Lufta në Afganistan ishte një konflikt i armatosur nga viti 2001 deri në vitin 2021. Filloi kur një koalicion ushtarak ndërkombëtar i udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara nisi një pushtim të Afganistanit, duke rrëzuar Emiratin Islamik të sunduar nga Talibanët dhe duke krijuar Republikën Islamike të njohur ndërkombëtarisht 3 vjet më vonë. Konflikti përfundimisht përfundoi me ofensivën e talebanëve të vitit 2021, e cila përmbysi Republikën Islamike dhe rivendosi Emiratin Islamik. Ishte lufta më e gjatë në historinë ushtarake të Shteteve të Bashkuara, duke tejkaluar kohëzgjatjen e Luftës së Vietnamit (1955–1975) me afërsisht 6 muaj.

Pas sulmeve të 11 shtatorit, presidenti i SHBA-së Xhorxh W. Bush kërkoi që talibanët të ekstradojnë menjëherë udhëheqësin e Al-Kaedës, Osama bin Laden në Shtetet e Bashkuara; Talibanët refuzuan dhe SHBA-të shpallën Operacionin Enduring Freedom, si pjesë e luftës kundër terrorit të shpallur më parë. Afganistani u pushtua dhe talebanët dhe aleatët e tyre u dëbuan shpejt nga qendrat kryesore të popullsisë nga forcat e udhëhequra nga SHBA, duke mbështetur Aleancën Veriore kundër Talibanëve; megjithatë, bin Laden u zhvendos në Pakistanin fqinj. Koalicioni i udhëhequr nga SHBA-ja mbeti në Afganistan, duke formuar një mision sigurie (ISAF) të sanksionuar nga Kombet e Bashkuara - me qëllimin e krijimit të një autoriteti të ri demokratik në vend që do të parandalonte kthimin e talebanëve në pushtet.^[1] U krijua një administratë e re e përkohshme afgane dhe nisën përpjekjet ndërkombëtare për rindërtim.^[2] Në vitin 2003, talebanët ishin riorganizuar nën themeluesin e tyre, Mullah Omar, dhe filluan një kryengritje të gjerë kundër qeverisë së re afgane dhe forcave të koalicionit. Kryengritësit nga talebanët dhe grupet e tjera islamike zhvilluan një luftë asimetrike, duke luftuar luftë guerile në fshatëra, sulme vetëvrasëse kundër objektivave urbane dhe hakmarrje kundër bashkëpunëtorëve të perceptuar afganë. Deri në vitin 2007, pjesë të mëdha të Afganistanit ishin rimarrë nga talebanët.^[3]^[4] Si përgjigje, koalicioni dërgoi një fluks të madh trupash për operacione kundër kryengritjes, me një strategji "të qartë dhe të mbajë" për fshatrat dhe qytetet; ky fluks arriti kulmin në vitin 2011, kur rreth 140,000 trupa të huaja po vepronin nën komandën e ISAF në të gjithë Afganistanin.^[5]

Një operacion i fshehtë i SHBA-së duke përdorur bazat në Afganistan çoi në vrasjen e Osama bin Ladenit në maj 2011 dhe udhëheqësit e NATO-s filluan të planifikonin një strategji daljeje.^[6]^[7] Më 28 dhjetor 2014, NATO përfundoi zyrtarisht operacionet luftarake të ISAF-it në Afganistan dhe zyrtarisht ia transferoi përgjegjësinë e plotë të sigurisë qeverisë afgane. Në pamundësi për të eliminuar talebanët përmes mjeteve ushtarake, forcat e koalicionit (dhe veçmas, qeveria afgane e udhëhequr nga Ashraf Ghani) iu drejtuan diplomacisë për t'i dhënë fund konfliktit.^[8] Këto përpjekje arritën kulmin me marrëveshjen SHBA-Taliban në shkurt 2020, e cila përcaktoi tërheqjen e të gjitha trupave amerikane nga Afganistani deri në vitin 2021.^[9] Në këmbim, talebanët u zotuan të parandalojnë çdo grup militant nga organizimi i sulmeve nga territori afgan kundër SHBA-së dhe aleatëve të saj. Megjithatë, qeveria afgane nuk ishte palë në marrëveshje dhe hodhi poshtë kushtet e saj.^[10] Duke përkuar me tërheqjen e trupave, talebanët filluan një ofensivë të gjerë gjatë gjithë verës së vitit 2021, duke rivendosur me sukses kontrollin e tyre mbi Afganistanin, duke përfshirë kryeqytetin Kabul më 15 gusht. Në të njëjtën ditë, presidenti i fundit i Republikës Islamike, Ashraf Ghani, u largua nga vendi; talebanët shpallën fitoren dhe lufta u mbyll zyrtarisht.^[11] Deri më 30 gusht, avioni i fundit ushtarak amerikan u nis nga Afganistani, duke i dhënë fund pranisë së zgjatur ushtarake të udhëhequr nga SHBA në vend.^[12]^[13]

Në përgjithësi, lufta vrau rreth 176,000–212,000+ njerëz, duke përfshirë 46,319 civilë. Ndërsa më shumë se 5.7 milionë ish-refugjatë u kthyen në Afganistan pas pushtimit të vitit 2001, në kohën kur talebanët u kthyen në pushtet në vitin 2021, 2.6 milionë afganë mbetën refugjatë,^[14] ndërsa 4 milionë të tjerë u zhvendosën brenda vendit.^[15]^[16]

Shiko edhe

Rënia e Kabulit (2021)

Referime

^ Xu, Ruike (5 janar 2017). Alliance Persistence within the Anglo-American Special Relationship: The Post-Cold War Era. ISBN 978-3-319-49619-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Securing, Stabilizing, and Reconstructing Afghanistan: Key Issues for Congressional Oversight". www.govinfo.gov. Marrë më 2022-10-31. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Norton-Taylor, Richard (22 nëntor 2007). "Afghanistan 'falling into hands of Taliban'". The Guardian. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Ten Stories the world should know more about, 2007". United Nations. Arkivuar nga origjinali më 18 janar 2017. Marrë më 28 qershor 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures" (PDF). nato.int. 4 mars 2011. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 12 tetor 2017. Marrë më 19 korrik 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Brunnstrom, David; Ryan, Missy (21 maj 2012). "NATO to endorse Afghan exit plan, seeks routes out". Reuters. Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2019. Marrë më 12 mars 2019. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ DeYoung, Karen (27 maj 2014). "Obama to leave 9,800 US troops in Afghanistan". The Washington Post. Arkivuar nga origjinali më 28 maj 2014. Marrë më 29 maj 2014. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Afghan Taliban Cool To Ghani Peace Offer While UN, 20 Countries Support It". RadioFreeEurope/RadioLiberty. Marrë më 2021-10-02. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Miller, Zeke; Madhani, Aamer (8 korrik 2021). "'Overdue': Biden sets Aug. 31 for US exit from Afghanistan". AP NEWS. Marrë më 9 korrik 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Schuknecht, Cat (1 mars 2020). "Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal". NPR. Marrë më 1 mars 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Afghan President Ghani relinquishes power, Taliban form interim gov't". Daily Sabah. 30 gusht 2021. Marrë më 15 gusht 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Remarks by President Biden on Afghanistan". The White House. 16 gusht 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Gibbons-Neff, Thomas; Katzenberg, Lauren (2021-08-30). "The U.S. military finishes its evacuation, and an era ends in Afghanistan". The New York Times. ISSN 0362-4331. Marrë më 2021-08-30. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "In numbers: Life in Afghanistan after America leaves". BBC News. 13 korrik 2021. Marrë më 2021-07-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^
* "US War in Afghanistan: 1999–2021". Council on Foreign Relations. 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
- "US War in Afghanistan". NBC News. 2015. Arkivuar nga origjinali më 21 shkurt 2015. Marrë më 21 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
- Lamothe, Dan (6 janar 2015). "This new graphic shows the state of the US war in Afghanistan". The Washington Post. Arkivuar nga origjinali më 10 janar 2015. Marrë më 21 shkurt 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
- Michael Cox; Doug Stokes (9 shkurt 2012). US Foreign Policy. Oxford University Press. fq. 140. ISBN 978-0-19-958581-6. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
- Robert M. Cassidy () (2004). Peacekeeping in the Abyss: British and American Peacekeeping Doctrine and Practice After the Cold War. Greenwood Publishing Group. fq. 243. ISBN 978-0-275-97696-5. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ David P. Auerswald; Stephen M. Saideman (5 janar 2014). NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone. Princeton University Press. fq. 87–88. ISBN 978-1-4008-4867-6. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[books.google.com-1] Xu, Ruike (5 janar 2017). Alliance Persistence within the Anglo-American Special Relationship: The Post-Cold War Era. ISBN 978-3-319-49619-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] "Securing, Stabilizing, and Reconstructing Afghanistan: Key Issues for Congressional Oversight". www.govinfo.gov. Marrë më 2022-10-31. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[3] Norton-Taylor, Richard (22 nëntor 2007). "Afghanistan 'falling into hands of Taliban'". The Guardian. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] "Ten Stories the world should know more about, 2007". United Nations. Arkivuar nga origjinali më 18 janar 2017. Marrë më 28 qershor 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[5] "International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures" (PDF). nato.int. 4 mars 2011. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 12 tetor 2017. Marrë më 19 korrik 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Brunnstrom, David; Ryan, Missy (21 maj 2012). "NATO to endorse Afghan exit plan, seeks routes out". Reuters. Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2019. Marrë më 12 mars 2019. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[WP20140527-7] DeYoung, Karen (27 maj 2014). "Obama to leave 9,800 US troops in Afghanistan". The Washington Post. Arkivuar nga origjinali më 28 maj 2014. Marrë më 29 maj 2014. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] "Afghan Taliban Cool To Ghani Peace Offer While UN, 20 Countries Support It". RadioFreeEurope/RadioLiberty. Marrë më 2021-10-02. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:9-9] Miller, Zeke; Madhani, Aamer (8 korrik 2021). "'Overdue': Biden sets Aug. 31 for US exit from Afghanistan". AP NEWS. Marrë më 9 korrik 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[nprreject-10] Schuknecht, Cat (1 mars 2020). "Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal". NPR. Marrë më 1 mars 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[11] "Afghan President Ghani relinquishes power, Taliban form interim gov't". Daily Sabah. 30 gusht 2021. Marrë më 15 gusht 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:4-12] "Remarks by President Biden on Afghanistan". The White House. 16 gusht 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[NYT300821-13] Gibbons-Neff, Thomas; Katzenberg, Lauren (2021-08-30). "The U.S. military finishes its evacuation, and an era ends in Afghanistan". The New York Times. ISSN 0362-4331. Marrë më 2021-08-30. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[bbc2021-14] "In numbers: Life in Afghanistan after America leaves". BBC News. 13 korrik 2021. Marrë më 2021-07-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[15] * "US War in Afghanistan: 1999–2021". Council on Foreign Relations. 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
"US War in Afghanistan". NBC News. 2015. Arkivuar nga origjinali më 21 shkurt 2015. Marrë më 21 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lamothe, Dan (6 janar 2015). "This new graphic shows the state of the US war in Afghanistan". The Washington Post. Arkivuar nga origjinali më 10 janar 2015. Marrë më 21 shkurt 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Michael Cox; Doug Stokes (9 shkurt 2012). US Foreign Policy. Oxford University Press. fq. 140. ISBN 978-0-19-958581-6. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Robert M. Cassidy () (2004). Peacekeeping in the Abyss: British and American Peacekeeping Doctrine and Practice After the Cold War. Greenwood Publishing Group. fq. 243. ISBN 978-0-275-97696-5. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[16] "US War in Afghanistan". NBC News. 2015. Arkivuar nga origjinali më 21 shkurt 2015. Marrë më 21 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[17] Lamothe, Dan (6 janar 2015). "This new graphic shows the state of the US war in Afghanistan". The Washington Post. Arkivuar nga origjinali më 10 janar 2015. Marrë më 21 shkurt 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[18] Michael Cox; Doug Stokes (9 shkurt 2012). US Foreign Policy. Oxford University Press. fq. 140. ISBN 978-0-19-958581-6. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[19] Robert M. Cassidy () (2004). Peacekeeping in the Abyss: British and American Peacekeeping Doctrine and Practice After the Cold War. Greenwood Publishing Group. fq. 243. ISBN 978-0-275-97696-5. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Auer_&_Said2-16] David P. Auerswald; Stephen M. Saideman (5 janar 2014). NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone. Princeton University Press. fq. 87–88. ISBN 978-1-4008-4867-6. Arkivuar nga origjinali më 25 janar 2016. Marrë më 31 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]