Shihni burimin për Pangolinët

{{Short description|An order of mammals (Pholidota) related to carnivorans}}
{{Automatic taxobox|name=Pangolinët|range_map=Minus ranges.png|ordo='''Pholidota'''|classis=[[Mammalia]]|phylum=[[Chordata]]|regnum=[[Animalia]]|synonyms={{collapsible list |bullets=true |title=list of synonyms:
|Afredentata {{small|(Szalay & Schrenk, 1994)}}
|Lepidota {{small|(Lane, 1910)}}
|Manides {{small|(Gervais, 1854)}}
|Maniformes {{small|(Zagorodniuk, 2008)}}<ref>Zagorodniuk, I. (2008.) [https://www.academia.edu/27585773/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%96_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8_%D1%80%D1%8F%D0%B4%D1%96%D0%B2_%D1%81%D1%81%D0%B0%D0%B2%D1%86%D1%96%D0%B2_%D0%B2%D1%96%D0%B4_%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%B4%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D1%96%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%85_Scientific_names_of_mammalian_orders_from_descriptive_to_uniform_ "Scientific names of mammal orders: from descriptive to uniform"] Visnyk of Lviv University, Biology series, Is. 48. P. 33-43</ref>
|Manitheria {{small|(Haeckel, 1895)}}
|Nomarthra {{small|(Cope, 1889)}}<ref>E. D. Cope. (1889.) "The Edentata of North America." American Naturalist 23(272):657-664</ref>
|Pholidotheria {{small|(Haeckel, 1895)}}
|Pholidotiformes {{small|(Kinman, 1994)}}
|Pholidotina {{small|(Pearse, 1936)}}<ref>Arthur Sperry Pearse, (1936.) [https://archive.org/details/zoologicalnamesl1936pear/page/24/mode/2up?q=Creodontina "Zoological names. A list of phyla, classes, and orders, prepared for section F, American Association for the Advancement of Science"] American Association for the Advancement of Science</ref>
|Repentia {{small|(Newman, 1843)}}
|Scutata {{small|(Murray, 1866)}}
|Squamata {{small|(Huxley, 1872)}}
|Squamigera {{small|(Gill, 1910)}}
}}|range_map_caption=Gama e llojeve të gjalla|subdivision=<center>[shiko [[#Classification and phylogeny|klasifikimin]]]</center>|fossil_range={{Fossil range|64.15|0}} Early [[Paleocene]] - Present<ref name="Springer2019">Mark S Springer, Christopher A Emerling, John Gatesy, Jason Randall, Matthew A. Collin, Nikolai Hecker, Michael Hiller, Frédéric Delsuc (2019) [https://www.semanticscholar.org/paper/Odontogenic-ameloblast-associated-(ODAM)-is-in-and-Springer-Emerling/9d03e07d19e259a5aca65ddf584a6a4a2dc3e1f7 "Odontogenic ameloblast-associated (ODAM) is inactivated in toothless/enamelless placental mammals and toothed whales"]. BMC Evolutionary Biology</ref>|subdivision_ranks=Nëngrupet|authority=[[Max Carl Wilhelm Weber|Weber]], 1904|taxon=Pholidota|display_parents=2|image_caption=Llojet e gjalla të pangolinëve|image=Manidae.jpg|subclassis=[[Ferea]]}}

'''Pangolinët''' , të njohura ndonjëherë si '''milingonangrënësit me luspa''' , <ref>{{Cite EB1911|last1=Thomas|first1=Oldfield|author-link1=Oldfield Thomas|last2=Lydekker|first2=Richard|author-link2=Richard Lydekker|wstitle=Pangolin|short=x}}</ref>  janë [[Gjitari|gjitarë]] të [[Rendi biologji|rendit]] '''Folidota''' ({{IPAc-en|f|ɒ|l|ᵻ|ˈ|d|oʊ|t|ə}}, nga [[greqishtja e lashtë]] [[wikt:ϕολιδωτός|ϕολιδωτός]] 'i veshur me luspa').<ref name="RWB">{{cite book|last1=Brown|first1=Roland Wilbur|title=The Composition of Scientific Words|date=1956|publisher=Smithsonian Institution Press|location=Washington, D.C.|page=604}}</ref>Ka vetëm një [[Familja biologji|familje]] të gjallë , [[Manidae]]  dhe ka tre [[Gjinia (biologji)|gjini]]: ''[[Manis]]'', ''[[Phataginus]]'' dhe ''[[Smutsia]]'' . ''Manis'' përfshin katër llojet që gjenden në [[Azia|Azi]], ndërsa ''Phataginus'' dhe ''Smutsia'' përfshijnë dy lloje që jetojnë në Afrikën nën-Sahariane. <ref name="web2.utc.edu">{{cite journal|last=Gaudin|first=Timothy|date=28 gusht 2009|title=The Phylogeny of Living and Extinct Pangolins (Mammalia, Pholidota) and Associated Taxa: A Morphology Based Analysis|url=http://web2.utc.edu/~gvv824/Gaudin%20et%20al%202009.pdf|journal=[[Journal of Mammalian Evolution]]|location=Heidelberg, Germany|publisher=[[Springer Science+Business Media]]|volume=16|issue=4|pages=235–305|doi=10.1007/s10914-009-9119-9|access-date=14 maj 2015|s2cid=1773698|archive-date=25 shtator 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925134257/http://web2.utc.edu/~gvv824/Gaudin%20et%20al%202009.pdf|url-status=dead}}</ref> Këto lloje variojnë në madhësi nga 30 deri në 100 cm . Një numër i [[Llojet e zhdukura|llojeve të zhdukura]] pangolinësh janë gjithashtu të njohura.

Pangolinat kanë [[Lupa|luspa]] me [[Keratina|keratinë]] që mbulojnë [[Lëkura|lëkurën]] e tyre; ata janë gjitarët e vetëm të njohur me këtë veçori. Ata jetojnë në [[Pema|pemë]] ose nëntokë , në varësi të llojeve. Pangolinët janë [[kafshë nate]] , dhe [[dieta]] e tyre përbëhet kryesisht nga [[milingona]] dhe [[Termitet|termite]] , të cilat i kapin duke përdorur [[Gjuha|gjuhët]] e tyre të gjata. Ata kanë tendencë të jenë kafshë të vetmuara, duke u takuar vetëm për t'u riprodhuar dhe për të prodhuar një pjellë prej një deri në tre pasardhës, të cilat i mbajnë për rreth dy vjet.

Pangolinët kërcënohen nga [[gjuetia]] (për mishin dhe luspat e tyre, të cilat përdoren në [[Mjekësia tradicionale kineze|mjekësinë tradicionale kineze]] <ref>{{cite journal|date=1 janar 1938|title=Chinese Medicine and the Pangolin|journal=Nature|volume=141|issue=3558|pages=72|bibcode=1938Natur.141R..72.|doi=10.1038/141072b0|doi-access=free}}</ref> ) dhe shpyllëzimet e habitateve të tyre natyrore, dhe janë gjitarët më të trafikuar në botë. <ref>{{cite news|last=Goode|first=Emilia|date=31 mars 2015|title=A Struggle to Save the Scaly Pangolin|newspaper=[[The New York Times]]|publisher=[[New York Times Company]]|location=New York City|url=https://www.nytimes.com/2015/03/31/science/a-struggle-to-save-the-scaly-pangolin.html|access-date=1 maj 2016}}</ref> Që nga janari i vitit 2020 , nga tetë llojet e pangolinëve, tre lloje ( ''[[Manis culionensis]]'', ''[[Manis pentadactyla|M. pentadactyla]]'' dhe ''[[Manis javanica|M. javanica]]'' ) renditen si [[Llojet e rrezikuara në mënyrë kritike|të rrezikuara në mënyrë kritike]], tre lloje ( ''[[Phataginus tricuspis]]'', ''[[Manis crassicaudata]]'' dhe ''[[Smutsia gigantea]]'' ) renditen si [[Llojet e rrezikuara|të rrezikuara]] dhe dy lloje ( ''[[Phataginus tetradactyla]]'' dhe ''[[Smutsia temminckii]]'' ) janë renditur si [[Llojet e cënuara|të cënuar]] në [[Listën e Kuqe të Llojeve të Kërcënuara të Bashkimit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës]] .  <ref name="IUCN Manidae">{{cite web|title=Manidae Family search|url=https://www.iucnredlist.org/search?taxonomies=101561&searchType=species|access-date=30 janar 2020|website=[[IUCN Red List of Threatened Species]]|publisher=[[IUCN]]}}</ref>

== Etimologjia ==
Emri ''pangolin'' vjen nga fjala [[Gjuha malaiane|malaiane]] ''pengguling'' , që do të thotë "ai që rrotullohet rreth". <ref name="COED">{{cite book|title=Concise Oxford English Dictionary|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2002|isbn=978-0-19-860572-0|editor-last=Pearsall|editor-first=Judy|edition=10th|location=Oxfordshire, England|page=1030}}</ref> Sidoqoftë, emri modern në malaishten standarte është ''tenggiling'' ; ndërsa në [[indonezisht]] është ''trenggiling''; dhe në [[Gjuha filipine|gjuhën filipine]] është ''goling'', ''tanggiling'', ose ''balintong'' (me të njëjtin kuptim).<ref name="Vergara">{{cite book|last1=Vergara|first1=Benito S.|url=http://scinet.dost.gov.ph/union/UploadFiles/download.php?b=nast_Vergara%20BS%202000%20Interesting%20Philippine%20Animals_423.pdf&f=../Downloads/nast_Vergara%20BS%202000%20Interesting%20Philippine%20Animals_423.pdf&t=application/pdf|title=Interesting Philippine Animals|last2=Idowu|first2=Panna Melizah H.|last3=Sumangil|first3=Julia H.|last4=Gonzales|first4=Juan Carlos|last5=Dans|first5=Andres|publisher=Island Publishing House, Inc.|isbn=9718538550|location=Washington, D.C.|access-date=16 shkurt 2021|archive-date=27 mars 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200327210150/http://scinet.dost.gov.ph/union/UploadFiles/download.php?b=nast_Vergara%20BS%202000%20Interesting%20Philippine%20Animals_423.pdf&f=..%2FDownloads%2Fnast_Vergara%20BS%202000%20Interesting%20Philippine%20Animals_423.pdf&t=application%2Fpdf|url-status=dead}}</ref>Etimologjitë e tre emrave të përgjithshëm ''Manis'' (Linnaeus, 1758), ''Phataginus'' (Rafinesque, 1821), dhe ''Smutsia'' (Grey, 1865) ndonjëherë janë keqkuptuar.

== Pëshkrimi ==
[[Skeda:Pangolin_skeletons.JPG|parapamje|Skelete të pangolinëve]]
[[Skeda:Pangolin_scale_histology.jpg|parapamje|Skica e luspave]]
Pamja fizike e një pangolini është e përbër nga një trup me luspa, të cilat janë të buta tek pangolinët të porsalindur, por forcohen kur pangolini rritet. .<ref name=":2">{{Cite journal|last1=Yu|first1=Jingyu|last2=Jiang|first2=Fulin|last3=Peng|first3=Jianjun|last4=Yin|first4=Xilin|last5=Ma|first5=Xiaohua|date=tetor 2015|title=The First Birth and Survival of Cub in Captivity of Critically Endangered Malayan Pangolin (''Manis javanica'')|journal=Agricultural Science & Technology|location=Irvine, California|publisher=Juniper Publishers|volume=16|issue=10|issn=2471-6774}}</ref> Luspat janë të bëra nga keratin , i njëjti material nga i cili janë bërë thonjtë e [[Njeriu|njeriut]] dhe kthetrat e [[Tetrapoda|tetrapodëve]] , dhe janë me një strukturë dhe përbërie shumë të ndryshme nga luspat e [[Zvarranikët|zvarranikëve]] . <ref name="Spearman2008">{{Cite journal|last=Spearman|first=R.I.C.|year=2008|title=On the nature of the horny scales of the pangolin|journal=[[Zoological Journal of the Linnean Society]]|location=Oxfordshire, England|publisher=[[Oxford University Press]]|volume=46|issue=310|pages=267–273|doi=10.1111/j.1096-3642.1967.tb00508.x}}</ref> Trupi i shkallëzuar i pangolinit është i krahasueshëm me pamjen me e një [[Boçe pishe|boçe-pishe]] . Mund të mblidhet top kur kërcënohet, me luspat e mbivendosur që vepron si forca të blinduara, ndërsa mbron fytyrën duke e futur atë nën bisht. Luspat janë të mprehta, duke siguruar mbrojtje shtesë nga grabitqarët. <ref name="Wang2016">{{Cite journal|last=Wang|first=Bin|year=2016|title=Pangolin armor: Overlapping, structure, and mechanical properties of the keratinous scales|journal=Acta Biomaterialia|location=Oxfordshire, England|publisher=[[Elsevier]]|volume=41|pages=60–74|doi=10.1016/j.actbio.2016.05.028|pmid=27221793}}</ref> 

Pangolinët mund të lëshojnë një kimikat me erë të keqe nga gjëndrat afër anusit, e ngjashme me atë të [[Morfeta|morfetit]] . <ref>{{cite web|year=2015|title=Meet the Pangolin!|url=http://pangolins.org/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150222010139/http://pangolins.org/|archive-date=2015-02-22|publisher=Pangolins.org}}</ref> Ata kanë këmbë të shkurtra, me kthetra të mprehta të cilat i përdorin për të gërvishtur një strofull të milingonave dhe termiteve dhe për ngjitje.  <ref>{{cite web|year=2014|title=''Manis tricuspis'' tree pangolin|url=http://animaldiversity.org/accounts/Manis_tricuspis/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141221202454/http://animaldiversity.org/accounts/Manis_tricuspis/|archive-date=2014-12-21|publisher=[[University of Michigan]]|location=Ann Arbor, Michigan}}</ref>

Gjuhët e pangolinave janë jashtëzakonisht të gjata dhe - si ato të [[Milingonangrënësi gjigant|milingonangrënësve gjigant]] dhe [[lakuriqi nektarngrënës buz-tub]]- rrënja e gjuhës nuk është e bashkangjitur në kockën hyoid , por është në kraharorin midis sternumit dhe trakesë .<ref>{{cite journal|last=Chan|first=Lap-Ki|year=1995|title=Extrinsic Lingual Musculature of Two Pangolins (Pholidota: Manidae)|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-mammalogy_1995-05_76_2/page/472|journal=[[Journal of Mammalogy]]|location=Oxfordshire, England|publisher=[[Oxford University Press]]|volume=76|issue=2|pages=472–480|doi=10.2307/1382356|jstor=1382356}}</ref> Pangolinët e mëdhenj mund ta shtrijnë gjuhën e tyre deri në 40 cm , me një diametër prej vetëm {{convert|0.5|cm|in|frac=4|abbr=on}}.<ref name="Mondadori" />

== Sjellja ==
[[Skeda:Manis_temminckii_(29390603130).jpg|parapamje|Pangolini i tokës i mbledhur]]
[[Skeda:Pangolin_defending_itself_from_lions_(Gir_Forest,_Gujarat,_India).jpg|djathtas|parapamje|Pangolini indian duke u mbrojtur nga [[Luani Aziatik|luanët aziatik.]]]]
Shumica e pangolinave janë kafshë nate <ref>{{cite journal|last1=Wilson|first1=Amelia E.|date=janar 1994|title=Husbandry of pangolins ''Manis'' spp|journal=International Zoo Yearbook|volume=33|issue=1|pages=248–251|doi=10.1111/j.1748-1090.1994.tb03578.x}}</ref> të cilat përdorin sensin e tyre të mirëzhvilluar të [[Nuhatja|nuhatjes]] për të gjetur [[Insekti|insekte]]. Pangolini bishtgjatë është gjithashtu aktiv gjatë ditës, ndërsa llojet e tjera të pangolinëve shpenzojnë pjesën më të madhe të ditës duke fjetur. <ref name="Mondadori">{{cite book|title=Great Book of the Animal Kingdom|url=https://archive.org/details/greatbookofanima0000unse_z0t8|publisher=Arch Cape Press|year=1988|isbn=978-0517667910|editor-last=Mondadori|editor-first=Arnoldo|location=New York City|page=[https://archive.org/details/greatbookofanima0000unse_z0t8/page/252 252]}}</ref>

Pangolinët arboroeal jetojnë në pemë , ndërsa llojet tokësore gërmojnë [[Tunel|tunele]] në një thellësi prej 3.5 m  {{convert|3.5|m|ftin|abbr=on}}.<ref name="Mondadori" />

Disa pangolinë ecin me [[Kthetra|kthetrat]] e tyre të përparme të përkulura nën jastëkun e [[Këmbët|këmbës]], megjithëse ata përdorin tërë jastekun e këmbëve në gjymtyrët e tyre të pasme. Për më tepër, disa shfaqin një qëndrim bipedal për disa sjellje dhe mund të ecin disa hapa bipedialisht. <ref name="Mohapatra">{{cite journal|last1=Mohapatra|first1=Rajesh K.|last2=Panda|first2=Sudarsen|year=2014|title=Behavioural descriptions of Indian pangolins (Manis crassicaudata) in captivity.|journal=[[Journal of Zoology]]|location=London, England|publisher=[[Wiley-Blackwell]]|volume=2014|pages=1–7|doi=10.1155/2014/795062|doi-access=free}}</ref>  Pangolinët janë gjithashtu notarë të mirë.  <ref name="Mondadori" />

=== Dieta ===
Pangolinat janë [[insektivorë]] . Shumica e dietës së tyre përbëhen nga lloje të ndryshme të milingonave dhe termiteve dhe mund të plotësohen nga insektet e tjera, veçanërisht [[Larva|larvat]]. Ato janë disi të veçanta dhe kanë tendencë të konsumojnë vetëm një ose dy lloje të insekteve, edhe kur shumë lloje janë në dispozicion të tyre. Një pangolinë mund të konsumojë 140 deri 200 gram  insekte në ditë. <ref>{{cite web|last=Grosshuesch|first=Craig|year=2012|title=Rollin' With the Pangolin – Diet|url=http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/diet.htm|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223020558/http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/diet.htm|archive-date=23 dhjetor 2014|publisher=[[University of Wisconsin–La Crosse]]|location=La Crosse, Wisconsin}}</ref> Pangolinët janë një rregullator i rëndësishëm i popullsive të termiteve në habitatet e tyre natyrore.  <ref>{{cite journal|last1=Ma|first1=Jing-E|last2=Li|first2=Lin-Miao|last3=Jiang|first3=Hai-Ying|last4=Zhang|first4=Xiu-Juan|last5=Li|first5=Juan|last6=Li|first6=Guan-Yu|last7=Yuan|first7=Li-Hong|last8=Wu|first8=Jun|last9=Chen|first9=Jin-Ping|year=2017|title=Transcriptomic analysis identifies genes and pathways related to myrmecophagy in the Malayan pangolin (Manis javanica)|journal=[[PeerJ]]|location=Corte Madera, California|publisher=[[O'Reilly Media]]|volume=5|pages=e4140|doi=10.7717/peerj.4140|pmc=5742527|pmid=29302388}}</ref>

Pangolinat kanë [[Vizioni|vizion]] shumë të dobët , kështu që mbështeten shumë në aromë dhe dëgjim . Pangolinët gjithashtu u mungojnë [[Dhëmbi|dhëmbët]]; prandaj ata kanë evoluar me karakteristika të tjera fizike për t'i ndihmuar ata të hanë milingona dhe termite. Struktura e tyre skeletore është e fortë dhe ata kanë këmbë të forta të përparme që janë të dobishme për të shqyer në tumat e termiteve. <ref name=":3">{{Cite book|last1=Rose|first1=Kd|title=Xenarthra and Pholidota (Armadillos, Anteaters, Sloths and Pangolins)|last2=Gaudin|first2=Tj|date=2010|publisher=John Wiley & Sons, Ltd|isbn=978-0470015902|doi=10.1002/9780470015902.a0001556.pub2}}</ref> Ata përdorin kthetrat e tyre të fuqishme të përparme për të gërmuar nëpër pemë, tokë dhe bimësi për të gjetur prenë, <ref>{{Cite journal|author1=Coulson, Ian M|author2=Heath, Martha E|date=dhj 1997|title=Foraging behaviour and ecology of the Cape pangolin (Manis temminckii) in north-western Zimbabwe|journal=African Journal of Ecology|volume=35|issue=4|pages=361–369|doi=10.1111/j.1365-2028.1997.101-89101.x|via=EBSCO}}</ref> pastaj vazhdojnë të përdorin gjuhët e tyre të gjata për të hetuar brenda tuneleve të insekteve dhe për të tërhequr prenë e tyre.

Struktura e gjuhës dhe [[Lugthi|lugthit]] të tyre është thelbësore për të ndihmuar pangolinët në marrjen dhe tretjen e insekteve. Pështyma e tyre është ngjitëse, <ref name=":3" /> duke bërë që milingonat dhe termitet të ngjiten në gjuhët e tyre të gjata kur gjuajnë nëpër tunele të insekteve. Pa dhëmbë, pangolinët gjithashtu nuk kanë aftësinë për të përtypur; <ref name="Gutteridge2008">{{cite book|last=Gutteridge|first=Lee|url=https://books.google.com/books?id=Dvk4ogj3SxcC&pg=PT36|title=The South African Bushveld: A Field Guide from the Waterberg|publisher=30° South Publishers|year=2008|isbn=978-1-920143-13-8|location=Pinetown, South Africa|page=36}}</ref> megjithatë, ndërsa foragjeren , ata gllabërojnë gurë të vegjël ( gastrolite ) të cilat grumbullohen në lugthin e tyre për të ndihmuar në bluarjen e milingonave. <ref name="Publishing2015">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=qqFFCgAAQBAJ&pg=PA215|title=Wildlife of the World|publisher=[[Dorling Kindersley]]|year=2015|isbn=978-1-4654-4959-7|location=London, England|page=215}}</ref> Kjo pjesë e lugthit të tyre quhet bajrak , dhe ajo gjithashtu është e mbuluar me luspa keratinoze. <ref>{{Cite journal|last1=Davit-Béal|first1=Tiphaine|last2=Tucker|first2=Abigail S.|last3=Sire|first3=Jean-Yves|date=1 prill 2009|title=Loss of teeth and enamel in tetrapods: fossil record, genetic data and morphological adaptations|journal=[[Journal of Anatomy]]|location=New York City|publisher=[[John Wiley & Sons]]|volume=214|issue=4|pages=477–501|doi=10.1111/j.1469-7580.2009.01060.x|pmc=2736120|pmid=19422426}}</ref> Këto ndihmojnë më tej në bluarjen dhe tretjen e presë së pangolinëve.

Disa lloje, të tilla si [[pangolinët e pemëve]] , përdorin bishtin e tyre të fortë dhe prehenil për t'u varur nga degët e pemëve dhe heqin leh nga luspat, duke ekspozuar brenda foletë e insekteve.  <ref name="Prothero2016">{{cite book|last=Prothero|first=Donald R.|url=https://books.google.com/books?id=eiftDAAAQBAJ&pg=PA118|title=The Princeton Field Guide to Prehistoric Mammals|publisher=[[Princeton University Press]]|year=2016|isbn=978-1-4008-8445-2|location=Princeton, New Jersey|page=118}}</ref>

=== Riprodhimi ===
[[Skeda:Philippine_Pangolin_Curled-up_by_Gregg_Yan.jpg|parapamje|Pangolini filipinez i rrezikuar në mënyrë kritike<ref name="Fabro">{{cite news|last1=Fabro|first1=Keith Anthony S.|date=10 qershor 2019|title=All hope is not lost for vanishing Palawan pangolin|work=Rappler|url=https://www.rappler.com/science-nature/environment/232548-all-hope-not-lost-vanishing-palawan-pangolin|access-date=14 dhjetor 2019}}</ref>]]
Pangolinat janë lloje të vetmuar dhe takohen vetëm për t'u riprodhuar. Meshkujt janë më të mëdhenj se femrat, duke peshuar deri në 40% më shumë. Ndërsa sezoni i çiftëzimit nuk është i përcaktuar, ata zakonisht çiftëzohen një herë në vit, zakonisht gjatë [[Vera (stinë)|verës]] ose [[Vjeshta|vjeshtës]]. Në vend që meshkujt të kërkojnë femrat, meshkujt shënojnë vendndodhjen e tyre me urinë ose jashtëshqitje dhe femrat do t'i gjejnë ato. Nëse ka një konkurrencë mbi një femër, meshkujt përdorin bishtin e tyre  për të luftuar për mundësinë për t'u bashkuar me të.  <ref>{{cite web|last=Grosshuesch|first=Craig|year=2012|title=Rollin' With the Pangolin - Reproduction|url=https://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/reproduction.htm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223040747/http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/reproduction.htm|archive-date=23 dhjetor 2014|publisher=University of Wisconsin–La Crosse}}</ref>

[[Periudha e shtatzanis|Periudhat e shtatzanis]] ndryshojnë midis llojve, duke filluar nga afro 70 deri në 140 ditë. <ref name=":0">{{cite journal|last1=Hua|first1=Liushuai|last2=Gong|first2=Shiping|last3=Wang|first3=Fumin|last4=Li|first4=Weiye|last5=Ge|first5=Yan|last6=Li|first6=Xiaonan|last7=Hou|first7=Fanghui|date=8 qershor 2015|title=Captive breeding of pangolins: current status, problems and future prospects|journal=ZooKeys|issue=507|pages=99–114|doi=10.3897/zookeys.507.6970|pmc=4490220|pmid=26155072}}</ref> Femrat e pangolinëve afrikane zakonisht lindin një pasardhës të vetëm në një pjellë, por llojet aziatike mund të lindin nga një deri në tre. <ref name="Mondadori" /> Pesha gjatë lindjes është 80 deri 450 dhe gjatësia mesatare është 150. Në kohën e lindjes, luspat janë të buta dhe të bardha. Pas disa ditësh, ata ngurtësohen dhe errësohen duke ngjarë me ato të një pangolini të rritur.  E reja mbërthehet në bishtin e nënës ndërsa ajo lëviz. Në një muaj, ata së pari lënë strofullën duke hipur mbi shpinën e nënës. Lënia e [[Qumështi|qumshtit]] bëhet rreth moshës tre muajsh, kur të rinjtë fillojnë të hanë insekte. Në moshën dy vjeçare, pasardhësit janë të pjekur seksualisht dhe braktisen nga nëna.  <ref name="EoM">{{cite book|last=Dickman|first=Christopher R.|url=https://archive.org/details/encyclopediaofma00mals_0/page/780|title=The Encyclopedia of Mammals|publisher=Facts on File|year=1984|isbn=978-0-87196-871-5|editor-last=MacDonald|editor-first=D.|location=New York|pages=[https://archive.org/details/encyclopediaofma00mals_0/page/780 780–781]|url-access=registration}}</ref>

== Klasifikimi dhe filogjenia ==

=== Taksonomia ===

* Rendi: Folidota <small>(Weber, 1904)</small> (pangolinët)
** Gjinia: [[Extinction|†]]''[[Euromanis]]'' <small>(Gaudin, Emry & Wible, 2009)</small>
*** †''Euromanis krebsi'' <small>(Storch & Martin, 1994)</small>
** Familja: †[[Eurotamandua|Eurotamanduidae]] <small>(Szalay & Schrenk, 1994)</small>
*** Gjinia: †''[[Eurotamandua]]'' <small>(Storch, 1981)</small>
**** †''Eurotamandua joresi'' <small>(Storch, 1981)</small>
** Nënrendi: [[Eupholidota]] <small>(Gaudin, Emry & Wible, 2009)</small> (pangolinët e vërtetë)
*** Superfamilja: †[[Eomanis|Eomanoidea]] <small>(Gaudin, Emry & Wible, 2009)</small>
**** Familja: †[[Eomanis|Eomanidae]] <small>(Storch, 2003)</small>
***** Gjinia: †''[[Eomanis]]'' <small>(Storch, 1978)</small>
****** †''Eomanis waldi'' <small>(Storch, 1978)</small>
*** Superfamilja: [[Manoidea]] <small>(Gaudin, Emry & Wible, 2009)</small>
**** Familja: [[Manidae]] <small>(Gray, 1821)</small> (pangolinët)
***** Nënfamilja: [[Manis|Maninae]] <small>(Gray, 1821)</small>
****** Gjinia: ''[[Manis]]'' <small>(Linnaeus, 1758)</small> (Pangolinët aziatik)
******* ''[[Pangolini indian|Manis crassicaudata]]'' <small>(Gray, 1827)</small> (pangolini indian)
******* ''[[Pangolini kinez|Manis pentadactyla]]'' <small>(Linnaeus, 1758)</small> (pangolin kinez)
******* †''[[Manis hungarica]]'' <small>(Kormos, 1934)</small>
******* †''[[Manis lydekkeri]]'' <small>(Dubois, 1908)</small>
******* Nëngjinia: ''[[Paramanis]]'' <small>(Pocock, 1924)</small>
******** ''[[Pangolini sundanez|Manis javanica]]'' <small>(Desmarest, 1822)</small> (pangolini sundanez)
******** ''[[Pangolini filipinez|Manis culionensis]]'' <small>(de Elera, 1895)</small> (pangolin filipinez)
******** †''[[Manis paleojavanica]]'' <small>(Dubois, 1907)</small>
***** Nënfamilja: [[Phataginus|Phatagininae]] <small>(Gaubert, 2017)</small> (pangolinët e vegjël afrikan)
****** Gjinia: ''[[Phataginus]]'' <small>(Rafinesque, 1821)</small> (pangolinët afrikan të pemëve)
******* ''[[Pangolini bishtgjatë|Phataginus tetradactyla]]'' <small>(Linnaeus, 1766)</small> (pangolini bishtgjatë)
******* ''[[Pangolini i pemëve|Phataginus tricuspis]]'' <small>(Rafinesque, 1821)</small> (pangolini i pemëve)
***** Nënfamilja: [[Smutsia|Smutsiinae]] <small>(Gray, 1873)</small> (pangolinët e mëdhenj afrikan)
****** Gjinia: ''[[Smutsia]]'' <small>(Gray, 1865)</small> (Pangolinët e tokës)
******* ''[[Pangolini gjigand|Smutsia gigantea]]'' <small>(Illiger, 1815)</small> (Pangolini gjigand)
******* ''[[Pangolini i tokës|Smutsia temmincki]]'' <small>(Smuts, 1832)</small> (Pangolini i tokës)
***** ''[[Incertae sedis]]''
****** †[[pangolini i Fayum]]  (manidae sp. [''DPC 3972'' & ''DPC 4364''] <small>(Gebo & Rasmussen, 1985)</small>)<ref>Daniel Gebo, D. Tab Rasmussen (1985.) [https://www.researchgate.net/publication/273288426_The_Earliest_Fossil_Pangolin_Pholidota_Manidae_from_Africa "The Earliest Fossil Pangolin (Pholidota: Manidae) from Africa"] Journal of Mammalogy 66(3):538</ref>
**** Familja: †[[Patriomanidae]] <small>(Szalay & Schrenk 1998) [''sensu'' Gaudin, Emry & Pogue, 2006]</small>
***** Gjinia: †''[[Cryptomanis]]'' <small>(Gaudin, Emry & Pogue, 2006)</small>
****** †''Cryptomanis gobiensis'' <small>(Gaudin, Emry & Pogue, 2006)</small>
***** Gjinia: †''[[Patriomanis]]'' <small>(Emry, 1970)</small>
****** †''Patriomanis americana'' <small>(Emry, 1970)</small>
**** ''[[Incertae sedis]]''
***** Gjinia: †''[[Necromanis]]'' <small>(Filhol, 1893)</small>
****** †''Necromanis franconica'' <small>(Quenstedt, 1886)</small>
****** †''Necromanis parva'' <small>(Koenigswald, 1969)</small>
****** †''Necromanis quercyi'' <small>(Filhol, 1893)</small>

=== Filogjenia ===

==== Midis placentarëve ====
{{see also|Pholidotamorpha}}
Rendi Folidota është konsideruar të jetë klasifikimi motër i [[Xenarthra]] (milingonangrënësit , përtacët , dhe armadillot ), por provat e fundit gjenetike tregojnë se të afërmit e tyre më të afërt të jetesës janë [[karnivorët]] , me të cilat ata të formojnë një kladë të percaktuar me termin ose [[Ferae]] ose Ostentoria. <ref>{{cite journal|last1=Murphy|first1=William J.|last2=Eizirik|first2=Eduardo|last3=O'Brien|first3=Stephen J.|last4=Madsen|first4=Ole|last5=Scally|first5=Mark|last6=Douady|first6=Christophe J.|last7=Teeling|first7=Emma|last8=Ryder|first8=Oliver A.|last9=Stanhope|first9=Michael J.|last10=de Jong|first10=Wilfried W.|last11=Springer|first11=Mark S.|display-authors=2|date=14 dhjetor 2001|title=Resolution of the Early Placental Mammal Radiation Using Bayesian Phylogenetics|url=https://archive.org/details/sim_science_2001-12-14_294_5550/page/2348|journal=Science|volume=294|issue=5550|pages=2348–2351|bibcode=2001Sci...294.2348M|doi=10.1126/science.1067179|pmid=11743200|name-list-style=vanc|s2cid=34367609}}</ref><ref name="AmrineMadsen2003">{{cite journal|author=Amrine-Madsen, H.|author2=Koepfli, K.P.|author3=Wayne, R.K.|author4=Springer, M.S.|year=2003|title=A new phylogenetic marker, apolipoprotein B, provides compelling evidence for eutherian relationships|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=28|issue=2|pages=225–240|doi=10.1016/S1055-7903(03)00118-0|pmid=12878460}}</ref><ref name="Beck et al 2006">{{cite journal|last1=Beck|first1=Robin|last2=Bininda-Emonds|first2=Olaf|last3=Cardillo|first3=Marcel|last4=Liu|first4=Fu-Guo|last5=Purvis|first5=Andy|date=2006|title=A higher-level MRP supertree of placental mammals|journal=[[BMC Evolutionary Biology]]|location=London, England|publisher=[[BioMed Central]]|volume=6|issue=1|pages=93|doi=10.1186/1471-2148-6-93|pmc=1654192|pmid=17101039}}</ref><ref name="Du Toit2014">{{cite journal|last1=Du Toit|first1=Z.|last2=Grobler|first2=J. P.|last3=Kotzé|first3=A.|last4=Jansen|first4=R.|last5=Brettschneider|first5=H.|last6=Dalton|first6=D. L.|year=2014|title=The complete mitochondrial genome of Temminck's ground pangolin (''Smutsia temminckii''; Smuts, 1832) and phylogenetic position of the Pholidota (Weber, 1904)|journal=Gene|volume=551|issue=1|pages=49–54|doi=10.1016/j.gene.2014.08.040|pmid=25158133}}</ref>  Grupet [[Fosilet|fosile]] si [[kreodontët]] <ref>{{cite journal|last1=Halliday|first1=Thomas J. D.|last2=Upchurch|first2=Paul|last3=Goswami|first3=Anjali|date=21 dhjetor 2015|title=Resolving the relationships of Paleocene placental mammals|journal=Biological Reviews|location=Cambridge, England|publisher=[[Cambridge Philosophical Society]]|volume=92|issue=1|pages=521–550|doi=10.1111/brv.12242|pmc=6849585|pmid=28075073}}</ref> dhe [[palaeanodontët]] janë edhe më afër me pangolinët (grupi i fundit po klasifikohet me pangolinët në kladën Folidotamorfa<ref name="KondrashovAgadjanian2012">{{cite journal|last1=Kondrashov|first1=Peter|last2=Agadjanian|first2=Alexandre K.|year=2012|title=A nearly complete skeleton of ''Ernanodon'' (Mammalia, Palaeanodonta) from Mongolia: morphofunctional analysis|journal=[[Journal of Vertebrate Paleontology]]|location=Bethesda Maryland|publisher=[[Taylor & Francis]]|volume=32|issue=5|pages=983–1001|doi=10.1080/02724634.2012.694319|s2cid=86059673}}</ref> ) Ndarja midis mishngrënësve dhe pangolinëve vlerësohet të ketë ndodhur 79-87 milion vjetë më parë më parë.  <ref name="Du Toit2014" /><ref name="Gaubert2018">{{Cite journal|last1=Gaubert|first1=Philippe|last2=Antunes|first2=Agostinho|last3=Meng|first3=Hao|last4=Miao|first4=Lin|last5=Peigné|first5=Stéphane|last6=Justy|first6=Fabienne|last7=Njiokou|first7=Flobert|last8=Dufour|first8=Sylvain|last9=Danquah|first9=Emmanuel|last10=Alahakoon|first10=Jayanthi|last11=Verheyen|first11=Erik|date=2018-05-11|title=The Complete Phylogeny of Pangolins: Scaling Up Resources for the Molecular Tracing of the Most Trafficked Mammals on Earth|journal=Journal of Heredity|language=en|volume=109|issue=4|pages=347–359|doi=10.1093/jhered/esx097|pmid=29140441|doi-access=free}}</ref>

=== Midis Manidae ===
Dikotomia e parë në filogjeninë e manidëve të gjallë ndan pangolinët aziatikë ( ''[[Manis]]'' ) nga pangolinat afrikanë ( ''[[Smutsia]]'' dhe ''[[Phataginus]]''). Brenda të parës, ''Manis pentadactyla'' është grupi motër në një kadastër që përfshin ''M. crassicaudata'' dhe ''M. javanica''. Brenda kësaj të fundit, një ndarje ndan pangolinët e mëdhenj afrikane tokësore të gjinisë ''Smutsia'' nga pangolinët e vegjël afrikanë arboreal të gjinisë ''Phataginus''.<ref name="Gaubert2018" />

Pangolinët aziatikë dhe afrikanë mendohet se kanë ndryshuar rreth 38-47 milion vjetë më parë. <ref name="Du Toit2014" /><ref name="Gaubert2018" /> Për më tepër, pozicioni bazik i ''Manis'' brenda Folidota<ref name="Du Toit2014" /><ref name="du Toit2017">{{cite journal|last1=du Toit|first1=Z.|last2=du Plessis|first2=M.|last3=Dalton|first3=D. L.|last4=Jansen|first4=R.|last5=Paul Grobler|first5=J.|last6=Kotzé|first6=A.|year=2017|title=Mitochondrial genomes of African pangolins and insights into evolutionary patterns and phylogeny of the family Manidae|journal=BMC Genomics|volume=18|issue=1|page=746|doi=10.1186/s12864-017-4140-5|pmc=5609056|pmid=28934931|doi-access=free}}</ref>  sugjeron grupin me origjinë nga [[Evrazia|Evroazia]], në përputhje me filogjeninë e tyre [[laurasiatheriane]] .  <ref name="Du Toit2014" />

== Kërcënimet ==
[[Skeda:Pangolin_scale_burn_in_Cameroon._Credit-_Kenneth_Cameron_-_USFWS_(2)_(32575640450).jpg|parapamje|Luspa pngolinësh pas konsumimit.]]
Pangolinët janë në kërkesë të lartë për mjekësinë tradicionale kineze në jug të [[Kina|Kinës]] dhe [[Vietnami|Vietnamit]], sepse luspat e tyre besohet se kanë veti medicinale. Mishi i tyre konsiderohet gjithashtu një delikatesë. <ref>{{cite book|last1=van Uhm|first1=D.P.|title=The Illegal Wildlife Trade: Inside the World of Poachers, Smugglers and Traders (Studies of Organized Crime)|date=2016|publisher=Springer|location=New York}}</ref><ref>{{cite news|last=Hance|first=Jeremy|date=29 korrik 2014|title=Over a million pangolins slaughtered in the last decade|newspaper=[[Mongabay]]|url=http://news.mongabay.com/2014/0729-hance-pangolins-iucn-update.html|url-status=live|access-date=7 gusht 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141208082730/http://news.mongabay.com/2014/0729-hance-pangolins-iucn-update.html|archive-date=8 dhjetor 2014}}</ref><ref name="javanica">{{cite iucn|author1=Challender, D.|author2=Willcox, D.H.A.|author3=Panjang, E.|author4=Lim, N.|author5=Nash, H.|author6=Heinrich, S.|author7=Chong, J.|name-list-style=amp|title=''Manis javanica''|page=e.T12763A123584856|year=2019|access-date=30 janar 2020}}</ref><ref>{{cite magazine|url=http://news.nationalgeographic.com/2015/12/151220-wildlife-trafficking-crime-blotter/|title=Crime Blotter: Pangolin Scales, Tiger Skins, and More|first=Jani|last=Actman|magazine=National Geographic|date=20 dhjetor 2015|access-date=1 maj 2016}}</ref><ref>{{cite magazine|url=http://news.nationalgeographic.com/2015/12/151218-malaysia-endangered-wildlife-tiger-pangolin-crocodile-smuggling/|title=Tiger Eyes, Crocodile Penis: It's What's For Dinner in Malaysia|last=Cruise|first=Adam|date=18 prill 2015|access-date=1 maj 2016|magazine=National Geographic}}</ref> 100,000 pangolinë vlerësohet të jenë trafikuar në një vit në Kinë dhe Vietnam,  <ref name=":4">{{Cite news|last1=Haenlein|first1=Alexandria Reid, Cathy|last2=Keatinge|first2=Tom|date=2018-10-10|title=What's the secret to saving this rare creature?|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-45784627|access-date=2018-10-10}}</ref>që arrin në mbi një milion gjatë dekadës së fundit. <ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Ingram|first1=Daniel J.|last2=Coad|first2=Lauren|last3=Abernethy|first3=Katharine A.|last4=Maisels|first4=Fiona|last5=Stokes|first5=Emma J.|last6=Bobo|first6=Kadiri S.|last7=Breuer|first7=Thomas|last8=Gandiwa|first8=Edson|last9=Ghiurghi|first9=Andrea|last10=Greengrass|first10=Elizabeth|last11=Holmern|first11=Tomas|date=mars 2018|title=Assessing Africa-Wide Pangolin Exploitation by Scaling Local Data: Assessing African pangolin exploitation|journal=Conservation Letters|volume=11|issue=2|pages=e12389|doi=10.1111/conl.12389|doi-access=free}}</ref> Kjo e bën atë kafshën më të trafikuar në botë. <ref name=":1" /><ref>{{cite news|last=Fletcher|first=Martin|date=2015-02-05|title=The world's most-trafficked mammal – and the scaliest|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/magazine-30833685|access-date=2018-10-10}}</ref> Kjo, e shoqëruar me shpyllëzimin , ka çuar në një rënie të madhe të numrit të pangolinëve. Disa lloje, si psh ''[[Pangolini kinez|Manis pentadactyla]]'' janë zhdukur në zona të caktuara si rezultat i mbigjuetis.  <ref>{{cite iucn|last1=Challender|last6=Ching-Min Su|page=e.T12764A123585318|title=''Manis pentadactyla''|year=2019|first7=Laxmi|last7=Suwal|first6=N.|first5=A.|first1=D.|last5=Ghose|first4=A.|last4=Khatiwada|first3=P.|last3=Kaspal|first2=S.|last2=Wu|access-date=30 janar 2020}}</ref>Në nëntor 2010, pangolinët u shtuan në listën e Shoqërisë Zoologjike të Londrës me gjitarë evolucionarisht të veçantë dhe të rrezikuar.  <ref>{{cite news|author=Agence France-Presse|date=19 nëntor 2010|title='Asian unicorn' and scaly anteater make endangered list|work=The Sydney Morning Herald|url=https://www.smh.com.au//breaking-news-world/asian-unicorn-and-scaly-anteater-make-endangered-list-20101119-180sa.html}}</ref>Të tetë llojet e pangolinëve vlerësohen si të kërcënuara nga [[Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës|IUCN]] , ndërsa tre klasifikohen si të rrezikuara në mënyrë kritike . <ref name="IUCN Manidae" /> Të gjithë llojet e pangolinëve janë renditur aktualisht nën Shtojcën I të CITES që ndalon tregtinë ndërkombëtare, përveç kur produkti është destinuar për qëllime jo-tregtare dhe është dhënë një leje.  <ref name="CITES">{{cite web|title=The CITES Appendices|url=https://www.cites.org/eng/app/appendices.php|access-date=28 janar 2019|website=Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora|publisher=CITES}}</ref>

Pangolinët gjithashtu gjuhen dhe hahen në [[Gana|Ganë]] dhe janë një nga llojet më të njohura të mishit të egër , ndërsa shëruesit lokalë përdorin pangolinin si një burim të mjekësisë tradicionale.  <ref>{{cite journal|last1=Boakye|first1=Maxwell Kwame|last2=Pietersen|first2=Darren William|last3=Kotzé|first3=Antoinette|last4=Dalton|first4=Desiré-Lee|last5=Jansen|first5=Raymond|date=2015-01-20|title=Knowledge and uses of African pangolins as a source of traditional medicine in Ghana|journal=PLOS ONE|volume=10|issue=1|pages=e0117199|bibcode=2015PLoSO..1017199B|doi=10.1371/journal.pone.0117199|pmc=4300090|pmid=25602281}}</ref>

Megjithëse pangolinat mbrohen nga një ndalim ndërkombëtar për tregtinë e tyre, popullsitë kanë vuajtur nga trafikimi i paligjshëm për shkak të bindjeve në [[Azia Lindore|Azinë Lindore]] që luspat e tyre mund të stimulojnë laktacionin ose kurojnë kancerin ose astmën . <ref>{{cite news|last=Wassener|first=Bettina|date=12 mars 2013|title=No Species Is Safe From Burgeoning Wildlife Trade|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2013/03/12/world/asia/no-species-is-safe-from-burgeoning-wildlife-trade.html?_r=0|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150222182549/http://www.nytimes.com/2013/03/12/world/asia/no-species-is-safe-from-burgeoning-wildlife-trade.html?_r=0|archive-date=22 shkurt 2015}}</ref> Në dekadën e kaluar, konfiskime të shumta të pangolinëve dhe mishit të pangolinëve të trafikuar ilegalisht kanë ndodhur në Azi. <ref>{{cite news|last=Sutter|first=John D.|date=3 prill 2014|title=The Most Trafficked Mammal You've Never Heard Of|publisher=[[CNN]]|url=http://www.cnn.com/interactive/2014/04/opinion/sutter-change-the-list-pangolin-trafficking/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150202055005/http://www.cnn.com/interactive/2014/04/opinion/sutter-change-the-list-pangolin-trafficking/|archive-date=2 shkurt 2015}}</ref><ref>{{cite web|date=17 mars 2008|title=23 tonnes of pangolins seized in a week|url=http://www.traffic.org/home/2008/3/17/23-tonnes-of-pangolins-seized-in-a-week.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141126034922/http://www.traffic.org/home/2008/3/17/23-tonnes-of-pangolins-seized-in-a-week.html|archive-date=26 nëntor 2014|publisher=Traffic.org}}</ref><ref>{{cite news|last=Watts|first=Jonathan|date=25 maj 2007|title='Noah's Ark' of 5,000 rare animals found floating off the coast of China|work=[[The Guardian]]|location=London|url=https://www.theguardian.com/environment/2007/may/26/china.conservation|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141003122422/http://www.theguardian.com/environment/2007/may/26/china.conservation|archive-date=3 tetor 2014}}</ref><ref>{{cite news|date=27 maj 2012|title=Asia in Pictures|work=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303674004577431140183065720#slide/7|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150222184723/http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303674004577431140183065720#slide/7|archive-date=22 shkurt 2015}}</ref> Në një incident të tillë në Prill 2013, 10,000 kilogramë (22,000 paund) mish pangolini u kapën nga një anije kineze që lundronte rreth e përqark në [[Filipinet|Filipine]] . <ref>{{cite news|last=Carrington|first=Damian|date=15 prill 2013|title=Chinese vessel on Philippine coral reef caught with illegal pangolin meat|newspaper=[[Associated Press]]|location=London|url=https://www.theguardian.com/environment/2013/apr/15/chinese-vessel-philippine-reef-illegal-pangolin-meat|url-status=live|access-date=16 prill 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130416213335/http://www.guardian.co.uk/environment/2013/apr/15/chinese-vessel-philippine-reef-illegal-pangolin-meat|archive-date=2013-04-16}}</ref><ref>{{cite news|last=Molland|first=Judy|date=16 prill 2013|title=Boat Filled With 22,000 Pounds Of Pangolin Hits Endangered Coral Reef|publisher=Care2|location=London|url=http://www.care2.com/causes/boat-filled-with-22000-pounds-of-meat-from-the-protected-pangolin-hits-endangered-coral-reef.html|url-status=live|access-date=17 prill 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130418114310/http://www.care2.com/causes/boat-filled-with-22000-pounds-of-meat-from-the-protected-pangolin-hits-endangered-coral-reef.html|archive-date=2013-04-18}}</ref> Në një rast tjetër në gusht 2016, një burrë indonezian u arrestua pasi policia bastisi shtëpinë e tij dhe gjeti mbi mbi 650 pangolin. <ref>{{cite news|date=2016-08-26|title=Indonesian man arrested as 650 pangolins found dead in freezers|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-37196635|access-date=2016-08-27}}</ref> I njëjti kërcënim raportohet në [[Nigeria|Nigeri]] , ku kafsha është në prag të zhdukjes për shkak të mbikonsumimit . <ref>The ''[[Media Trust|Daily Trust]]'' (Nigeria), Saturday 18 February 2017</ref> Shfrytëzimi i tepërt vjen nga gjuetia e pangolinëve për mishin e tyre dhe zvogëlimin e habitateve të tyre pyjore për shkak të shpyllëzimit të shkaktuar nga vjelja e drurit. <ref name=":5">{{cite journal|last1=Sodeinde|first1=Olufemi A.|last2=Adedipe|first2=Segun R.|date=24 prill 2009|title=Pangolins in south-west Nigeria – current status and prognosis|journal=Oryx|volume=28|issue=1|pages=43–50|doi=10.1017/S0030605300028283}}</ref> Pangolinët gjuhet për mish si për qëllime medicinale ashtu edhe për konsum të ushqimit. <ref name=":5" /> 

== Virologjia ==

=== Infeksioni i COVID-19 ===
Sekuenca e acidit nukleik i një domeni specifik receptor-detyrues i proteinës kamë i përkasin koronavirusit të marra nga pangolinët është gjetur të jetë një mes 99% me SARS koronavirusi 2 ( SARS-cov-2 ), virusin e cila shkakton [[COVID-19]] dhe që është përgjegjës për [[Pandemia e COVID-19|pandeminë e COVID-19]] . <ref name="Cyranoski-2020">{{Cite journal|last=Cyranoski|first=David|date=2020-02-07|title=Did pangolins spread the China coronavirus to people?|journal=Nature|doi=10.1038/d41586-020-00364-2|pmid=33547428|s2cid=212825975}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Liu|first1=P.|last2=Chen|first2=W.|last3=Chen|first3=J.-P.|year=2019|title=Viral Metagenomics Revealed Sendai Virus and Coronavirus Infection of Malayan Pangolins (Manis javanica)|journal=Viruses|volume=11|issue=11|page=979|doi=10.3390/v11110979|pmc=6893680|pmid=31652964}}</ref> Studiuesit në [[Guangzhou]] , Kinë, hipotezuan se SARS-CoV-2 ekishte origjinën nga [[Lakuriqi i natës|lakuriqët]] dhe, para se të infektonte njerëzit, po qarkullonte midis pangolinëve. Tregtia e paligjshme kineze e pangolinëve për përdorim në mjekësinë tradicionale kineze u sugjerua si një vektor për transmetimin njerëzor. <ref name="Cyranoski-2020" /><ref name="Live">{{cite web|last1=Bryner|first1=Jeanna|date=15 mars 2020|title=1st known case of coronavirus traced back to November in China|url=https://www.livescience.com/first-case-coronavirus-found.html|access-date=15 mars 2020|publisher=[[LiveScience]]}}</ref>  Zbulimi i linjave të shumta të koronavirusit pangolin dhe ngjashmërisë së tyre me SARS-CoV-2 tregojnë se pangolinat janë shkakëtar për koronaviruset e ngjashme me SARS-CoV-2. <ref name="Cyranoski-2020" /><ref name="Live"/> Sidoqoftë, krahasimi i gjenomit të tërë zbuloi se koronaviruset e pangolinit dhe njerëzve ndajnë vetëm deri në 92% të ARN-së së tyre. <ref name="Nature-coronavirus-mystery">{{cite journal|last1=Xiao|first1=Kangpeng|last2=Zhai|first2=Junqiong|last3=Feng|first3=Yaoyu|last4=Zhou|first4=Niu|last5=Zhang|first5=Xu|last6=Zou|first6=Jie-Jian|last7=Li|first7=Na|last8=Guo|first8=Yaqiong|last9=Li|first9=Xiaobing|last10=Shen|first10=Xuejuan|last11=Zhang|first11=Zhipeng|date=7 maj 2020|title=Isolation of SARS-CoV-2-related coronavirus from Malayan pangolins|journal=Nature|volume=583|issue=7815|pages=286–289|bibcode=2020Natur.583..286X|doi=10.1038/s41586-020-2313-x|pmid=32380510|doi-access=free|first15=Ziding|last16=Chen|first16=Rui-Ai|last17=Wu|first17=Ya-jiang|last18=Peng|first18=Shi-Ming|last19=Huang|first19=Mian|last20=Xie|first20=Wei-Jun|last21=Cai|first21=Qin-Hui|last22=Hou|last15=Zhang|last23=Chen|first23=Wu|last24=Xiao|first24=Lihua|last25=Shen|first25=Yongyi|first14=Yu|first13=Wangyi|last13=Huang|first12=Fanfan|last12=Shu|first22=Fang-Hui|last14=Li}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Zhang|first1=Tao|last2=Wu|first2=Qunfu|last3=Zhang|first3=Zhigang|date=19 mars 2020|title=Probable Pangolin Origin of SARS-CoV-2 Associated with the COVID-19 Outbreak|journal=Current Biology|volume=30|issue=7|pages=1346–1351.e2|doi=10.1016/j.cub.2020.03.022|pmc=7156161|pmid=32197085}}</ref> Ekologët shqetësoheshin që spekulimet e hershme në lidhje me pangolinat që ishin burimi mund të kenë çuar në masakra masive, duke rrezikuar më tej kafshët, e cila ishte e ngjashme me atë që ndodhi me [[Civeti i palmave aziatik|civetët e palmave aziatike]] gjatë shpërthimit të [[SARS]] .  <ref name="Nature-coronavirus-mystery" /><ref>{{cite web|date=11 janar 2004|title=Civet Cat Slaughter To Fight SARS|url=https://www.cbsnews.com/news/civet-cat-slaughter-to-fight-sars|access-date=28 shkurt 2020|publisher=CBSNews}}</ref>

=== ''Pestivirus'' dhe ''Coltivirus'' ===
Në vitin 2020, dy viruse RNA që lidhen larg me [[pestiviruset]] dhe [[koltiviruset]] janë zbuluar në gjenomet e ''Manis javanica'' dhe ''Manis pentadactyla''.<ref name="Gao2020">{{Cite journal|last1=Gao|first1=Wen-Hua|last2=Lin|first2=Xian-Dan|last3=Chen|first3=Yan-Mei|last4=Xie|first4=Chun-Gang|last5=Tan|first5=Zhi-Zhou|last6=Zhou|first6=Jia-Jun|last7=Chen|first7=Shuai|last8=Holmes|first8=Edward C|author-link8=Edward C. Holmes|last9=Zhang|first9=Yong-Zhen|author-link9=Zhang Yongzhen|date=2020-01-01|title=Newly identified viral genomes in pangolins with fatal disease|journal=Virus Evolution|language=en|volume=6|issue=1|pages=veaa020|doi=10.1093/ve/veaa020|pmc=7151644|pmid=32296543}}</ref> Për t'iu referuar të dy sitave të marrjes së mostrave , ata u emëruan si virusi pangolin i Dongyang (DYPV) dhe virusi pangolin i Langui (LSPV). Pestivirusi DYPV u identifikua gjithashtu në rriqrat nimfë të ''[[Amblyomma javanense]]'' nga një pangolin i sëmurë.  <ref name="Gao2020" />

== Mjekësi popullore dhe gatime ==
Luspat dhe mishi i pangolinëve përdoren si përbërës për përgatitjet e ndryshme të [[Mjekësia tradicionale kineze|mjekësisë tradicionale kineze]] . <ref name="jak">{{cite news|author1=Mariëtte Le Roux|date=25 mars 2018|title=Quackery and superstition: species pay the cost|work=The Jakarta Post|url=https://www.thejakartapost.com/news/2018/03/25/quackery-and-superstition-species-pay-the-cost.html|access-date=25 gusht 2020}}</ref> Ndërsa nuk ekzistojnë prova shkencore për efikasitetin e atyre praktikave, dhe ato nuk kanë asnjë [[Mekanizmi logjik|mekanizëm logjik]] të veprimit , <ref name="jak" /><ref>{{Cite journal|last1=Liu|first1=Quan|last2=Cao|first2=Lili|last3=Zhu|first3=Xing-Quan|date=2014-08-01|title=Major emerging and re-emerging zoonoses in China: a matter of global health and socioeconomic development for 1.3 billion|journal=International Journal of Infectious Diseases|language=en|volume=25|pages=65–72|doi=10.1016/j.ijid.2014.04.003|issn=1201-9712|pmc=7110807|pmid=24858904|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|date=1938-01-01|title=Chinese Medicine and the Pangolin|url=https://www.nature.com/articles/141072b0|journal=Nature|language=en|volume=141|issue=3558|pages=72|bibcode=1938Natur.141R..72.|doi=10.1038/141072b0|issn=1476-4687|doi-access=free}}</ref><ref name="Novella2012">{{cite web|author=Steven Novella|date=25 janar 2012|title=What Is Traditional Chinese Medicine?|url=http://www.sciencebasedmedicine.org/what-is-traditional-chinese-medicine/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140415070141/http://www.sciencebasedmedicine.org/what-is-traditional-chinese-medicine/|archive-date=15 prill 2014|access-date=14 prill 2014|work=Science-based Medicine}}</ref><ref name="Jin2005">{{cite book|author=Zhouying Jin|url=https://books.google.com/books?id=V7SsFqkHaC4C&pg=PT36|title=Global Technological Change: From Hard Technology to Soft Technology|publisher=Intellect Books|year=2005|isbn=978-1-84150-124-6|page=36|quote=The vacuum created by China's failure to adequately support a disciplined scientific approach to traditional Chinese medicine has been filled by pseudoscience|access-date=18 shkurt 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170320185919/https://books.google.com/books?id=V7SsFqkHaC4C&pg=PT36|archive-date=20 mars 2017|url-status=live}}</ref> popullariteti i tyre ende drejton tregun e zi për pjesët e trupit të kafshëve , megjithë shqetësimet në lidhje me toksicitetin, transmetimin e sëmundjeve nga kafshët te njerëzit dhe shfarosjen e llojeve. <ref name="jak" /><ref name="Zhang2012">{{cite journal|last1=Zhang|first1=Fang|last2=Kong|first2=Lin-lin|last3=Zhang|first3=Yi-ye|last4=Li|first4=Shu-Chuen|year=2012|title=Evaluation of Impact on Health-Related Quality of Life and Cost Effectiveness of Traditional Chinese Medicine: A Systematic Review of Randomized Clinical Trials|journal=The Journal of Alternative and Complementary Medicine|volume=18|issue=12|pages=1108–20|doi=10.1089/acm.2011.0315|issn=1075-5535|pmid=22924383}}</ref>  Kërkesa e vazhdueshme për pjesë si përbërës vazhdon të ushqejë copëzimin e pangolinëve, gjuetinë dhe tregtimin .  <ref>{{Cite news|last=Boyle|first=Louise|date=30 qershor 2020|title='If we don't buy, they don't die': Tackling the global demand that's driving the illegal wildlife trade|work=The Independent|url=https://www.independent.co.uk/environment/china-animal-trade-markets-wild-ivory-pangolins-a9594591.html|access-date=21 korrik 2020}}</ref>

Efektet e supozuara shëndetësore të mishit të pangolinëve dhe luspave të pretenduara nga praktikuesit e mjekësisë popullore bazohen në konsumin e tyre të milingonave, gjuhëve të gjata dhe luspave mbrojtëse. <ref name="jak" /> Emri [[Gjuha kineze|kinez]] ''chuan shan jia'' ({{lang|zh|穿山甲}}) "luspa depërtuese-malore") thekson idenë e depërtimit ose kalimit nëpër madje edhe pengesa masive siç janë malet, plus luspat dalluese që mishërojnë depërtimin dhe mbrojtjen. {{citation needed|date=gusht 2020}}

Zyrtari farmakopesë i [[Kina|Republikës Popullore të Kinës]] përfshihin luspat e pangulinit kinez si një përbërës në formulimet TCM. <ref name="PanMed" /> Pangolinët u hoqën nga farmakopoja duke filluar nga gjysma e parë e vitit [[2020]]. <ref name="ng_maron_2020-09-09">{{cite web|last1=Maron|first1=Dina Fine|date=9 qershor 2020|title=Pangolins receive surprising lifeline with new protections in China|url=https://www.nationalgeographic.com/animals/2020/06/pangolins-receive-new-protections-traditional-medicine-in-china/|access-date=12 qershor 2020|website=National Geographic}}</ref> Megjithëse luspat e pangolinëve janë hequr nga lista e përbërësve të papërpunuar, luspat ende renditen si përbërës kryesor në ilaçe të ndryshme.  <ref>{{Cite news|date=2020|title=Did China really ban the pangolin trade? Not quite, investigators say|website=Mongabay Environmental News|url=https://news.mongabay.com/2020/06/did-china-really-ban-the-pangolin-trade-not-quite-investigators-say/|access-date=2020-07-06}}</ref>

== Ruajta ==
Si rezultat i rritjes së kërcënimeve ndaj pangolinëve, kryesisht në formën e [[Tregtia ilegale|tregtisë ilegale]], trafikimin ndërkombëtar të lëkurës së pangolinëve, luspave dhe mishin, këto lloje kanë marrë vëmendje në rritje të konservimit vitet e fundit. Që nga janari i vitit 2020 , IUCN i konsideroi të tetë llojet e pangolinëve në Listën e Kuqe të Llojeve të Kërcënuara si të kërcënuara. <ref name="IUCN Manidae" />  Grupi i Specialistëve IUCN SSC Pangolin nisi një plan global veprimi për të ruajtur pangolinëve, të quajtur "[[Scaling up Conservation Pangolin]]", në korrik 2014. Ky plan veprimi synon të përmirësojë të gjitha aspektet e ruajtjes së pangolinëve me një theks të shtuar në luftimin e gjuetisë dhe trafikimit të kafshës, ndërsa riprodhon komunitete për rëndësinë e tij.  <ref name=":1">{{cite web|title=Action Plan|url=http://www.pangolinsg.org/members-work/action-plan/|access-date=2016-09-15|website=www.pangolinsg.org|archive-date=10 korrik 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710234327/http://www.pangolinsg.org/members-work/action-plan/|url-status=dead}}</ref>Një tjetër metodë e sugjeruar për të luftuar trafikun e pangolinësve (dhe kafshëve të egra të përgjithshme) konsiston në "ndjekjen e parave" dhe jo "kafshën", e cila synon të prishë fitimet e kontrabandistëve duke ndërprerë flukset e parave. Mbledhja e inteligjencës financiare mund të bëhet kështu një mjet kryesor për mbrojtjen e këtyre kafshëve, megjithëse kjo mundësi shpesh shpërfillet. <ref name=":4" /> Në 2018, një OJQ kineze filloi lëvizjen Counting Pangolins, duke bërë thirrje për përpjekje të përbashkëta për të shpëtuar gjitarët nga trafikimi. <ref>China Plus (2017-02-18) [http://english.cri.cn/12394/2017/02/18/3124s952140.htm World Pangolin Day: Conservationists demand greater protection to stop extinction] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012153916/http://english.cri.cn/12394/2017/02/18/3124s952140.htm |date=12 tetor 2019 }}</ref><ref>Xinhua News (2018-06-08) [http://www.xinhuanet.com/english/2018-06/08/c_137240161.htm How China is combating wildlife trafficking in Africa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130050244/http://www.xinhuanet.com/english/2018-06/08/c_137240161.htm |date=30 nëntor 2020 }}</ref> Grupi i ruajtjes së jetës së egër [[Trafficking in Persons Report|TRAFFIC]] ka identifikuar 159 rrugë kontrabanda të përdorura nga trafikantët pangolinë dhe synon t'i mbyllë ato.  <ref>{{cite web|title=Pangolins – Species we work with at TRAFFIC|url=https://www.traffic.org/what-we-do/species/pangolins/|access-date=2019-01-10|website=www.traffic.org}}</ref>

[[Skeda:Myanmar_Illicit_Endangered_Wildlife_Market_04_(cropped).jpg|parapamje|Pangolin në kafaz,[[Myanmar]]]]
Janë bërë shumë përpjekje për të rritur pangolinët në robëri, por për shkak të besimit të tyre në habitate të gjërë dhe dieta shumë të veçanta, këto përpjekje shpesh janë të pasuksesshme.  <ref name=":0" /><ref>{{cite journal|last1=Aitken-Palmer|first1=Copper|last2=deMaar|first2=Thomas W.|last3=Johnson|first3=James G.|last4=Langan|first4=Jennifer|last5=Bergmann|first5=Jonathan|last6=Chinnadurai|first6=Sathya|last7=Guerra|first7=Hector|last8=Carboni|first8=Deborah A.|last9=Adkesson|first9=Michael J.|date=shtator 2019|title=Complications Associated with Pregnancy and Parturition in African White-bellied Pangolins (Phataginus Tricuspis)|journal=Journal of Zoo and Wildlife Medicine|volume=50|issue=3|pages=678–687|doi=10.1638/2019-0019|pmid=33517639|s2cid=202727948}}</ref>Pangolinët kanë ulur ndjeshëm përgjigjet imune për shkak të një mosfunksionimi gjenetik, duke i bërë ato jashtëzakonisht të brishta. <ref>{{cite journal|last1=Choo|first1=S. W.|last2=Rayko|first2=M.|last3=Tan|first3=T. K.|last4=Hari|first4=R.|last5=Komissarov|first5=A.|last6=Wee|first6=W. Y.|last7=Yurchenko|first7=A. A.|last8=Kliver|first8=S.|last9=Tamazian|first9=G.|last10=Antunes|first10=A.|last11=Wilson|first11=R. K.|display-authors=1|year=2016|title=Pangolin genomes and the evolution of mammalian scales and immunity|journal=Genome Research|volume=26|issue=10|pages=1312–1322|doi=10.1101/gr.203521.115|pmc=5052048|pmid=27510566|first15=K.|last30=Lipovich|last27=Fang|first27=G.|last28=Zheng|first28=D.|last29=Gerstein|first29=M. B.|first14=P.|first30=L.|last26=Karuppannan|last14=Minx|first13=K. P.|last13=Koepfli|first12=W. C.|last12=Warren|first26=K. V.|first25=S. J.|last16=Kotze|last20=Dobrynin|first16=A.|last17=Dalton|first17=D. L.|last18=Vermaak|last15=Krasheninnikova|last19=Paterson|first19=I. C.|first20=P.|last25=Luo|last21=Sitam|first21=F. T.|last22=Rovie-Ryan|first22=J. J.|last23=Johnson|first23=W. E.|last24=Yusoff|first24=A. M.|first18=E.}}</ref> Ata janë të ndjeshëm ndaj sëmundjeve të tilla si pneumonia dhe zhvillimi i ulcerave në robëri, komplikime që mund të çojnë në një vdekje të hershme. <ref name=":0" /> Për më tepër, pangolinët e shpëtuar nga tregtia e paligjshme shpesh kanë një shans më të lartë për t'u infektuar me parazitë siç janë krimbat e zorrëve , duke zvogëluar më tej mundësinë e tyre për rehabilitim dhe riintezim në natyrë. <ref name=":0" /> Kohët e fundit, studiuesit kanë qenë në gjendje të përmirësojnë [[habitatet artificiale]] të pangolinëve për të lejuar rritjen e tyre, duke siguruar disa shpresë për rivendosjen e ardhshme të këtyre llojeve në habitatet e tyre natyrore.  <ref name=":2" />

Ideja e bujqësisë së pangolins për të zvogëluar numrin e trafikuar në mënyrë të paligjshme po eksplorohet me pak sukses. <ref>{{cite journal|last1=Challender|first1=Daniel W. S.|last2=Sas-Rolfes|first2=Michael't|last3=Ades|first3=Gary W. J.|last4=Chin|first4=Jason S. C.|last5=Ching-Min Sun|first5=Nick|last6=Chong|first6=Ju lian|last7=Connelly|first7=Ellen|last8=Hywood|first8=Lisa|last9=Luz|first9=Sonja|last10=Mohapatra|first10=Rajesh K.|last11=de Ornellas|first11=Paul|date=2019-10-01|title=Evaluating the feasibility of pangolin farming and its potential conservation impact|journal=Global Ecology and Conservation|volume=20|pages=e00714|doi=10.1016/j.gecco.2019.e00714|doi-access=free}}</ref> E shtuna e tretë në Shkurt promovohet si [[Dita Botërore e Pangolinëve]] nga konservatori NPO Annamiticus.  <ref>{{cite web|date=2011-10-26|title=World Pangolin Day – About|url=https://www.pangolins.org/about-us/|publisher=Pangolins.org/Annamiticus}}</ref>

Në vitin 2017, [[Xheki Çan|Jackie Chan]] bëri një njoftim për shërbimin publik të quajtur ''[[WildAid]]: Jackie Chan & Pangolins (Kung Fu Pangolin)''.<ref name="pangolins">{{cite news|date=2017-08-23|title=Jackie Chan fights for pangolins|newspaper=[[China Daily]]|url=http://www.chinadaily.com.cn/world/2017-08/23/content_31006476.htm|access-date=2019-03-17}}</ref>

=== Tajvani ===
[[Republika e Kinës|Tajvani]] është një nga disa bazat e ruajtjes për pangolinët në botë pasi vendi miratoi Aktin e Konservimit të Jetës së egër të vitit 1989. <ref>{{cite news|date=2019-06-23|title=Taiwan's Path to Pangolin Conservation : How a Mega Pangolin Leather Exporter Transformed into a Conservation Specialist|work=[[The Reporter (Taiwan)]]|url=https://www.twreporter.org/a/pangolin-conservation-history-in-taiwan-english|access-date=2020-02-08}}</ref> Futja e Qendrave të Rehabilitimit të Jetës së egër në vende si Luanshan ( Township Yanping ) në qytetet Taitung dhe Xiulin në Hualienu bënë bashkësi të rëndësishme për mbrojtjen e pangolinëve dhe habitatet e tyre dhe ka përmirësuar shumë mbijetesën e pangolinëve. Këto qendra punojnë me fiset lokale aborigine dhe policinë pyjore në Agjencinë Kombëtare të Policisë për të parandaluar trafikimin dhe kontrabandën e pangolinëve, veçanërisht në tregjet e zinj në Kinë. Këto qendra gjithashtu kanë ndihmuar për të zbuluar shkaqet e vdekjes dhe plagosjes në mesin e popullsisë së pangolinëve të Tajvanit. <ref>{{cite journal|last1=Pei|first1=Curtis Jai-Chyi|last2=Chen|first2=Chen-Chih|last3=Chi|first3=Meng-Jou|last4=Lin|first4=Wen-Chi|last5=Lin|first5=Jing-Shiun|last6=Arora|first6=Bharti|last7=Sun|first7=Nick Ching-Min|date=2019-02-06|title=Mortality and morbidity in wild Taiwanese pangolin (''Manis pentadactyla pentadactyla'')|journal=PLOS ONE|volume=14|issue=2|pages=e0198230|bibcode=2019PLoSO..1498230S|doi=10.1371/journal.pone.0198230|pmc=6364958|pmid=30726204}}</ref> Sot, Tajvani ka dendësinë më të lartë të popullsisë së pangolinëve në botë.  <ref>{{cite news|date=2019-09-25|title=Taiwanese Researchers Collaborate With Locals In Pangolin Conservation|work=[[The News Lens]]|url=https://international.thenewslens.com/feature/pangolin-conservation/125149|access-date=2020-02-08}}</ref>

== Referime ==
{{reflist}}

== Linqe ekstra ==
{{Commons category|Pholidota}}
{{Wikispecies|Pholidota}}
{{Wiktionary}}

* [https://www.zsl.org/conservation/threats/illegal-wildlife-trade-crisis/pangolin-conservation ZSL Pangolin Conservation]
* [https://web.archive.org/web/20090417080037/http://www.awf.org/content/wildlife/detail/pangolin Pangolin: Wildlife summary from the African Wildlife Foundation]
* [http://tolweb.org/Pholidota/15954 Tree of Life of Pholidota] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210429214815/http://tolweb.org/Pholidota/15954 |date=29 prill 2021 }}
* [http://video.nationalgeographic.com/video/weirdest-pangolin ''National Geographic'' video of a pangolin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181023125211/https://video.nationalgeographic.com/video/weirdest-pangolin |date=23 tetor 2018 }}
* [https://web.archive.org/web/20111004225834/http://cmsdata.iucn.org/downloads/pangolin_proceedings_final_print__2_.pdf Proceedings of the Workshop on Trade and Conservation of Pangolins Native to South and Southeast Asia] (PDF)
* [http://web2.utc.edu/~gvv824/Gaudin%20et%20al%202009.pdf The Phylogeny of Living and Extinct Pangolins (Mammalia, Pholidota) and Associated Taxa: A Morphology Based Analysis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150925134257/http://web2.utc.edu/~gvv824/Gaudin%20et%20al%202009.pdf |date=25 shtator 2015 }} (PDF)
* {{cite AV media|people=Bromley, Victoria (Director/Producer), Young, Nora (Narrator/Host), Diekmann, Maria|date=2018|title=Nature: The World's Most Wanted Animal|publisher=PBS|location=United States|url=https://www.pbs.org/video/the-worlds-most-wanted-animal-evunge/}}
* [https://www.nytimes.com/2020/03/05/opinion/coronavirus-china-pangolins.html Coronavirus: Revenge of the Pangolins?] ''[[The New York Times]]'', March 6, 2020.

{{Mammals}}
{{Pholidotamorpha|state=autocollapse}}
{{Taxonbar|from=Q2191516}}
{{Authority control}}
[[Kategoria:Gjitarë]]
[[Kategoria:Gjitarë të Azisë]]
[[Kategoria:Gjitarë të Afrikës]]
[[Kategoria:Pangolin]]