Shihni burimin për Japonia

{{Infobox country
| conventional_long_name = Japonia
| common_name            = Japonia
| native_name            = 日本国 ([[Gjuha japoneze|Japonisht]])<br/>Nippon-koku or Nihon-koku
| image_flag             = Flag of Japan.svg
| flag_type_article      = Flamuri i Japonisë
| image_coat             = Imperial Seal of Japan.svg
| symbol_width           = 75px
| symbol_type            = Stema
| symbol_type_article    = Stema e Japonisë
| other_symbol           = <div style="padding:0.2em;">[[File:Goshichi no kiri.svg|80px|Seal of the Office of the Prime Minister and the Government of Japan]]</div>
| other_symbol_type      = [[Vula qeveritare e Japonisë|Vula e qeverisë]]
| national_anthem        = [[Kimigayo]] (君が代, "Mbretërimi i Madhërisë së Tij Perandorake"){{clear}}<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[Skeda:Kimi ga Yo instrumental.ogg]]</div>
| image_map              = Japan (orthographic projection).svg
| map_caption            = Territori i kontrolluar nga Japonia me ngjyrë të gjelbër të errët; territori [[Mosmarrëveshjet territoriale të Japonisë|ipretenduar por i pakontrolluar]] me ngjyrë të gjelbër të hapur
| languages_type         = Gjuha zyrtare
| languages              = [[Gjuha japoneze|Japonisht]]
| capital                = [[Tokio]]
| coordinates            = {{Coord|35|41|N|139|46|E|type:city}}
| demonym                = Japonezë
| government_type        = [[Monarkia kushtetuese]] [[Sistemi parlamentar|parlamentare]] [[Shteti unitar|unitare]]
| leader_title1          = [[Perandori i Japonisë|Perandori]]
| leader_name1           = [[Naruhito]]
| leader_title2          = [[Kryeministri i Japonisë|Kryeministri]]
| leader_name2           = [[Fumio Kishida]]
| legislature            = [[Dieta Kombëtare]]
| upper_house            = [[Dhoma e Këshilltarëve (Japoni)|Dhoma e Këshilltarëve]]
| lower_house            = [[Dhoma e Përfaqësuesve (Japoni)|Dhoma e Përfaqësuesve]]
| sovereignty_type       = [[Historia e Japonisë|Themelimi]]
| established_event1     = [[Shtëpia Perandorake e Japonisë|Themelimi i dinastisë perandorake]]
| established_date1      = 11 shkurt 660 p.e.r
| established_event2     = [[Kushtetuta Meixhi|Kushtetuta meixhi]]
| established_date2      = 29 nëntor 1890
| established_event3     = {{nowrap|[[Kushtetuta e Japonisë|Kushtetuta e tanishme]]}}
| established_date3      = 3 maj 1947
| area_km2               = 377,975
| percent_water          = 1.4 (sipas vitit 2015)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|accessdate=11 tetor 2020|publisher=OECD|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#|language=en}}</ref>
| area_rank              = 62-të
| population_census      = 126,226,568<ref>{{cite web|url=https://www.e-stat.go.jp/en/stat-search/files?page=1&layout=datalist&toukei=00200521&tstat=000001136464&cycle=0&year=20200&month=24101210&tclass1=000001136465&tclass2=000001154388&tclass3val=0|title=2020 Population Census Preliminary Tabulation|accessdate=26 qershor 2021|publisher=[[Zyra e Statistikave (Japoni)|Zyra e Statistikave]]|language=en}}</ref>
| population_estimate_year = 2021
| population_census_rank = 11-të
| population_density_km2 = 332
| population_density_rank = 24-të
| GDP_PPP                = {{increase}} $6.110 trilion<ref name="IMFWEOJP">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=158,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook database: April 2021|publisher=[[Fondi Monetar Ndërkombëtar]]|language=en|date=prill 2021}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2022
| GDP_PPP_rank           = 4-të
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $48,814
| GDP_PPP_per_capita_rank = 33-të
| GDP_nominal            = {{increase}} $4.912 trillion<ref name="IMFWEOJP" />
| GDP_nominal_year       = 2022
| GDP_nominal_rank       = 3-t
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $39,243
| GDP_nominal_per_capita_rank = 26-të
| Gini                   = 33.4
| Gini_year              = 2018
| Gini_change            = decrease
| Gini_ref               = <ref>{{cite encyclopedia|url=https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm|title=Inequality - Income inequality - OECD Data|publisher=[[Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik|OECD]]|language=en|accessdate=25 korrik 2021}}</ref>
| Gini_rank              = 78-të
| HDI                    = 0.919
| HDI_year               = 2019
| HDI_change             = increase
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin]]|date=15 dhjetor 2020|language=en|accessdate=15 dhjetor 2020}}</ref>
| HDI_rank               = 19th
| currency               = [[Jeni japonez]] (¥)
| time_zone              = [[Zona Kohore e Japonisë|JST]]
| utc_offset             = +09:00
| drives_on              = left
| calling_code           = [[Numrat e telefonit në Japoni|+81]]
| cctld                  = [[.jp]]
}}
'''Japonia''' ([[Gjuha japoneze|japonisht]]: ''Nihon'' ose ''Nippon'', zyrtarisht '''日本国''' {{audio|help=no|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|Nippon-koku}} ose ''Nihon-koku'') është një [[shtet ishullor]] në [[Azia Lindore|Azinë lindore]]. Ndodhet në [[Oqeani Paqësor|Oqeanin paqësor]], shtrihet në lindje të [[Deti i Japonisë|Detit të Japonisë]], [[Republika Popullore e Kinës|Republikës Popullore të Kinës]], [[Korea Veriore|Koresë veriore]], [[Korea Jugore|Koresë jugore]] dhe [[Rusia|Rusisë]], nga [[Deti Ohotsk]] në veri tek [[Deti i Kinës Lindore]] dhe [[Taivani]] në jug. Shkronjat japoneze ([[kanji]]) që e përbëjnë [[Emrat e Japonisë|Emrin e Japonisë]] nënkuptojnë “shteti i origjinës së diellit”, që është arsyeja pse Japonisë shpesh identifikohet si “Toka e Lindjes së Diellit”.

Japonia përbëhet prej më shumë se {{formatnum:3000}} ishujve që e bëjnë atë [[Arkipelagu|arkipelag]]. Pesë ishujt më të mëdhenj janë [[Honshū]], [[Hokaido]], [[Kyūshū]], [[Shikoku]] dhe [[Okinava]] që së bashku përbëjnë 97% të sipërfaqes tokësore të Japonisë. Shumica e ishujve janë malorë dhe [[vullkani]]kë; për shembull, pika më e lartë e Japonisë, [[Fuxhi|Mali Fuxhi]], është vullkanik. Japonia [[Lista e shteteve sipas popullsisë|renditet e 11-ta në botë sipas popullsisë]], me rreth 125 milion banorë. Japonia administrativisht ndahet në [[Prefekturat e Japonisë|47 prefektura]] dhe ndahet tradicionalisht në [[Lista e rajoneve të Japonisë|tetë rajone]]. [[Zona Tokio i Madh]] është [[Qytetet më të mëdha në botë|zona më e madhe metropolitane]] në botë, me mbi 37.4 milion banorë.

Ishujt e Japonisë ishin të banuar që në periudhën e [[Paleotiti i Epërm|Paleolitit të Epërm]], megjithëse përmendjet e para të arkipelagut shfaqen në kronikat kineze nga shekulli I e.r. Midis shekujve IV dhe IX, mbretëritë e Japonisë u bashkuan nën një [[Perandori i Japonisë|perandor]] dhe një [[Shtëpia perandorake e Japonisë|gjykatë perandorake]] me qendër në [[Heian-kyō]]. Megjithatë, duke filluar nga shekulli i 12-të, pushteti politik u mbajt nga një seri diktatorësh ushtarakë ([[shōgun]]), feudalësh ([[daimyō]]) dhe një klase fisnikërie luftëtarësh ([[samurai]]). Pas një [[Periudha Sengoku|periudhe shekullore të luftës civile]], vendi u ribashkua në vitin 1603 nën [[Shogunati Tokugawa|shogunatin Tokugawa]], i cili miratoi një [[Sakoku|politikë të jashtme të izolimit]]. Në vitin 1854, një [[Ekspedita e Perry|flotë e Shteteve të Bashkuara]] e detyroi [[Bakumatsu|Japoninë të hapte tregtinë në Perëndim]], duke çuar [[Lufta Boshin|fundin e shogunatit]] dhe [[Restaurimi meixhi|rivendosjen e pushtetit perandorak]] në vitin 1868. Në [[Periudha Meixhi|periudhën Meixhi]], [[Perandoria e Japonisë]] miratoi një [[Kushtetuta Meixhi|kushtetutë të stilit perëndimor]] dhe ndoqi [[Industrializmi|industrializimin]] dhe [[Teoria e modernizmit|modernizimin]]. Japonia [[Lufta e dytë sino-japoneze|pushtoi]] Kinën më 1937; në vitin 1941, ajo hyri në [[Lufta e Dytë Botërore|Luftën e Dytë Botërore]] si një [[Fuqitë e Boshtit|Fuqi e Boshtit]]. Pasi pësoi disfatë në [[Lufta e Paqësorit|Luftën e Paqësorit]] dhe [[Hedhja e Bombës Atomike në Hiroshima dhe Nagasaki|dy bombardimeve atomike]], Japonia [[Dorëzimi i Japonisë|u dorëzua]] në vitin 1945 dhe u bë nën një [[Okupimi i Japonisë|okupim Aleat]], gjatë së cilës ajo miratoi një kushtetutë të pasluftës. Që atëherë ka mbajtur një monarki kushtetuese unitare parlamentare me një legjislaturë të zgjedhur të njohur si [[Dieta Kombëtare]].

Japonia është një [[Fuqitë e mëdha|fuqi e madhe]] dhe anëtare e organizatave të shumta ndërkombëtare, përfshirë [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Kombet e Bashkuara]] (që nga viti 1956), [[OECD]] dhe [[G7]]. Megjithëse ajo ka hequr dorë nga [[Neni 9 e kushtetutës japoneze|e drejta e saj për të shpallur luftë]], vendi mban një [[Forcat Vetë-Mbrojtëse të Japonisë|ushtri moderne]] të renditur si e katërta më e fuqishme në botë. Pas Luftës së Dytë Botërore, Japonia përjetoi [[Mrekulli ekonomike japoneze|një rritje të lartë ekonomike]], duke u bërë ekonomia e dytë më e madhe në botë deri në vitin 1990 para se të tejkalohej nga Kina në vitin 2010. Japonia është e njohur për artin, kuzhinën, muzikën dhe kulturën e saj popullore, duke përfshirë industrinë e saj të spikatur të animacioneve dhe video lojërave.

== Historia ==
{{kryesor|Historia e Japonisë}}
===Parahistoria===
15.000 vjet më parë, Japonia ende ishte i lidhur në kontinent, arkipelag kishte bashkuar kontinentin aziatik në veri me Siberi aktuale dhe perëndim me Gadishullin Korean, ishte epoka e akullnajave, për shkak të të ftohtit kafshët emigruar në lindje të 'Eurasia, dhe njerëzit, të cilët ishin ende vetëm gjuetar-mbledhës, i ndoqi ata për të marrë ushqim.

Pra, ishte e populluar Japoni, ata që duhet të më pas kanë bërë të Ainu moderne.

Ti e di pothuajse asgjë në moshën Japanese paleolitike, vetëm kohët e fundit disa mbetje janë zbuluar.

Në krahasim me Jomon, përdorimit contraddistindo e qeramikës periudhën e ardhshme, Paleolitit është quajtur në mudoki Jidai Japanese (periudha e mungesës së qeramikës)

====Koha Paleolitike====
Koha paleolitike japoneze ([[Gjuha japoneze|japonisht]] 旧石器時代, kyū-sekki-jidai) mbulon një periudhë kohore rreth viteve {{formatnum:100000}} deri {{formatnum:30000}} para erës sonë, kur janë gjetur edhe [[Vegla Hekuri|veglat e para të hekurit]], të cilat mendohet se datojnë diku rreth viteve {{formatnum:12000}} para erës sonë, në fund të ''Periudhës së Akullnajave'' dhe i përkasin fillimit të ''Periudhës Mesolitike'' ([[Gjuha japoneze|japonisht]] Jōmon). Një datë fillimi prej rreth {{formatnum:35000}} vjet Par.K. pranohet më gjerësisht<ref>[http://www.t-net.ne.jp/~keally/palaeol.html Japanese Palaeolithic Period] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090826235250/http://www.t-net.ne.jp/~keally/palaeol.html |date=26 gusht 2009 }}, Charles T. Keally</ref>. [[Arkipelagu]] japonez unda nga kontinenti pas periudhës së akullnajave, diku rreth {{formatnum:11000}} Par.K. Pas zbulimit të një gënjeshtre për historinë paleolitike të Japonisë nga një kërkues amator, shumë vende ku janë gjetur mbetje të kësaj kohe kanë kaluar në hetim të hollësishëm.

====Periudha Jōmon====
[[Skeda:Takamat1.jpg|thumb|right|Pikturë në mur nga shekulli i 8të]]
Periudha Jōmon-e apo Mesolithike zgjati prej vitit {{formatnum:14000}} par.K. deri më 300 par.K. Shenjat e para të [[qytetërimi]]t dhe modelet stabile të jetesës u paraqitën rreth 14,000 vjet par.K me kulturën [[Jōmon]]. Thurja ishte ende e panjohur dhe rrobat bëheshin me lëkurë kafshe. Populli Jōmon filloi të krijonte enë prej dheut, duke i dekoruar ato me modele të bëra nga balta e lagët, copat e drurit etj. duke formuar korda (Jōmon do të thotë “modele të kordave”).

Disa nga shembujt më të vjetër të qeramikës në botë mund të gjinden në Japoni, duke u bazuar nga përcaktimi i vjetërsisë me anë të [[Karboni]]t, së bashku me thika, krehër të bërë nga gëzhoja etj. dhe sende të tjera që datojnë nga Mileniumi i 11të par.K.<ref>"The earliest known pottery comes from Japan, and is dated to about 10,600 BC. China and Indo-China follow shortly afterwards" ("Past Worlds" The Times Atlas of Archeology. p. 100, 1995). Alternatively, the [[Metropolitan Museum of Art]]'s Timeline of Art History [http://www.metmuseum.org/toah/splash.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090106034932/http://www.metmuseum.org/toah/splash.htm|date=6 janar 2009}} notes "Carbon-14 testing of the earliest known shards has yielded a production date of about 10,500 BC, but because this date falls outside the known chronology of pottery development elsewhere in the world, such an early date is not generally accepted". [http://www.metmuseum.org/toah/ht/02/eaj/ht02eaj.htm]. Calibrated radiocarbon measures of carbonized material from pottery artifacts: Fukui Cave 12500 +/-350 BP and 12500 +/-500 BP (Kamaki & Serizawa 1967), Kamikuroiwa rockshelter 12, 165 +/-350 years BP in Shikoku (Esaka et al. 1967), from "Prehistoric Japan", Keiji Imamura, p46.</ref>.Megjithëse data specifike nuk dihet saktësisht. Figura të baltës gjithashtu ishin gërmuar. Këto sende shtëpiake sugjerojnë se ka pasur rrugë tregtie me vendet aq larg sa [[Okinawa]]. Analiza ta [[ADN]]së sugjerojnë se populli '''''Ainu''''', një popull vendas që ka jetuar në [[Hokkaidō]] dhe në pjesën veriore të [[Honshū]] janë pasardhës të Jōmon-ëve dhe ksi rezultat janë pasardhësit e popullit të parë në [[Japoni]].

====Periudha Yayoi====
Periudha '''Yayoi''' ([[japonisht]] 弥生時代 ) zgjati prej rreth 400 ose 300 vjet par.K. deri 250 vjet pas.K.. Emrin e ka marrë nga qyteza Yayoi, një vend në [[Tokyo]] ku hetimet arkeologjike zbuluan gjurmët e para të kësaj periudhe.

Fillimi i periudhës [[Yayoi]] shënoi influksin e praktikave të reja si thurja, kultivimi i [[orizi]]t, produkte të [[hekuri]]t dhe [[bronzi]]t të sjellura nga [[Korea]] ose [[China]].<ref>"[http://www.bookrags.com/history/worldhistory/yayoi-period-ema-06/ Yayoi Period History Summary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080726001937/http://www.bookrags.com/history/worldhistory/yayoi-period-ema-06/ |date=26 korrik 2008 }}," BookRags.com; Jared Diamond, "[https://archive.today/20120525105448/www2.gol.com/users/hsmr/Content/East%20Asia/Japan/History/roots.html Japanese Roots]," ''Discover'' 19:6 (June 1998); Thayer Watkins, "[http://www2.sjsu.edu/faculty/watkins/japanorigin.htm The Genetic Origins of the Japanese] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160209135625/http://www.sjsu.edu/faculty/watkins/japanorigin.htm |date=9 shkurt 2016 }}"; "[http://cache.britannica.com/eb/article-8481 Shinto — History to 1900] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080807130520/http://cache.britannica.com/eb/article-8481 |date=7 gusht 2008 }}," ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Për shembull disa kërkime shkencore tregojnë se kultivimi i [[Orizi]]t të lagur nisi diku rreth 8000 vjet par.K në Delt%n e Lumit ''Yangtze'' dhe u përhap nëpër japoni rreth 1000 vjet par.K.<ref>[http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/citation/2003/530/3 Earlier Start for Japanese Rice Cultivation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080607011717/http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/citation/2003/530/3 |date=7 qershor 2008 }}, Dennis Normile, Science, 2003</ref>.

Japonia së pari u paraqit në burime të shkruara 57 vjet pas.K. me këto shënime në librin [[Kina|Kinez]] ''Hani i Mëvonshëm'': ''Matanë oqeanit nga [[Luoyang]] janë populli i quajtur '''Wa'''. Të përbërë nga më shumë se njëqin klane, ata vijnë herë pas here the japin haraçin.'' Libri Wei i shkruar në shekullin e 3të veçon se vendi ishte bashkim i rreth 30 klaneve ose shteteve të vogla dhe sundohej nga një mbretëreshë [[shaman]]e e quajtur [[Himiko]] nga [[Yamataikoku]].

===Periudha Antike===

''Yamato'' quhej forca kryesore në [[Japoni]] nga [[mesjeta]] deri në vitin 710. Periudha Kofun (shekulli i 3të – shekulli i 6të), karakterizohet si një periudhë kur janë krijuar shumë  statuja të njohura si ''tumuli'' e që kishin formën e vrimës së çelësit. Në fillim të periudhës Asuka (nga shekulli i 6të – 710), kryeqyteti u zhvendos në '''Asuka''', pjesa më jugore e Nara Basin. Dallimi kryesor midis periudhës Yayoi dhe Kofun-Asuka është zhvillimi nga një kulturë fshatare dhe agrokulturore tek një kulturë më ushtarake nga [[Kina]] nëpërmes [[Korea]]s. Kjo u zëvendësua nga ''Dinastia Tang'' dhe ndikimi [[Kina|kinez]] gjatë periudhës Nara e cila prezantoi qeverisje të cantralizuar dhe imperiale, zhvillime në fe në vend të ushtrisë gjatë periudhës Kofun-Asuka.<ref>"http://www.asiasocietymuseum.org/buddhist_trade/koreajapan.html Buddhist Art of Korea & Japan]," Asia Society Museum; "[http://www.japan-guide.com/e/e2046.html Kanji]," JapanGuide.com; "[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761568150_4/Pottery.html Pottery] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091029161656/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761568150_4/Pottery.html |date=29 tetor 2009 }}," MSN Encarta; "[http://www.japanvisitor.com/index.php?cID=359&pID=334&cName=Japanese History of Japan]," JapanVisitor.com.</ref><ref>{{cite book |url=http://books.google.com/books?vid=ISBN0521223520&id=x5mwgfPXK1kC&pg=PA159&lpg=PA159&vq=buddhism&dq=Paekche+hostage+japan&sig=dwsfsmf80GCVdVXe90a5s9Tkq34 |title=The Cambridge History of Japan |publisher=Cambridge University Press |year=1993 |editor=Delmer M. Brown |pages=140-149 |language=en}}; George Sansom, ''A History of Japan to 1334'', Stanford University Press, 1958. p. 47. ISBN 0-8047-0523-2</ref>

=== Periudha e Feudalizmit ===

[[Feudalizmi]], ashtu si në shumë vende të tjera të globit, u zhvillua edhe në [[Japoni]]. Në njohje të parë, Japonia është një varg ishujsh në [[Oqeani Paqësor|Oqeanin Paqësor]]. Jeta feudale në [[Japoni]] mori nuanca të ndryshme nga ato të bashkësive [[Europa|evropiane]] dhe shumë shpesh, për shkak të largësisë së saj me [[Shqipëria|Shqipërinë]], ajo trajtohet në mënyrë shumë të vakët në librat shkollorë ose jashtë shkollorë shqipëtarë. Për të pasur një imazh të qartë të feudalizmit në këtë vend, duhet parë fillimi dhe organizimi shoqëror në kohën para feudale. Si burim më i mirë mund të përdoren pjesë nga novelat japoneze si edhe copëzat të shkruara në atë periudhë kohe.

[[Marko Polo]] shkruan në librin e tij, “Përshkrimi i Botës” për disa njerëz mbresëlënës që jetonin në lindje të [[Kina|Kinës]]. Pa dyshim që ai e kishte fjalën për popullsinë japoneze që jetonte e izoluar nga pjesa tjetër e botës, në një varg ishujsh në [[Japoni]]. Është e pamundur të kuptosh historinë e një populli pa ditur origjinën e tyre më parë. Në këto ishuj, në fillim jetonin një popullsi e quajtur '''''Ainu''''', të cilët zakonisht ishin peshkatarë dhe gjuetarë. [[Peshkimi]] kushtëzohej nga rrethimi i ishujve me oqeanin dhe ishte një mjet i mirë fitimi (në aspektin ushqimor). Më pas, njerëzit që erdhën nga territoret e brendshme, sollën me vete kulturën e [[orizi]]t. Filloi kështu punimi i tokës duke formuar fshatrat, por zejtaria dhe punimet e bronzit nuk mbetën pas. Më vonë, japonezët do të influencoheshin nga idetë kineze, ku mund të përmendet shkrimi hilografik ([[katakana]] dhe [[hiragana]], që kanë në thelb mënyrën e shkrimit kinez), megjithatë japonezët ruajtën traditat e tyre dhe zakonet tradicionale për shkak të izolimit të tyre në atë tokë vullkanike mbi Paqësor.

Si një vend në pjesën veriore të brigjeve të Azisë, Japonia përbëhet nga katër ishuj të mëdhenj, [[Hokaido]], [[Kyūshū]], [[Shikoku]] dhe [[Honshū]]. Edhe pse tokat në këtë vend janë përgjithësisht pjellore, relievi i pasur malor lë vend shumë pak për fushat e mbjellshme. Rreth 20 përqind e tokave mund të përdoren për bujqësi. Në mënyrë për të fituar më shumë toka pjellore, u donte formimi i bregoreve në kodra. Dhe si gjithmonë, në çdo vend, mungesa e tokave do të sillte luftëra të shumta në vazhdim.

Për të theksuar është se feudalizmi në Japoni, lindi pak më parë se në [[Evropë]] dhe përfundoi shumë më vonë.

=== Hapja me botën. Shekulli  XX ===
[[Skeda:Meiji tenno1.jpg|parapamje|upright|majtas|[[Perandori Meixhi]] (明治天皇, ''Meiji-tennō''); 1852–1912]]
Në 1854, komodori [[Matthew C. Perry]] dhe "[[Anijet e Zeza]]" të [[Marina e Shteteve të Bashkuara|Marinës së Shteteve të Bashkuara]] detyruan hapjen e Japonisë ndaj botës së jashtme me [[Konventa e Kanagawa|Konventën e Kanagawa]].<ref name="Closed">{{cite book|chapter=The Closed Country: the Tokugawa Period (1600–1868)|pages=[https://archive.org/details/historyjapanfrom00hens_137/page/n67 53]–74|author=Henshall, Kenneth|title=A History of Japan: From Stone Age to Superpower|url=https://archive.org/details/historyjapanfrom00hens_137|isbn=978-0-230-36918-4|publisher=Palgrave Macmillan|language=en|year=2012}}</ref> Traktatet e mëvonshme të ngjashme me vendet e tjera perëndimore sollën kriza ekonomike dhe politike. Dorëheqja e ''shōgun'' çoi në [[Lufta e Boshinit|Luftën e Boshinit]] dhe krijimin e një [[Shfuqizimi i sistemit han|shteti të centralizuar]] të bashkuar nominalisht nën perandorin ([[Restaurimi Meixhi]]). Duke miratuar institucionet perëndimore politike, gjyqësore dhe ushtarake, [[Kabineti i Japonisë|Kabineti]] organizoi Këshillin Privy, prezantoi [[Kushtetuta Meixhi|Kushtetutën Meixhi]] dhe mblodhi [[Dieta Perandorake|Dietën Perandorake]].<ref name=modernnation>{{cite book|chapter=Building a Modern Nation: the Meiji Period (1868–1912)|pages=[https://archive.org/details/historyjapanfrom00hens_137/page/n89 75]–107|author=Henshall, Kenneth|title=A History of Japan: From Stone Age to Superpower|url=https://archive.org/details/historyjapanfrom00hens_137|isbn=978-0-230-36918-4|publisher=Palgrave Macmillan|language=en|year=2012}}</ref> Gjatë [[Periudha Meixhi|periudhës Meixhi]] (1868-1912), [[Perandoria e Japonisë]] u shfaq si kombi më i zhvilluar në [[Azi]] dhe si një fuqi botërore e industrializuar që ndoqi konfliktin ushtarak për të zgjeruar sferën e saj të ndikimit.<ref>{{cite book|last=McCargo|first=Duncan|title=Contemporary Japan|year=2000|publisher=Macmillan|isbn=978-0-333-71000-5|pages=18–19|language=en|url={{Google books|8au8QgAACAAJ|plainurl=yes}}}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Political Economy of Growth|last=Baran|first=Paul|publisher=Monthly Review Press|language=en|year=1962|page=160}}</ref><ref>{{cite book|last=Totman|first=Conrad|title=A History of Japan|edition=2nd|year=2005|publisher=Blackwell|isbn=978-1-4051-2359-4|pages=312–314|language=en|url={{Google books|Z_a_QgAACAAJ|plainurl=yes}}}}</ref> Pas fitoreve në [[Lufta e Parë Sino-Japoneze|Luftën e Parë Sino-Japoneze]] (1894-1895) dhe [[Lufta ruso-japoneze|Luftën Ruso-Japoneze]] (1904-1905), Japonia fitoi kontrollin e Tajvanit, Koresë dhe gjysmës jugore të [[Sakhalin]].<ref>{{cite book|last=Matsusaka|first=Y. Tak|title=Companion to Japanese History|year=2009|publisher=Blackwell|language=en|isbn=978-1-4051-1690-9|pages=224–241|editor=Tsutsui, William M.|chapter=The Japanese Empire}}</ref><ref name=modernnation/> Popullsia japoneze u dyfishua nga 35 milion në 1873 në 70 milion deri në 1935, me një zhvendosje të konsiderueshme drejt urbanizimit.

Fillimi i shekullit të 20-të pa një periudhë të demokracisë Taishō (1912–1926) e lënë në hije nga zgjerimi i zgjerimit dhe militarizimi. Lufta e Parë Botërore i lejoi Japonisë, e cila iu bashkua aleatëve fitimtarë, të kapte zotërimet gjermane në Paqësor dhe në Kinë. Vitet 1920 panë një zhvendosje politike drejt statizmit, një periudhë paligjshmërie pas Tërmetit të Madh të Tokios të vitit 1923, miratimin e ligjeve kundër disidencës politike dhe një seri tentativash për grusht shteti. Ky proces u përshpejtua gjatë viteve 1930, duke lindur një numër grupesh radikale nacionaliste që ndanë një armiqësi ndaj demokracisë liberale dhe një përkushtim ndaj zgjerimit në Azi. Më 1931, Japonia pushtoi dhe pushtoi Mançurinë; pas dënimit ndërkombëtar të pushtimit, ajo dha dorëheqjen nga Lidhja e Kombeve dy vjet më vonë. Në vitin 1936, Japonia nënshkroi Paktin Anti-Komintern me Gjermaninë naziste; Pakti Trepalësh i vitit 1940 e bëri atë një nga Fuqitë e Boshtit.

[[Skeda:Mamoru Shigemitsu signs the Instrument of Surrender, officially ending the Second World War.jpg|parapamje|Ambiciet perandorake të Japonisë përfunduan më 2 shtator 1945, me dorëzimin e vendit ndaj aleatëve.]]
Japonia sulmoi pjesën tjetër të Kinës në vitin 1937, duke filluar dytë Sino-Japoneze Luftës. Në përgjigje të veprimeve të tij, disa shtete perëndimore, duke përfshirë kryesisht në Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Holandës, vendosi një embargo ndaj furnizimeve të naftës dhe sanksione të tjera. 7 december, 1941 forca ajrore japoneze, pa shpallur luftë, sulmuan bazën amerikane detare të [[Pearl Harbor]], [[Hawai]], duke shkatërruar atë në masë të madhe. Ky veprim çuar në Luftën e Dytë Botërore në Shtetet e Bashkuara, që katër ditë pasi të marrë nga Gjermania dhe Italia shpall luftë.

Me avancimin e qëndrueshme forcat japoneze janë refuzuar apo shkatërruar. Shtetet e Bashkuara është sjellë më afër Japoni gradualisht, dhe si rezultat ishin në gjendje për të nisur një numër në rritje të bombardimeve strategjik qytete si Tokio dhe Osaka, më në fund duke arritur kulmin me bombardimin atomik të Hiroshimës dhe Nagasakit. Këto sulme të vrarë qindra mijëra japoneze dhe çoi në përfundimin e luftës. 14 gusht 1945, Japonia ranë dakord për një dorëzim pa kushte, i cili u pasua nga organizimi i një gjykatë ushtarake për të ndjekur penalisht udhëheqësit japoneze për krime lufte; të tjerë kriminelë lufte janë gjykuar në gjykatat vendore të Azisë dhe Paqësorit. Perandori Hirohito marrë imunitetin dhe ka mbajtur pozitën e perandorit.

Shumë historianë kritikuan dhe vazhdojnë të kritikojnë punën e bërë nga gjenerali Douglas MacArthur dhe stafin e tij, që synon përjashtimin e perandorit [[Hirohito]] dhe të gjithë anëtarët e familjes perandorake të përfshirë në luftë, si parimet Yasuhito Chichibu, Tsuneyoshi Takeda, Yasuhiko Asaka, prince naruhiko higashikuni, era Kotohito Kan’en dhe Hiroyasu Fushimi.

Lufta kushtoi miliona Japoni të jetës dhe shkatërroi pjesën më të madhe të objektit industriale dhe infrastrukturore. Në vitin 1947, Japonia ka miratuar një kushtetutë të re pacifist, duke kërkuar bashkëpunimin ndërkombëtar, duke theksuar të drejtave të njeriut dhe praktikat demokratike. Pushtimi amerikan zgjati zyrtarisht deri 1952. Në vitin 1956, Japonia u bë anëtare e Kombeve të Bashkuara. Në sajë të një programi të zhvillimit agresive industrial dhe me SHBA-ndihmë, ekonomia japoneze u rrit me shpejtësi për t’u bërë ekonomia e dytë më të madh në botë, me një normë mesatare të rritjes prej 10&nbsp;% për katër dekada. Kjo rritje u ndërpre në fillim të viteve nëntëdhjetë, kur vendi pësoi një recesion të rëndë. Që nga viti 2001, Japonia ka filluar të rritet në sajë të reformave të ish-kryeministrit Junichiro Koizumi, dhe gjithashtu rifituar prestigjin ushtarak, së bashku me Shtetet e Bashkuara në luftën kundër terrorizmit.

Më 11 mars 2011, Japonia pësoi tërmetin më të fortë regjistruar ndonjëherë në historinë e saj (dhe një nga më të dhunshëm të të gjitha kohërave), me epiqendër 130&nbsp;km në brigjet e Sendai; cunami i shkaktuar nga shoku i dhunshëm ka prodhuar shkatërrime të mëdha dhe ka shkaktuar vdekjen e më shumë se {{formatnum:15000}} njerëz, dhe ka krijuar alarm serioz për sigurinë e centraleve bërthamore në vend, në dritën e katastrofës Fukushima Daiichi, e cila ka ndodhur në fabrikë në qytetet bërthamore Fukushima në bregdetit në lindje të vendit.

==Gjeografia==
{{kryesor|Gjeografia e Japonisë}}

Japonia është një shtet i përbërë prej mbi tre mijë ishuj, të cilët shtrihen përgjatë bregdetit të [[Oqeani Paqësor|Oqeanit Paqësor]] të [[Azia|Azisë]]. Pesë ishujt kryesorë, nga veriu në jug, janë [[Hokkaidō]], [[Honshū]], [[Shikoku]], [[Kyūshū]] dhe [[Okinava]]. [[Ishujt Ryukyu]], përfshirë Okinavën, janë një zinxhir ishujsh në jug të Kyūshū. Së bashku ato shpesh njihen si [[Arkipelagu japonez]].

Rreth 70&nbsp;% deri 80&nbsp;% e vendit është e mbuluar me pyje, male,<ref>http://encarta.msn.com/encyclopedia_761566679/Japan.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081216122527/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761566679/Japan.html |date=16 dhjetor 2008 }} |title="Japan" |publisher=Microsoft Encarta Online Encyclopedia |year=2006 |accessdate=2006-12-28</ref><ref>url=http://www.worldinfozone.com/country.php?country=Japan |title=Japan Information—Page 1 |publisher=WorldInfoZone.com |accessdate=2006-12-28</ref> dhe është e papërshtatshme për përdorim agrikulturor, industrial, ose rezidencial. Kjo për shkak të relievit kryesisht të pjerrët, klimës dhe rrezikut të rrëshirave që shkaktohen nga tërmetet, tokës së butë dhe shiut të ashpër. Kjo ka shkaktuar një dendësi të madhe në zonat e banueshme që janë kryesisht zonat bregdetare. Japonia është një nga [[lista e shteteve sipas dendësisë së popullsisë|më dendësisht të banuara]] në botë.<ref>url=http://esa.un.org/unpp/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070321013235/http://esa.un.org/unpp/ |date=21 mars 2007 }} |title=World Population Prospects |publisher=UN Department of Economic and Social Affairs |accessdate=2007-03-27</ref>

Vendndodhja e saj në [[Unaza Pacifike e Zjarrit|Unazën Pacifike të Zjarrit]], në takim të tri pllakave tektonike, i jep Japonisë dridhje të intensitetit të ulët të herpasharshme dhe aktivitet vullkanink relativisht të shpeshtë. [[Tërmet]]e shkatërruese që shpesh rezultojnë me [[cunami]], rastisen disa herë çdo shekull.<ref>url=http://volcano.und.edu/vwdocs/volc_images/north_asia/japan_tec.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070204064754/http://volcano.und.edu/vwdocs/volc_images/north_asia/japan_tec.html |date=4 shkurt 2007 }} |title=Tectonics and Volcanoes of Japan |publisher=Oregon State University |accessdate=2007-03-27</ref> Tërmetet kryesore të fundit janë [[Tërmeti në Chūetsu 2004]] dhe [[Tërmeti i madh i Hanshin]] më 1995. [[Onsen|Burimet e ngrohta]] janë të shpeshta dhe janë zhvilluar si pushimore.<ref>{{cite web|url=http://www.jnto.go.jp/eng/arrange/attractions/hotSprings.html |title=Attractions: Hot Springs |publisher=[[JNTO]] |language=en |accessdate=2007-04-01}}</ref>

Klima e Japonisë është kryesisht e qëndrueshme, por dallon majft nga veriu në jug.<ref name="climate">{{cite web|url=http://www.jnto.go.jp/eng/arrange/essential/climate.html |title=Essential Info: Climate |publisher=[[JNTO]] |language=en |date=18 shkurt 2011 |accessdate=2007-04-01}}</ref>

Faktorët gjeografikë të Japonisë e ndajnë atë në gjatë zona klimatike:
* [[Hokkaidō]]: Zona më veriore ka klimë të qëndrueshme me dimra të gjatë dhe të ftohtë dhe vera të freskëta.
* [[Deti i Japonisë]]: Në bregdetin perëndimor të Honshū, era veriperëndimore gjatë dimrit sjell rreshje të mëdha dëbore. Gjatë verës, ky regjion është më i freskët se zona Pacifike, megjithëse nganjëherë përjeton temperatura tejet të larta, për shkak të fenomenit të njohur si [[era foehn]].
* [[Rrafshnalta Qendrore (Japoni)|Rrafshnalta Qendrore]]: Një klimë tipike kontinentale, me dallime të mëdha klimatike mes verës  dhe dimrit, dhe mes ditës e natës.
* [[Deti i Brendshëm|Deti i Brendshëm Seto]]: Malet e rajoneve [[Rajoni Chūgoku|Chūgoku]] dhe [[Shikoku]] e mbrojnë regjionin nga erërat sezonale, duke sjellë klimë të butë gjatë vitit.
* [[Oqeani Paqësor]]: Bregdeti lindor përjeton dimra të ftohtë me pak dëborë dhe vera të nxehta dhe të lagështa për shkak të erës juglindore sezonale.
* [[Ishujt Ryukyu]]: Ishujt Ryukyu kanë klimë subtropikale, me dimra të ngrohtë dhe vera të nxehta.

Temperatura mesatare e dimrit në Japoni është 5.1&nbsp;°C dhe temperatura mesatare e verës është 25.2&nbsp;°C. Temperatura më e lartë e matur ndonjëherë në Japoni, 41.1&nbsp;°C, u regjistrua në 23 korrik 2018.<ref>{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/aponline/2018/07/23/world/asia/ap-as-asia-heat-wave.html |title=Record High in Japan as Heat Wave Grips the Region |language=en |access-date=26 korrik 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180723124113/https://www.nytimes.com/aponline/2018/07/23/world/asia/ap-as-asia-heat-wave.html |archive-date=23 korrik 2018 |url-status=dead  }}</ref> Sezoni kryesor i shirave fillon në fillim të majit në Okinawa dhe fronti i shiut gradualisht lëviz në veri derisa të arrijë Hokkaido në fund të korrikut. Në fund të verës dhe në fillim të vjeshtës, tajfunët shpesh sjellin shi të madh.

==Politika==
{{kryesor|Sistemi shtetëror në Japoni}}
Japonia është monarki kushtetuese ku fuqia e Perandorit është shumë e kufizuar. Si figurë ceremoniale, kushtetuta e favorizon si ''Simbol i Shtetit dhe Unitet i Popullit''. Pushteti qëndron në duart e kryeministrit dhe anëtarëve të Diet-ës Kombëtare, përderisa sovraniteti i takon popullit. Perandori luan rolin e kreut të shtetit në çështjet diplomatike. Akihito është Perandori aktual i Japonisë. Naruhito si Princi i Kurorëzuar i Japonisë qëndron si pasuesi i kurorës Perandorake.

Organi legjistlativ i Japonisë është Diet-a Kombëtare, Parlament me dy dhoma. Dieta përmban: Dhoma e Përfaqësuesve, me 480 vende, të zgjedhur me votën e popullit çdo katër vjet ose vota mund të ndërrojë çdo gjë, dhe Dhoma e Këshilltarëve që ka 242 vende, ku mandati zgjat gjashtë vjet. Në Japoni ekziston e drejta e votës përmbi moshën 20 vjeçe me fletë të fshehta votimi. Programi liberal konservativ i Partisë Liberale Demokratike të Japonisë ka bërë qe kjo parti të jetë në pushtet që nga viti 1995, përveç një koalicioni shumë të shkurtër qeveritar i formuar nga partitë opozitare në vitin 1993. Partia më e madhe opozitare në Japoni është Partia Demokratike Social-Liberale e Japonisë.

Kryeministri është kreu i Qeverisë, i ardhur në pushtet me aprovimin e Perandorit të Japonisë pas diskutimeve ne Diet-ën Kombëtare dhe nevojitet edhe miratimi i Dhomës së Përfaqësuesve që kryeministri të marrë pozitën. Kryeministri është kreu i Kabinetit dhe ka rol vendim-marrës në të gjitha ministritë. Yukio Hatoyama është kryeministri aktual i Japonisë, nga Partia Demokratike e Japonisë.

===Njësitë administrative===
{{kryesor|Njësitë administrative në Japoni}}

Japonia përbëhet nga [[Prefekturat e Japonisë|47 prefektura]], secila drejtohet nga një guvernator i zgjedhur, legjislativi dhe zyrtarët administrativë. Çdo prefekturë është e ndarë më tej në qytete, qyteza dhe fshatra.<ref>{{cite book|last=McCargo|first=Duncan|title=Contemporary Japan|year=2000|publisher=Macmillan|language=en|isbn=978-0-333-71000-5|pages=84–85|url={{Google books|8au8QgAACAAJ|plainurl=yes}}}}</ref> [[Komunat e Japonisë|Komunat]] (qytete, qyteza dhe fshatra) janë niveli më i ulët i qeverisjes; njëzet qytetet më të populluara jashtë Metropolit të Tokios njihen si qytete të përcaktuara dhe ndahen në [[Lagjet e Japonisë|lagje]].

[[Figura:Regions and Prefectures of Japan 2.svg|thumb|400px|Rajonet dhe prefekturat e Japonisë]]

===Marrëdhëniet e jashtme===
Japonia ka marrëdhënje diplomatike me pothuajse të gjitha shtetet e pavarura dhe ka qënë pjesë aktive Kombeve të Bashkuara që nga dhjetori 1956. Japonia është antare e [[G7]], [[Bashkëpunimi Ekonomik Azi-Paqësor|BEAP]] dhe forumit "ASEAN Plus Three", si dhe është pjesmarrëse e [[Samiti i Azisë Lindore|Samitit të Azisë Lindore]]. Japonia firmosi një marrëveshje sigurie me Australinë në mars 2007 dhe Indinë në tetor 2008.<ref>{{cite web|url=http://www.mofa.go.jp/region/asia-paci/australia/joint0703.html|title=Japan-Australia Joint Declaration on Security Cooperation|trans-title=Japonia-Australia i bashkohen Deklaratës mbi Bashkpunimin e Sigurisë|publisher=Ministria e Punëve të Jashtme|language=en|accessdate=25 gusht 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mofa.go.jp/region/asia-paci/india/pmv0810/joint_d.html|title=Joint Declaration on Security Cooperation between Japan and India|trans-title=Deklarata e Përbashkët mbi Bashkpunimin e Sigurisë ndërmjet Japonisë dhe Indisë|publisher=Ministry of Foreign Affairs|language=en|date=22 tetor 2008|accessdate=25 gusht 2010}}</ref> Është vendi dhurues i pestë në botë për ndihmën zyrtare për zhvillim, duke dhuruar 9.2 miliard [[Dollari i Shteteve të Bashkuara|$]] në vitin 2014.<ref>{{cite web|url=http://www.oecd.org/dac/japan.htm|title=Statistics from the Development Co-operation Report 2015|trans-title=Statistikat nga Bashkpunimi i Zhvillimit Raporti 2015|publisher=OECD|language=en|accessdate=15 nëntor 2015}}</ref> Në vitin 2017, Japonia kishte rrjetin e pestë më të madh diplomatik në botë.<ref name="global-diplomacy-index">{{Cite web|url=https://globaldiplomacyindex.lowyinstitute.org/country_rank.html|title=Global Diplomacy Index – Country Rank|trans-title=Indeksi i Diplomacisë Globale|website=Lowy Institute|language=en|access-date=1 prill 2018|ref=Lowy2017|archive-date=1 shkurt 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190201012801/http://globaldiplomacyindex.lowyinstitute.org/country_rank.html|url-status=dead}}</ref>

Japonia ka lidhje të forta me [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Shtetet e Bashkuara]]. Që kur Japonia u mposht nga Shtetet e Bashkuara dhe aleatët në [[Lufta e Dytë Botërore|Luftën e Dytë Botërore]], të dyja shtetet kanë mbajtur marrëdhënje të ngushta ekonomike dhe mbrojtëse. Shtetet e Bashkuara janë një treg i madh për eksportet japoneze dhe është burimi i parë për importet japoneze; Shba-ja është gjithashtu e angazhuar për të mbrojtur Japoninë, duke vendosur disa baza ushtarake për atë qëllim.<ref>{{cite web|url=http://afe.easia.columbia.edu/japan/japanworkbook/fpdefense/foreign.htm|title=Japan's Foreign Relations and Role in the World Today|trans-title=Marrëdhënjet e Jashtme të Japonisë dhe Roli në Botë Sot|website=Asia for Educators|language=en|accessdate=13 nëntor 2016}}</ref> Pasi Japonia u mposht në Luftën e Dytë Botërore, Ishujt e Marianës Veriore të kontrolluara nga Japonia kaluan në kontrollin e Shteteve të Bashkuara.<ref>''The Covenant to Establish a Commonwealth of the Northern Mariana Islands in Political Union With the United States of America'', {{USStatute|94|241|90|263|1976|03|24}}</ref>

Japonia kundërshton kontrollin e [[Rusia|Rusisë]] mbi pjesën jugore të Ishujve Kuril (përfshirë Etorofu, Kunashiri, Shikotan, dhe Habomai), të cilat u pushtuan nga [[Bashkimi Sovjetik]] në vitin 1945.<ref>{{cite web|url=https://www.mofa.go.jp/region/europe/russia/territory/index.html|title=Japanese Territory, Northern Territories|trans-title=Territoret japoneze, territoret veriore|publisher=[[Ministria e Punëve të Brëndshme (Japonia)|MOFA]]|website=mofa.go.jp|language=en|date=4 prill 2014}}</ref> Edhe pse kontrolli i [[Koreja e Jugut|Koresë së Jugut]] mbi [[Shkëmbinjtë Liancourt]] njihet, Japonia vazhdon t'a kundërshtoj dhe vazhdon t'a konsiderojë si pjesë të vetën.<ref name="takeshima">{{cite web|url=https://www.mofa.go.jp/region/asia-paci/takeshima/index.html|title=Japanese Territory, Takeshima|trans-title=Territoret Japoneze, Takeshima|publisher=MOFA|website=mofa.go.jp|language=en|date=30 korrik 2014}}</ref> Japonia ka marrëdhënje të tensionuar me Kinën dhe Taivanin për [[Ishujt Senkaku]];<ref>{{cite web|url=https://www.mofa.go.jp/region/asia-paci/senkaku/index.html|title=Japanese Territory, Senkaku Islands|trans-title=Territoret Japoneze, Ishujt Senkaku|publisher=MOFA|website=mofa.go.jp|language=en|date=13 prill 2016}}</ref> dhe statusit të [[Okinotorishima]].

===Ushtria===
[[Skeda:US Navy 051115-N-8492C-125 The Japan Maritime Self-Defense Force (JMSDF) destroyer JDS Kongou (DDG 173) sails in formation with other JMSDF ships and ships assigned to the USS Kitty Hawk Carrier Strike Group.jpg|parapamje|majtas|[[Forca Vetë-Mbrojtëse Detare e Japonisë|JMSDF]] [[Destrojer i klasës-Kongō|destrojer i klasës-''Kongō'']]]]

Japonia ka një nga buxhetet më të mëdhaja në botë për ushtrinë.<ref>{{cite web|url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/milex_15|title=The 15 countries with the highest military expenditure in 2009|trans-title=15 shtetet me buxhetin më të madh ushtarak në 2009|publisher=Stockholm International Peace Research Institute|language=en|accessdate=16 janar 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110217084451/http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/milex_15|archivedate=17 shkurt  2011}}</ref> Ushtria e vendit ([[Forcat Vetë-Mbrojtëse Japoneze]] – FVMJ) është e kufizuar nga [[neni 9 i kushtetutës japoneze]], e cila i heq të drejtën Japonisë për të shpallur luftë ose për të përdorur forcën ushtarake në mosmarrëveshjet ndërkombëtare. Kështu që, Forcat Vetë-Mbrojtëse të Japonisë janë një ushtri e pazakontë që kurrë nuk ka qëlluar jashtë territorit të Japonisë. Japonia është shteti aziatik i renditur më lartë në [[Indeksi Global i Paqes|Indeksin Global të Paqes]].<ref>{{cite web|url=http://chartsbin.com/view/1529#targetText=Key%20Findings%20of%202015%3A&targetText=The%20Global%20Peace%20Index%20measures,Institute%20for%20Economics%20and%20Peace.|title=Global Peace Index - 2015|trans-title=Indeksi Global i Paqes - 2015|publisher=Chartsbin.com|language=en|accessdate=26 shtator 2019|archive-date=16 dhjetor 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191216024516/http://chartsbin.com/view/1529#targetText=Key%20Findings%20of%202015%3A&targetText=The%20Global%20Peace%20Index%20measures,Institute%20for%20Economics%20and%20Peace.|url-status=dead}}</ref>

Ushtria drejtohet nga [[Ministria e Mbrojtjes së Japonisë|Ministria e Mbrojtjes]] dhe kryesisht përbëhet nga [[Forca Vetë-Mbrojtëse Tokësore të Japonisë]], [[Forca Vetë-Mbrojtëse Detare e Japonisë]] dhe [[Forca Vetë-Mbrojtëse Ajrore të Japonisë]].

==Ekonomia==
Japonia është ndër vendet më të zhvilluara të botës. Ajo zë vendin e parë në Azi dhe të dytin në botë pas [[SHBA]]-së. Bujqësia ndonëse nuk i plotëson nevojat e vendit ka një shumëllojshmëri kulturash si: pambuku, çaji, thekra etj. Industria është e fuqishme e shumëdegëshe: industria mekanike, elektronike, e informacionit, e përpunimit të qeramikës, industria kimike etj. Përvec këtyre i zhvilluar është turizmi për shkak të vlerave historike të vendit dhe peshkimi kryesisht për shkak të klimës dhe për eksportimin e algave.

==Demografia==
{{kryesor|Demografia e Japonisë}}
Japonia ka një popullsi prej {{formatnum:127433494}} banorë. Shtimi natyror është i ulët. Dendësia mesatare e popullsisë është 337 banorë/km². Shpërndarja e saj është e pabarabartë. Pjesa më e madhe e popullsisë është përqendruar kryesisht në ultesira, fushëgropa, rrafshina aluvionale dhe gjatë bregdetit. Popullsia në Japoni është homogjene. Gjuha zyrtare është japonishtja. Popullsia është e besimit shinto, budist dhe kristianë.
Në Japoni jetojnë edhe 2 milionë banorë të huaj, si: koreanë, kinezë, brazilianë, filipinas, amerikanë, tajlandezë, etj.
Rreth 79&nbsp;% e popullsisë është përqendruar në qytete. Kryeqyteti i vendit është [[Tokjo]], i cili është një ndër qytetet më të mëdha në botë. Qytete të tjera të mëdha janë: [[Osaka]], [[Kobe]], [[Nagoya]] dhe [[Yokohama]] etj.

==Kultura==
{{kryesor|Kultura në Japoni}}
Kultura bashkëkohore japoneze kombinon ndikimet nga Azia, Evropa dhe Amerika e Veriut. Artet tradicionale japoneze përfshijnë [[Zanate japoneze|zanate]] të tilla si [[Qeramikë dhe porcelani japoneze|qeramika]], [[Kimono|tekstile]], [[Enë larëse japoneze|enë larëse]], [[Shpatë japoneze|shpata]] dhe [[Kukulla japoneze|kukulla]]; shfaqje të [[bunraku]], [[kabuki]], [[noh]], [[Vallëzimi tradicional japonez|valle]] dhe [[rakugo]]; dhe praktika të tjera, [[Ceremonia e çajit japoneze|ceremonia e çajit]], [[ikebana]], [[Artet marciale japoneze|artet marciale]], [[Kaligrafia japoneze|kaligrafia]], [[origami]], [[onsen]], [[Geisha]] dhe [[Lista e lojërave japoneze|lojëra]]. Japonia ka një sistem të zhvilluar për mbrojtjen dhe promovimin e [[Prona kulturore (Japonia)|pronave kulturore]] dhe [[Thesari kombëtar (Japonia)|thesareve kombëtare]] të prekshme dhe jomateriale. [[Lista e vendeve të Trashëgimisë Botërore në Japoni|Njëzet e dy vende]] janë regjistruar në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, tetëmbëdhjetë prej të cilave janë me rëndësi kulturore.

===Sporti===
Tradicionalisht, sumo është konsideruar sporti kombëtar i Japonisë.<ref>{{cite web|url=https://www.pbs.org/independentlens/sumoeastandwest/sumo.html|title=Sumo: East and West|trans-title=Sumo: Lindje dhe Perëndim|publisher=PBS|language=en|accessdate=10 mars 2007|archive-date=7 mars 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070307073410/http://www.pbs.org/independentlens/sumoeastandwest/sumo.html|url-status=dead}}</ref> Artet marciale japoneze, xhudo, karateja dhe kendo janë sporte që praktikohen dhe pëlqehen nga shumica e popullisë së vendit. Pas restaurimit Meixhi, shumë sporte perëndimore hynë për herë të parë në Japoni dhe u shpërndanë edhe në sistemin arsimor të vendit.<ref>{{cite web|url=http://www.uk.emb-japan.go.jp/en/facts/culture_dailylife.html#sports |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070317192109/http://www.uk.emb-japan.go.jp/en/facts/culture_dailylife.html|archivedate=17 mars 2007|title=Culture and Daily Life|trans-title=Kultura dhe Jeta e Përditshme|publisher=Ambasada e Japonisë në MB|language=en|accessdate=27 mars 2007}}</ref>

Japonia ka qenë vendi organizator i Lojërave olimpike në disa raste; ata kanë mikpritur Lojërat olimpike verore në Tokjo në vitin 1964 dhe Lojërat olimpike dimërore në Sapporo në vitin 1972 dhe Nagano në vitin 1998.<ref>{{cite web|url=http://www.joc.or.jp/english/historyjapan/history_japan_bid.html|title=Olympic History in Japan|trans-title=Historia e lojërave olimpike në Histori|publisher=Japanese Olympic Committee|language=en|accessdate=7 janar 2011}}</ref> Për më tepër, Japonia organizoi [[Kampionati Botëror i Basketbollit 2006|Kampionatin Botëror të Basketbollit 2006]].<ref>{{cite web|url=http://www.fiba.com/pages/eng/fe/06_wcm/|title=2006 FIBA World Championship|trans-title=2006 FIFA Kampionati Botëror|publisher=FIBA|language=en|accessdate=10 maj 2017|archive-date=25 maj 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525164253/http://www.fiba.com/pages/eng/fe/06_wcm/|url-status=dead}}</ref> Tokjo gjithashtu do të jetë vendi organizator i [[Lojërat olimpike verore 2020|Lojërave olimpike verore 2020]], duke u bërë qyteti i parë aziatik që organizon këtë ngjarje dy herë.<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/lojrat-olimpike-2020-do-te-mbahen-ne-tokio/|title=Lojrat Olimpike 2020 do të mbahen në Tokio|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=8 shtator 2013|accessdate=25 shtator 2019}}</ref> Shteti ka pasur të drejtën të organizojë [[Kampionati Botëror i Vollejbollit për Gra|Kampionatin Botëror të Vollejbollit për Gra]] në pesë raste ([[FIVB Kampionati Botëror i Vollejbollit për Gra|1967]], [[FIVB Kampionati Botëror i Vollejbollit për Gra|1998]], [[FIVB Kampionati Botëror i Vollejbollit për Gra|2006]], [[FIVB Kampionati Botëror i Vollejbollit për Gra|2010]] dhe [[FIVB Kampionati Botëror i Vollejbollit për Gra 2018|2018]]), më shumë se çdo shtet tjetër.<ref>{{cite web|url=http://www.fivb.org/TheGame/TheGame_WorldChampionships.htm|title=The Game – World Championships – FIVB Women's World Championships Finals|trans-title=Loja – Kampionatet Botëror – FiVB Finalet e Kampionatit Botëror|publisher=FIVB|language=en|accessdate=13 qershor 2017}}</ref> Japonia është shteti më i suksesshëm aziatik në sportin e rregbisë, duke fituar trofeun [[Pesë Kombet Aziatike]] gjashtë herë (rekord) dhe trofeun e sapoformuar [[IRB Kupa e Kombeve të Paqësorit]] në vitin 2011. Japonia gjithashtu do të jetë vendi organizator i [[Kupa e Botës e Rregbisë|Kupës së Botës së Rregbisë]] për vitin 2019.<ref>{{cite web|url=http://www.rugbyworldcup.com/rugbyworldcup2019/news/newsid=2069327.html#japan+reaches+rest+asia|title=rugbyworldcup.com|accessdate=1 nëntor 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131217224929/http://www.rugbyworldcup.com/rugbyworldcup2019/news/newsid%3D2069327.html|language=en|archivedate=17 dhjetor 2013}}</ref>

[[Bejsbolli në Japoni|Bejsbolli]] është aktualisht sporti më i përhapur dhe i ndjekur në vend. Liga elitare profesionale e Japonisë, e quajtur [[Nippon Professional Baseball]], u themelua në vitin 1936 dhe konsiderohet gjerësisht si liga më elitare të bejsbollit profesionist në botë pas [[Major League Baseball|Ligave Madhore]] të Amerikës së Veriut. Që nga themelimi i [[J. League|Ligës Profesionale të Futbollit në Japoni]] në vitin 1992, futbolli ka fituar një vëmëndje të madhe në vend.<ref>{{cite web|url=http://www.tjf.or.jp/takarabako/PDF/TB09_JCN.pdf|title=Soccer as a Popular Sport: Putting Down Roots in Japan|trans-title=Futbolli si një sport popullor: Duke hequr rrënjët në Japoni|publisher=The Japan Forum|language=en|accessdate=1 prill 2007}}</ref> Japonia ishte vendi organizator i [[Kupa Ndërkontinentale|Kupës Ndërkontinentale]] nga viti 1981 e deri në vitin 2004 si dhe sëbashku me [[Koreja e Jugut|Korenë e Jugut]] mikpritën [[FIFA Kupa e Botës|FIFA Kupën e Botës]] në vitin [[2002 FIFA Kupa e Botës|2002]].<ref>{{cite web|url=https://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/index.html|title=Previous FIFA World Cups|trans-title=FIFA Kupat e Botës të mëparshëm|publisher=FIFA.com|language=en|accessdate=7 janar 2011|archive-date=18 shtator 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170918013335/http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/index.html|url-status=dead}}</ref> Japonia është një nga ekipet më të suksesshme të futbollit në Azi, duke fituar [[AFC Kupa e Azisë|Kupën e Azisë]] katër herë.<ref>{{cite web|url=http://www.afcasiancup.com/team/en/Japan|title=Team Japan|trans-title=Ekipi i Japonisë|publisher=Asian Football Confederation|language=en|accessdate=2 mars 2014|archive-date=25 janar 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160125085954/http://www.afcasiancup.com/team/en/Japan|url-status=dead}}</ref> [[Kombëtarja japoneze për gra e futbollit|Ekipi i grave]] fitoi Kupën e Botës për Gra në vitin 2011.<ref>{{cite web|url=https://www.fifa.com/womensworldcup/matches/round=255989/match=300144437/summary.html|title=Japan edge USA for maiden title|trans-title=Japonia mposht Shba-në për titullin e parë|publisher=FIFA.com|language=en|date=17 korrik 2011|accessdate=17 korrik 2011|archive-date=18 korrik 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110718121005/http://www.fifa.com/womensworldcup/matches/round=255989/match=300144437/summary.html|url-status=dead}}</ref> Golfi gjithashtu është një sport popullor në Japoni,<ref>{{cite web|url=http://metropolis.co.jp/tokyo/604/sports.asp|title=Japanese Golf Gets Friendly|trans-title=Golfi japonez bëhet miqësor|website=[[Metropolis (Revistë angleze në Japoni)|Metropolis]]|language=en|first=Fred|last=Varcoe|accessdate=1 prill 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070926215517/http://metropolis.co.jp/tokyo/604/sports.asp|archivedate=26 shtator 2007}}</ref> ashtu siç janë edhe llojet e garave me makina si seritë e [[Super GT]] dhe [[Formula Nippon]].<ref>{{cite web|url=http://metropolis.co.jp/tokyo/623/sports.asp|title=Japanese Omnibus: Sports|website=Metropolis|language=en|first=Len|last=Clarke|accessdate=1 prill 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070926215524/http://metropolis.co.jp/tokyo/623/sports.asp|archivedate=26 shtator 2007}}</ref> Në basketboll, Japonia ka prodhuar tre lojtarë që kanë mundur të luajnë në [[National Basketball Association|NBA]], liga më elitare e basketbollit në botë.<ref name=consulteny>{{cite news|url=http://www.ny.us.emb-japan.go.jp/en/c/vol_12-4/title_04.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101203204908/http://www.ny.us.emb-japan.go.jp/en/c/vol_12-4/title_04.html|archivedate=3 dhjetor 2010|title=Hoop Dreams&nbsp;– Yuta Tabuse, "The Jordan of Japan"|trans-title=Yuta Tabuse, "Jordani i Japonisë"|publisher=Konsullata e Përgjithshme e Japonisë në New York|language=en|accessdate=19 janar 2009|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://qz.com/1649616/the-nbas-rui-hachimura-is-poised-to-be-japans-first-basketball-icon/|title=The half-Asian, half-African Rui Hachimura is the future of basketball|trans-title=Gjysëm-aziatiku, gjysëm-afrikani Rui Hachimura është e ardhmja e basketbollit|publisher=Quartz|language=en|last1=Silva|first1=Matthew De|accessdate=18 gusht 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nba.com/grizzlies/news/memphis-grizzlies-sign-yuta-watanabe-to-two-way-contract-180720|title=Memphis Grizzlies sign Yuta Watanabe to two-way contract|trans-title=Memphis Grizzlies firmosin me Yuta Watanabe një kontratë me dy drejtime|website=NBA.com|language=en|accessdate=18 gusht 2019}}</ref>

== Lidhje të jashtme ==
* [http://www.japan.go.jp/ JapanGov – The Government of Japan] (anglisht)
* [http://japan.kantei.go.jp/index.html Prime Minister of Japan and His Cabinet Official website] (anglisht)
* [http://www.hanamiweb.com/ Hanami Web - Inside Japan]
* [https://web.archive.org/web/20080423043359/http://home.kyodo.co.jp/ Kyodo Japan News Wire Service]
* [http://newslink.org/nonusajap.html AJR Newslink] - Database of English newspapers in Japan
* [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Japan/ Open Directory Project] - Directory of Japan
* [http://photojpn.org/ PhotoGuide Japan] - Comprehensive guide to photography in Japan
* [http://www3.tky.3web.ne.jp/~edjacob/saq.html Japan SAQ (Seldom Asked Questions)]

== Burime i të dhënave ==
{{reflist|30em}}

{{VendeAzise}}
{{G8}}

[[Kategoria:Japoni| ]]
[[Kategoria:Shtete në Azi]]