht)<br/> Qusqu / Qosqo ([[Kueçua (gjuhë)|kueçua]])
| settlement_type             = Qytet
| nicknames                           = La Ciudad Imperial (Qyteti Perandorak)
| mottoes                            = 
| image_flag                  = Flag_of_Cusco.svg
| flag_link               = Flamuri i Cusco-s
| image_seal                    =
| seal_link                 = Stema e Cusco-s
| seal_size                  = 
| image_skyline                           = Cuscoinfobox.png
| image_caption             = Në krye: Plaza de Armas, Në mes - majtas: [[Qurikancha]], Në mes - djathtas: Pamje ajrore e Cusco-s, Poshtë - majtas: [[Saksaywaman]], Poshtë - djathtas: Katedralja e Cusco-s
<!--Administrimi territorial-->
|Shteti                          = Peruja
|Rajoni                          = [[Rajoni Cusco]]
|Qarku                           = 
|Provinca                        = [[Provinca Cusco]]
<!--Sipërfaqja dhe Demografia -->
|Sipërfaqja                      =  385.1
|Sipërfaqja urbane               =
|Sipërfaqja metropolitane        = 
|Sipërfaqja Tokë                 = 
|Sipërfaqja Ujë                  = 
| population_total                       = 435,114
| population_total_viti                  = 2013 (427218 banorë në 2015<ref>{{cite web |url=http://proyectos.inei.gob.pe/web/biblioineipub/bancopub/Est/Lib1020/cuadros/c0206.xls |title=Perú: Población estimada al 30 de junio y tasa de crecimiento de las ciudades capitales, por departamento, 2011 y 2015 |work=Perú: Estimaciones y proyecciones de población total por sexo de las principales ciudades, 2012-2015 |publisher=Instituto Nacional de Estadística e Informática |date=mars 2012 |access-date=2015-06-03 |archive-date=25 dhjetor 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225083013/http://proyectos.inei.gob.pe/web/biblioineipub/bancopub/Est/Lib1020/cuadros/c0206.xls%20 |url-status=dead }}</ref>)
|Dendësia                        = 1,100
|Zona urbane                     = 
|Zona metropolitane              = 
<!-- Të dhëna-->
|Lartësia                        = 3399
| population_demonym                        = cuzqueño/a
| established_date                       = 1100
|Zona Kohore                     = [[Coordinated Universal Time|UTC-5]]
|Ora Verore                      = [[Coordinated Universal Time|UTC-5]]
| postal_code                     = 84
|Prefiksi                        = 
| registration_plate             = 
|Aeroporti                       = 
|Kryetari i Bashkisë             = Luis Flórez
|Asambleja rajonale              = 
|Partia udhëheqëse               = 
| website                        = [http://www.municusco.gob.pe/ www.municusco.gob.pe]
|E-Posta                         =
<!--Harta--> 
| image_map                      = Cuzco-distritos.png
| image_map_shënimi              = Districts of Cusco
| map_caption                =  
| map_size                   = 
| image_map                           =
  |CoordAddon                    =
<!--Koordinatat Mënyra #1--> 
| gjer_g= 13 | gjer_m= 31 | gjer_s= 30 | gjer_dr = S
| gjat_g= 71 | gjat_m= 58 | gjat_s= 20 | gjat_dr = W
|footnotes              = 
}}

'''Cusco''' ({{IPAc-en|ˈ|k|uː|z|k|oʊ}}), shpesh shqiptohet si '''Cuzco''' ({{Lang-es|Cuzco|link=no}}, {{IPA-es|ˈkusko|}}; [[Kueçua (gjuhë)|Quechua]]:<span> </span><span lang="qu">''Qusqu ''ose'' Qosqo''</span>, <small>IPA: </small><small></small><span class="IPA" title="Representation in the International Phonetic Alphabet (IPA)">[ˈqɔsqɔ]</span>), është qytet në juglindje të [[Peruja|Perusë]], pranë Luginës Urubamba në vargmalet e [[Andet|Andeve]]. Ky është kryeqyteti i [[Rajonit Cusco]] si dhe [[Krahina Cusco|Krahinës Cusco]]. Në vitin 2013, qyteti kishte një popullsi prej 435,114 banorë. I vendosur në fundin lindor të Nyjës së Cuzco-s, lartësia mbidetare është rreth {{Convert|3400|m|ft|abbr=on}}.

Vendi ka qenë kryeqyteti historik i [[Mbretëria e Inkëve|Perandorisë së Inkëve]] nga shekulli i XIII deri në pushimin spanjoll në shekullin e XVI. Në vitin 1983 Cusco u shpall një [[Vende të trashëgimisë botërore|Vend i Trashëgimisë Botërore]] nga [[UNESCO]]. Ai është bërë një destinacion i madh turistik, i cili merr gati 2 milion vizitorë në vit. Kushtetuta e Perusë e cakton atë si Kryeqyteti Historik i Perusë.<ref>{{Cito web|url=http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Peru/per93reforms05.html#titIIcapI|title=Constitución del Perъ de 1993|publisher=Pdba.georgetown.edu|accessdate=22 korrik 2009}}</ref>

== Shqiptimi dhe etimologjia ==
Emri autokton i këtij qyteti është ''Qusqu''. Edhe pse emri është përdorur në gjuhën [[Classical Quechua|''quechua'']], origjina e tij është gjetur në gjuhën [[Gjuha aimare|aimare]]. Fjala rrjedh nga fraza ''qusqu wanka'' ('Gur i bufit'), i lidhur me mitin e themelimit të qytetit të Vëllezërve Ayar. Sipas kësaj legjende, Ayar Awqa (''Ayar Auca'') fitoi krahë dhe fluturoi në vendin e qytetit të ardhshëm; atje ai u shndërrua në një shkëmb, për të shënuar zotërimin e tokës së tij ''[[ayllu]]'' ('prejardhjen').<ref>{{Cite journal|last=Cerrón-Palomino|first=Rodolfo|title=Cuzco: La piedra donde se posó la lechuza. Historia de un nombre.|journal=Andina|volume=44|pages=143–174|year=2007|issn=0259-9600|location=Lima}}</ref>

Pushtuesit spanjollë e përshtatën emrin vendas në fonetikën spanjolle si ''Cuzco'' ose, më rrallë edhe si ''Cozco''. ''Cuzco'' ishte shqiptimi standard në dokumente zyrtare dhe në kronikat e kohës koloniale,<ref>{{Cite journal|last=Carrión Ordóñez|first=Enrique|title=Cuzco, con Z|journal=Histórica|volume=XVII|pages=267–270|year=1990|location=Lima}}</ref>
edhe pse ''Cusco'' ishte gjithashtu i përdorur. Në vitin 1976, kryetari i bashkisë së qytetit, nënshkroi një dekret për ndalimin tradicional të shqiptimit dhe urdhëroi përdorimin e ri, ''Cusco'', në publikimet e komunës. Nëntëmbëdhjetë vjet më vonë, më 23 qershor të vitit 1990, autoritetet lokale zyrtarizuar një shqiptim të ri që i afrohet më shumë me atë që gjuhës ''quechan'': ''Qosqo''.

Në anglisht, "s"<ref>{{Cite web |url=http://www.roughguides.com/destinations/south-america/peru/cusco-and-around/cusco/ |title=Rough Guide for Cusco |access-date=16 maj 2016 |archive-date=3 shtator 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180903082349/https://www.roughguides.com/destinations/south-america/peru/cusco-and-around/cusco/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html |title=CIA factbook for Peru |access-date=16 maj 2016 |archive-date=5 nëntor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161105025708/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html |language=en|url-status=dead }}</ref> edhe "z"<ref>{{Cito web|url=http://whc.unesco.org/en/list/273|language=en|title=City of Cuzco – UNESCO World Heritage Centre|publisher=Whc.unesco.org|date=21 gusht 2007|accessdate=22 korrik 2009}}</ref><ref>{{Cito web|url=http://www.lonelyplanet.com/worldguide/peru/cuzco/|language=en|title=Cuzco Travel Information and Travel Guide – Peru|publisher=Lonely Planet|accessdate=22 korrik 2009|archive-date=13 shtator 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080913062525/http://www.lonelyplanet.com/worldguide/peru/cuzco/|url-status=dead}}</ref> janë të pranuara, pasi që nuk ka asnjë shqiptim zyrtar, ndërkombëtare për emrin e  qytetit. Kodi i aeroporti ndërkombëtar në qytet është ende CUZ, duke reflektuar në shqiptimin më hershëm.

== Historia ==

=== Kultura Killke ===
Killkët e pushtuan rajonin nga viti 900 deri 1200 para mbërritjes së [[Mbretëria e Inkëve|Inkëve]] në shekullin e XIII. [[Saksaywaman]] që [[Datimi me radiokarbon|daton nga 14-karbon]], kompleksi i rrethuar me mure jashtë Cusco-s, ka vendosur se kultura Killke e ka ndërtuar kështjellën rreth vitit 1100. Inkët më vonë e zgjeruan dhe pushtuan kompleksin në shekullin e XIII dhe më pas. Më 13 mars të vitit 2008, [[Arkeologjia|arkeologët]] zbuluan rrënojat e një tempulli të lashtë, rrugë dhe sistemin e ujësjellësit të Saksaywaman.<ref name="temple">[http://news.nationalgeographic.com/news/2008/03/080331-inca-temple.html Kelly Hearn, "Ancient Temple Discovered Among Inca Ruins"], ''National Geographic News'', 31 March 2008, accessed 12 January 2010</ref> Tempulli mbulon rreth 250 metra katrorë dhe përmban 11 dhoma, për të cilat mendohet se kanë mbajtur idhujt dhe mumiet,<ref name="temple"/>  themelimin për qëllime fetare. Së bashku me rezultatet e gërmimeve në vitin 2007, kur një tempull tjetër u gjet në buzë të kalasë, tregon se ka pasur një kohë të gjatë fetare, si dhe ushtarakë të përdorimit të objektit, duke hedhur poshtë konkluzionet e mëparshme në lidhje me vendin.<ref>{{Cito web|url=http://www.comcast.net/news/index.jsp?cat=GENERAL&fn=/2008/03/14/911994.html&cookieattempt=1|title=NEWS - Comcast.net|publisher=Comcast.net<!|accessdate=22 korrik 2009}}</ref>

=== Historia e Inkëve ===
Cusco për një kohë të gjatë ka qenë një qendër e rëndësishme e popullsive vendase. Ai ishte kryeqyteti i [[Mbretëria e Inkëve|Perandorisë së Inkëve]] (nga shekulli i XIII deri në vitin 1532). Shumë besojnë se qyteti ishte planifikuar si një portret në formën e një [[puma]], një kafshë e shenjtë.<ref>{{Cito web|url=http://www.cusco.net/articulos/cuscoinca.htm#Puma|title=The history of Cusco|publisher=cusco.net<!|accessdate=25 korrik 2009|archive-date=21 gusht 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090821033818/http://www.cusco.net/articulos/cuscoinca.htm#Puma|url-status=dead}}</ref> Nuk dihet se si është ndërtuar në mënyrë specifike Cusco, ose si gurët e saj të mëdha janë nxjerrë dhe transportuar në vend. Nën Inkët, qyteti pati dy sektorë: ''urin'' dhe ''hanan''. Secili ishte i ndarë për të përfshirë dy nga katër provincat, Chinchasuyu (veri-perëndim), Antisuyu (veri-lindje), Kuntisuyu (jug-perëndim) dhe Qullasuyu (jug-lindje). Një rrugë e drejtuar nga secili qark, në çerekun përkatës të perandorisë.

=== Pas pushtimit spanjoll ===
[[Skeda:Capitulo-XCII.jpg|majtas|parapamje|Imazhin e parë i Cuzco në Evropë. [[Pedro Cieza de León|Pedro Cieza de Leon]]. ''[[Crónica del Perú]]'', 1553.]]
Tre [[Perandoria Spanjolle|spanjollët]] e parë që mbërritën në qytet, në maj të vitit 1533, pas [[Beteja e Cajamarca|Betejës së Cajamarca]]-s, pas marrjes së "Dhomës së Shpëtimit" nga [[Atahualpa]]. Më 15 nëntor 1533 [[Francisco Pizarro]] zyrtarisht erdhi në Cusco. "Kryeqyteti i inkasve ... i befasoi spanjollët nga bukuria e godinave të tij, gjatësia dhe rregullsia e rrugëve të tij" sheshi i madh ishte i rrethuar nga disa pallate, pasi "çdo sundues ndërtonte një shtëpi të re për veten e tij." "Delikatesa e punës prej guri shkëlqente".Kalaja kishte tre parapetë, dhe ishte e përbërë nga "masa të rënda prej guri." "Në zemër të kryeqytetit, u kalonte një lum...përball një guri." "Ndërtesë më e të shkëlqyer në Cuzco ... ishte padyshim tempulli i madh kushtuar Diellit...i dekoruar me fletë të arta...i rrethuar nga konventa dhe konviktet për priftërinjtë." "Pallatet ishin të shumta, dhe trupat nuk humbën kohë por filluan plaçkitjen e përmbajtjes së tyre, si dhe grabitjen e ndërtesav fetare," duke përfshirë edhe mumiet mbretërore në [[Qurikancha|Coricancha]].<ref name="Prescott">Prescott, W.H., 2011, The History of the Conquest of Peru, Digireads.com Publishing, [[Special:BookSources/9781420941142|ISBN 978-1-4209-4114-2]]</ref><sup class="reference" style="white-space:nowrap;">:186-187,192-193,216-219</sup>

=== Epoka republikane ===
Pas Peru e shpalli pavarësinë e saj në vitin 1821, Cusco ruajti rëndësinë e tij brenda strukturës administrative të vendit. Pas pavarësisë, qeveria krijoi Departamentin e Cuzco-s, duke ruajtur autoritet mbi territorin që shtrihet në kufirin brazilian. Cusco u bë kryeqyteti i departamentit; më pas ai u bë qyteti më i rëndësishëm në Rajonin jug-lindor të Andeve.

==== Nderime ====

=== Prezent ===
Një tërmet në vitin 1950 tronditi qytetin, duke shkaktuar shkatërrimin e më shumë se një të tretës së strukturave të qytetit. Më pas, qyteti filloi për të krijuar veten si një pikë qendrore për turizëm dhe filloi të marrë një numër më të madh të turistëve.

Duke filluar nga viti 1990, turizmi është rritur. Aktualisht, Cusco është destinacion më i rëndësishëm turistik në Peru. Nën administrimin e kryetari i bashkisë Daniel Estrada Pérez, një mbështetës i vendosur i ''[[Academia Mayor de la Lengua Quechua]]'', mes vitit 1983 dhe 1995 është përdorur zyrtarisht emri në gjuhën [[Kueçua (gjuhë)|quechua]], ''Qosqo''.

== Gjeografia dhe klima ==
Qyteti i Cusco shtrihet përgjatë luginës së lumit Watanay. E vendosur në fundin lindor të Nyjes së Cuzco-s, lartësia mbidetare është rreth {{Convert|3400|m|ft|abbr=on}}. Në veri ndodhet mali [[Vargu malor Willkapampa|Willkapampa]] me male me lartësi prej 4.000 m – 6,000 m. Maja më e lartë është [[Salcantay|Sallqantay]] (6,271 m) rreth {{Convert|60|km|2|abbr=on}} në veriperëndim të Cusco-s.<ref>{{Cite web |url=http://andes.zoom-maps.com/ |title=Andes map |url-status=dead |access-date=16 maj 2016 |archive-date=24 shtator 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100924154519/http://andes.zoom-maps.com/ }}</ref>

Cuzco u gjet në vitin 2006 të jetë vend në Tokë me mesatare më të lartë të nivelit të dritës [[Rrezet ultravioletëultravjollcë]].<ref>[https://web.archive.org/web/20070614170312/http://www.niwascience.co.nz/rc/atmos/uvconference/2006/Liley_2.pdf Liley, J. Ben and McKenzie, Richard L. (April 2006) "Where on Earth has the highest UV?" ''UV Radiation and its Effects: an update'' NIWA Science, Hamilton, NZ];</ref>
{{Klima
| TABELA                       = 
| DIAGRAMI I TEMPETATURES      = 
| DIAGRAMI I RESHJEVE          = 
| DIAGRAMI I RESHJEVE LARTESIA = 
| BURIMI   = [[World Meteorological Organisation]] (UN),<ref name= WMO >{{cite web   | url = http://worldweather.wmo.int/029/c00110.htm   | title = World Weather Information Service – Cuzco   | accessdate = 18 dhjetor 2012   | publisher = UN   | archive-date = 7 janar 2019   | archive-url = https://web.archive.org/web/20190107033746/http://worldweather.wmo.int/029/c00110.htm%20   | url-status = dead   }}</ref> BBC Weather<ref name= BBC >{{cite web | url = http://www.bbc.co.uk/weather/3941584 | title  = Average Conditions Cusco, Peru | accessdate =  18 dhjetor 2012 | publisher = BBC Weather }}</ref>
|source 2 = Danish Meteorological Institute (sun and relative humidity),<ref name=DMI>{{cite web   | last1 = Cappelen   | first1 = John   | last2 = Jensen   | first2 = Jens   | url = http://www.dmi.dk/dmi/tr01-17.pdf   | work = Climate Data for Selected Stations (1931-1960)   | title = Peru - Cuzco (pg 209)   | publisher = Danish Meteorological Institute   | language = da   | accessdate = 18 dhjetor 2012   | archive-date = 27 prill 2013   | archive-url = https://web.archive.org/web/20130427173827/http://www.dmi.dk/dmi/tr01-17.pdf   | url-status = dead   }}</ref> Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial (extremes)<ref name=extremes>{{cite web   |url = http://www.ucm.es/info/cif/station/pe-cuzco.htm   |title = Peru - Cuzco   |publisher = Centro de Investigaciones Fitosociológicas   |language=es   |accessdate = 18 dhjetor 2012}}</ref>
| Titulli  = 
| Vendi    = Cusco
<!-- temperatura mesatare maksimale për muajin në ° C -->
| maks_jan  = 18.8
| maks_shk  = 18.8
| maks_mar  = 19.1
| maks_pri  = 19.7
| maks_maj  = 19.7
| maks_qer  = 19.4
| maks_korr = 19.2
| maks_gush = 19.9
| maks_shta = 20.1
| maks_tet  = 20.9
| maks_nën  = 20.6
| maks_dhje = 20.8
<!-- temperatura mesatare minimale për muajin në ° C -->
| min_jan  = 6.6
| min_shk  = 6.6
| min_mar  = 6.3
| min_pri  = 5.1
| min_maj  = 2.7
| min_qer  = 0.5
| min_korr = 0.2
| min_gush = 1.7
| min_shta = 4.0
| min_tet  = 5.5
| min_nën  = 6.0
| min_dhje = 6.5
<!-- reshje mesatare për muajin në mm -->
| reshje_jan  = 145.3
| reshje_shk  = 133.7
| reshje_mar  = 107.0
| reshje_pri  = 43.2
| reshje_maj  = 8.7
| reshje_qer  = 1.5
| reshje_korr = 4.0
| reshje_gush = 8.6
| reshje_shta = 21.8
| reshje_tet  = 39.4
| reshje_nën  = 71.9
| reshje_dhje = 122.7
<!-- Numri mesatar i orëve të përditshme me diell për muajin në h / d -->
| orë_diell_jan  = 143
| orë_diell_shk  = 121
| orë_diell_mar  = 170
| orë_diell_pri  = 210
| orë_diell_maj  = 239
| orë_diell_qer  = 228 
| orë_diell_korr = 257
| orë_diell_gush = 236
| orë_diell_shta = 195
| orë_diell_tet  = 198
| orë_diell_nën  = 195
| orë_diell_dhje = 158
<!-- Ditë me diell mesatare për muajin e në d -->
| ditë_diell_jan   = 18
| ditë_diell_shk  = 13
| ditë_diell_mar  = 11
| ditë_diell_pri  = 8
| ditë_diell_maj  = 3
| ditë_diell_qer  = 2
| ditë_diell_korr = 2
| ditë_diell_gush = 2
| ditë_diell_shta = 7
| ditë_diell_tet  = 8
| ditë_diell_nën  = 12
| ditë_diell_dhje = 16
<!-- Lagështia mesatare për muajin në %-->
| lagështia_jan  = 64
| lagështia_shk  = 66
| lagështia_mar  = 65
| lagështia_pri  = 61
| lagështia_maj  = 55
| lagështia_qer  = 48
| lagështia_korr = 47
| lagështia_gush = 46
| lagështia_shta = 51
| lagështia_tet  = 51
| lagështia_nën  = 52
| lagështia_dhje = 59
}}

== Pamjet kryesore ==
{{wide image|Sacsayhuamán Décembre 2006 - Vue Panoramique - Pleine résolution.jpg|810px|align-cap=center|Rrënojat e [[Saksaywaman]]}}
Edhe pse qyteti origjinal i Inkëve u tha se ka qenë e themeluar në shekullin e 11, në kohët e fundit dijetarët kanë konstatuar se Inkasit nuk e kanë pushtuar zonën para viti 1200 e.s. Para tyre, njerzit autoktonë të kulturës Killke ndërtuar kompleksin me mure të [[Saksaywaman]] rreth vitit 1100. Në nëntor të vitit 2008, studiuesit arkeologjik gjetën se Killkët gjithashtu kanë ndërtuar një tempull të madh pranë Saksaywaman, si dhe një ujësjellës (Pukyus) dhe rrugë që lidh strukturat prehistorike. Saksaywaman u zgjerua nga Inkët.

=== Trashëgimia arkitektonike ===
[[Skeda:Cusco-c02.jpg|parapamje| image_skyline e qytetit nga [[Sacsayhuamán|Saksaywaman]]. Çatitë e arkitekturës Koloniale.]]

=== Muzetë ===
Muzeumet më të rëndësishme në Cusco janë në vazhdim:<ref>[http://theonlyperuguide.com/2013/01/peru-travel-tips-museums-in-cusco-worth-visiting-and-worth-avoiding/ Museums in Cusco] theonlyperuguide.com</ref>

*''[[Museo de Arte Precolombino (Peru)]]''
*''Casa Concha Museum'' (Muzeumi Machu Picchu)
*''Museo Inka''
*''Museo Histórico Regional de Cuzco''
*''Centro de Textiles Tradicionales del Cuzco''
*Muzeu i Shenjtë, Magjik dhe Bimëve Mjekësore (''Museo de plantas sagradas, mágicas y medicinales'')<ref>[http://museoplantascusco.org/en.html Museum of Sacred, Magical and Medicinal Plants] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303213747/http://museoplantascusco.org/en.html |date=3 mars 2016 }}, Cusco</ref>
*ChocoMuseo (Muzeu i Kakaos dhe Çokollatës)<ref>[http://www.chocomuseo.com/english/our-locations/cusco-per/ Cacao and Chocolate Museum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150621060710/http://www.chocomuseo.com/english/our-locations/cusco-per/ |language=en|date=21 qershor 2015 }}, Cusco</ref>

Ka edhe disa muzeume të vendosura në kisha.

== Popullsia ==
Deri në fund të shekullit të XVIII, Cusco ishte qyteti më i populluar në kontinent, madje edhe më shumë banorë se sa Lima.<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;" contenteditable="false">&#x5B;''[[Wikipedia:Citim i duhur|<span title="In contradiction with the population tables given here and in the page on Lima. Incidentally, the percentage changes are meaningless, given that the spacings between data points are far from uniform (December 2015)">citim i duhur</span>]]''&#x5D;</sup>

Qyteti ka një popullsi prej rreth 434,114 banorë (në vitin 2013) dhe 434,654 banorë (në vitin 2015), sipas [[Instituto Nacional de Estadística e Informática|INEI]] (Instituti Kombëtar i Statistikave dhe Informatikës).
[[Skeda:FinCenCusco.jpg|majtas|parapamje|Qendra Financiare e qytetit,'' Av. de la Cultura'', Cusco]]
{| class="wikitable" style="text-align: right; margin-bottom: 10px;"
|+ Popullsia sipas qarkut

! Qyteti i qarkut
! Shtrirja në<br>
km²
! Popullsia<br>
në regjistrimin e vitit 2007
!Ndërtime<br>
(2007)
! Dendësia<br>
(hab/km2)
! Lartësia<br>
[[Sea level|amsl]]
|-
| '''[[Qarku Cusco|Cuzco]]'''
| 116.22 km2
| 108,798*
| 28,476
| 936.1
| 3,399 amsl
|-
| '''[[Qarku San Jerónimo, Cusco|San Jerónimo]]'''
| 103.34 km2
| 28,856*
| 8,942
| 279.2
| 3,244 amsl
|-
| '''[[Qarku San Sebastián, Cusco|San Sebastián]]'''
| 89.44 km2
| 85,472*
| 18,109
| 955.6
| 3,244 amsl
|-
| '''[[Qarku Santiago, Cusco|Santiago]]'''
| 69.72 km2
| 66,277*
| 21,168
| 950.6
| 3,400 amsl
|-
| '''[[Qarku Wanchaq|Wanchaq]]'''
| 6.38 km2
| 54,524*
| 14,690
| 8,546.1
| 3,366 amsl
|-
| '''Gjithsej'''
|  '''385.1 km2'''
|  '''358,052*'''
|  '''91,385 '''
|  '''929.76'''
| —
|-
! colspan="7" |<big>*</big><small>Të dhënat e regjistrimit të kryer nga [[Instituto Nacional de Estadística e Informática|INEI]]<ref name="autogenerated2">{{Cite web |url=http://desa.inei.gob.pe/mapas/bid/ |title=Censo 2005 INEI |url-status=dead |access-date=16 maj 2016 |archive-date=23 prill 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423164200/http://desa.inei.gob.pe/mapas/bid/ }}</ref></small>
|}

== Ushqimi ==
Si kryeqytet i Perandorisë së Ikëve, Cusco ishte një rajon i rëndësishme bujqësor. Ai është një rezervë natyrore për mijëra amtare të specieve peruane, duke përfshirë rreth 3,000 varietete të patateve të kultivuara nga njerëzit.<ref>{{Cito web|url=http://www.scidev.net/en/news/peru-city-bans-gm-to-protect-native-potatoes.html|language=en|title=Cusco, Peru Bans GM Products To Protect Diversity Of Native Potatoes|publisher=scidev.net|accessdate=21 shk 2012}}</ref> Kohët e fundit shumë bashkime dhe restorante neo-Andeane që janë zhvilluar në Cusco, në të cilën kuzhina përgatitet me teknikat moderne dhe përfshin një përzierje tradicionale të përbërësve Andean dhe ndërkombëtare.<ref>{{Cite web |url=http://www.sazonperu.com/busqueda/ciudad/index.php?idprov=137&=1&iddpto=8&idio= |title=Guide to Peruvian Food, Cusco Reference |url-status=dead |access-date=16 maj 2016 |archive-date=20 nëntor 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071120020007/http://www.sazonperu.com/busqueda/ciudad/index.php?idprov=137&=1&iddpto=8&idio= }}</ref>

== Transporti ==
Qyteti ka një aeroport të madh, [[Alejandro Velasco Astete International Airport|Aeroporti Ndërkombëtar Alejandro Velasco Astete]], me një numër të linjave ajrore që shërbejnë atë,, duke përfshirë Avianca dhe Lan Peru.

== Marrëdhëniet ndërkombëtare ==

=== Qytetet binjake dhe simotra ===
Cusco është binjakëzuar me:<ref name="cuidadhermanas">{{cite web|url=http://www.municusco.gob.pe/ver.php?id=6|title=Ciudades Hermanas (Sister Cities)|publisher=Municipalidad del Cusco|accessdate=23 shtator 2009|archive-date=3 gusht 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090803122352/http://www.municusco.gob.pe/ver.php?id=6|url-status=dead}}</ref>
{| class="wikitable"
|- valign="top"
|
*{{PLE}}  - ([[Bethlehem]])<ref name="BethlehemTwinning">{{cite web |url=http://www.bethlehem-city.org/Twining.php |title=::Bethlehem Municipality:: |publisher=bethlehem-city.org |accessdate=10 tetor 2009 |archive-date=24 korrik 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100724140854/http://www.bethlehem-city.org/Twining.php |language=en|url-status=dead }}</ref>
*{{BOL}}  - ([[La Paz]])
*{{PHI}}  - ([[Baguio]])
*{{UZB}}  - ([[Samarkand]])
*{{MEX}}  - ([[Mexico City]])
*{{JPN}}  - ([[Kyoto]])
*{{USA}}  - ([[Jersey City, New Jersey]])
||
*{{PER}}  - ([[Lima]])
*{{FRA}}  - ([[Chartres]])
*{{PRK}}  - ([[Kaesong]])
*{{GRE}}  - ([[Athens]])
*{{RUS}}  - ([[Moscow]])
*{{CUB}}  - ([[La Habana]])
||
*{{HON}}  - ([[Copán]])
*{{PRC}}  - ([[Xi'an]])
*{{BOL}}  - ([[Potosí]])
*{{ECU}}  - ([[Cuenca, Ecuador|Cuenca]])
*{{BRA}}  - ([[Rio de Janeiro]])
*{{USA}}  - ([[Madison, Wisconsin]])
*{{TUR}}  - ([[Istanbul]])
|}

=== Partneritetet ===
* {{POL}} - ([[Krakovi|Kraków]]) <ref name="Kraków partnerships">{{Cito web|url=http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,kat,0,5,miasta_partnerskie.html|title=Kraków - Miasta Partnerskie|accessdate=2013-08-10|work=Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków|trans-title=Kraków -Partnership Cities|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130702010825/http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,kat,0,5,miasta_partnerskie.html|archivedate=2013-07-02}}</ref>

== Galeria ==
<gallery>
File:CuscoPiedra12angulo.jpg|Guri me 12-anë
File:Cusco-catedral-c01.jpg|Kisha e Familjes së Shenjtë / ''Capilla de la Sagrada Familia''
File:Centro del cuzco.jpg|Rrugët e vjetra në qendër të qytetit
File:1 cusco cuzco peru panorama 2014.jpg|Panoramë
File:CristoBlancoCuzco.jpg|''Cristo Blanco'' (Krishti i Bardhë)
File:Pachacuti statue, Cuzco.jpg|Statuja e [[Pachacuti]], [[Sapa Inca]]
File:Cuzco street.jpg|Rrugë në qytetin e vjetër
</gallery>

== Referime ==
{{Reflist|colwidth=30em}}

== Lidhje të jashtme ==
* [https://web.archive.org/web/20071025053547/http://www.municusco.gob.pe/ Faqja zyrtare e Cusco]

[[Kategoria:Trashëgimi botërore në Peru]]