Revolucioni rumun

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Revolucioni rumun
Pjesë e Revolucioneve të vitit 1989
Sheshi i Revolucionit i Bukureshtit gjatë revolucionit, fotografuar nga një dritare e thyer e Athénée Palace Hotel. Shihen tanke teksa vërshojnë në shesh.
Data16–25 dhjetor 1989
(dhuna vazhdoi deri më 30 dhjetor 1989)[1][2]
Vendndodhja
Rumania
Arad, Brashovi, Bukureshti, Târgoviște, dhe Timișoara (ndër qytete të tjera)
Resulted inFitorja e revolucionarëve
Partitë në konflikt

Qeveria

Revolucionarët

Pas 22 dhjetorit 1989:

Kryesuesit
Nikolai Çaushesku (u ekzekutua)
Elena Çaushesku(u ekzekutua)
Constantin Dăscălescu
Emil Bobu
Victor StănculescuStampa:AWOL
Vasile Milea †
Iulian Vlad[4]
Tudor Postelnicu		 Protestuesit (pa udhëheqje të qendërzuar)
Anëtarët e Këshillit të Frontit Kombëtar të Shpëtimit
Viktimat
Të vdekur689[6]–1,290 killed[7]
Të lënduar3,321 të lënduar[5]

Revolucioni Rumun (rumanisht: Revoluția Română), i njohur gjithashtu si Revolucioni i Krishtlindjeve[8] (rumanisht: Revoluția de Crăciun), ishte një periudhë e trazirave të dhunshme civile në Rumani gjatë dhjetorit 1989 si pjesë e revolucioneve të vitit 1989 që ndodhën në disa vende të botës, duke përfshirë edhe vendet në Evropën Lindore, para rënies së Bashkimit Sovjetik.[9] Revolucioni rumun filloi në qytetin e Timișoara dhe shpejt u përhap në të gjithë vendin, duke kulmuar përfundimisht me gjyqin dhe ekzekutimin e Sekretarit të Përgjithshëm të Partisë Komuniste Rumune (PCR) për një kohë të gjatë, Nikolai Çaushesku dhe gruas së tij Elena, dhe fundin e 42 viteve të sundimit komunist në Rumani. Ishte gjithashtu largimi i fundit i një qeverie marksiste-leniniste në një vend të Paktit të Varshavës gjatë ngjarjeve të vitit 1989, dhe e vetmja që përmbysi me dhunë udhëheqjen e një vendi dhe ekzekutoi liderin e tij; sipas vlerësimeve, mbi një mijë njerëz vdiqën dhe mijëra të tjerë u plagosën.[10]

Pas Luftës së Dytë Botërore, Rumania u vendos nën sferën e ndikimit sovjetik në vitin 1947 me zbatimin e sundimit komunist. Kur Rumania u shkëput nga ndikimi sovjetik në prill 1964, Nikolai Çaushesku u bë udhëheqësi i vendit vitin e ardhshëm.[11][12] Nën sundimin e tij, Rumania përjetoi një zbehje të shkurtër të shtypjes së brendshme që çoi në një imazh pozitiv si në vend ashtu edhe në Perëndim. Megjithatë, represioni u intensifikua përsëri në vitet 1970. Mes tensioneve në fund të viteve 1980, protestat e hershme ndodhën në qytetin e Timișoara në mes të dhjetorit nga ana e pakicës hungareze në përgjigje të një përpjekjeje të qeverisë për të dëbuar pastorin e Kishës së Reformuar Hungareze László Tőkés. Si përgjigje, rumunët kërkuan deponimin e Çausheskut dhe ndryshimin e qeverisë në dritën e ngjarjeve të ngjashme të fundit në vendet fqinje. Forca e kudondodhur e policisë sekrete e vendit, Securitate, e cila ishte njëkohësisht një nga më të mëdhatë në Bllokun Lindor dhe për dekada kishte qenë shtypësi kryesor i mospajtimit popullor, duke shuar shpesh dhe dhunshëm mosmarrëveshjet politike, përfundimisht u tregua i paaftë për të ndalur atë që po afrohej dhe më pas revoltë shumë fatale dhe e suksesshme.[13]

Sëmundja sociale dhe ekonomike ishte e pranishme në Republikën Socialiste të Rumanisë për mjaft kohë, veçanërisht gjatë viteve të kursimit të viteve 1980. Masat rreptësie u projektuan pjesërisht nga Çaushesku për të shlyer borxhet e jashtme të vendit.[14] Menjëherë pas një fjalimi publik të dështuar nga Çaushesku në kryeqytetin Bukuresht që u transmetua për miliona rumunë në televizionin shtetëror, anëtarët e radhës të ushtrisë kaluan, pothuajse unanimisht, nga mbështetja e diktatorit në mbështetjen e protestuesve.[15] Trazirat, dhuna në rrugë dhe vrasjet në disa qytete rumune gjatë afërsisht një jave e bënë udhëheqësin rumun të largohej nga kryeqyteti më 22 dhjetor me gruan e tij, Elenën. Shmangia e kapjes duke u larguar me nxitim me helikopter e portretizoi çiftin si të arratisur dhe gjithashtu si fajtor akute për krimet e akuzuara. Të kapur në Târgoviște, ata u gjykuan nga një gjykatë ushtarake me akuza për gjenocid, dëmtim të ekonomisë kombëtare dhe shpërdorim të pushtetit për të kryer veprime ushtarake kundër popullit rumun. Ata u dënuan për të gjitha akuzat, u dënuan me vdekje dhe u ekzekutuan menjëherë në ditën e Krishtlindjes 1989 dhe ishin njerëzit e fundit që u dënuan me vdekje dhe u ekzekutuan në Rumani, pasi dënimi me vdekje u hoq menjëherë pas. Për disa ditë pas arratisjes së Çausheskut, u zhvilluan luftime serioze dhe beteja rrugësh midis ushtarëve revolucionarë dhe të tjerëve të Sigurimit pro Çausheskut, të cilët ishin luftëtarë të aftë.[1][2] Spitalet në Bukuresht trajtonin deri në mijëra civilë.[2] Pas një ultimatumi, shumë anëtarë të Securitate u dorëzuan më 29 dhjetor me sigurinë se nuk do të gjykoheshin.[1]

Rumania e sotme është shpalosur në hijen e Çausheskut së bashku me të kaluarën e saj komuniste dhe largimin e saj të trazuar prej saj.[16][17] Pasi u rrëzua Çaushesku, Fronti i Shpëtimit Kombëtar (FSN) mori shpejt pushtetin, duke premtuar zgjedhje të lira dhe të ndershme brenda pesë muajve. E zgjedhur me shumicë majin e ardhshëm, FSN-ja u rikonstituua si parti politike, instaloi një sërë reformash ekonomike dhe demokratike,[18] me ndryshime të mëtejshme të politikave sociale që u zbatuan nga qeveritë e mëvonshme.[19][20]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b c Blaine Harden (30 dhjetor 1989). "DOORS UNLOCKED ON ROMANIA'S SECRET POLICE". The Washington Post (në anglisht).
  2. ^ a b c DUSAN STOJANOVIC (25 dhjetor 1989). "More Scattered Fighting; 80,000 Reported Dead" (në anglisht). AP.
  3. ^ 2 janar 1990. "Romania disbands secret police force". The Washington Pos (në anglisht).{{cite news}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  4. ^ Schudel, Matt (2017-09-17). "Iulian Vlad, head of Romania's secret police during 1989 revolution, dies at 86". The Washington Post (në anglisht). Marrë më 2021-12-21.
  5. ^ Marius Ignătescu (21 mars 2009). "Revoluția din 1989 și ultimele zile de comunism". Descoperă.org (në rumanisht).
  6. ^ 2014 Europa World Year Book, p. 3758, ISBN 978-1857437140
  7. ^ Valentin Marin (2010). "Martirii Revoluției în date statistice" (PDF). Caietele Revoluției (në rumanisht). Bucharest: Editura Institutului Revoluției Române din Decembrie 1989. ISSN 1841-6683. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 13 qershor 2016. Marrë më 15 prill 2018.
  8. ^ "Executing a dictator: Open wounds of Romania's Christmas revolution". BBC News (në anglisht). 25 dhjetor 2019.
  9. ^ "Europe | Romania's bloody revolution" (në anglisht). BBC. Marrë më 2015-03-30.
  10. ^ "Thirty years after Romanian revolution, questions remain" (në anglisht). Politico. 25 dhjetor 2019.
  11. ^ Marvin Zonis, Dwight Semler, Wiley, Jul 24, 1992, The East European Opportunity: The Complete Business Guide and Sourcebook, p. 245
  12. ^ Daniel N. Nelson, East European Monographs, 1980, Democratic Centralism in Romania: A Study of Local Communist Politics, p. 12
  13. ^ Smith, Craig S. (2006-12-12). "Eastern Europe Struggles to Purge Security Services". The New York Times (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 26 dhjetor 2013. Marrë më 2016-12-11.
  14. ^ Ban, Cornel (nëntor 2012). "Sovereign Debt, Austerity, and Regime Change: The Case of Nicolae Ceausescu's Romania". East European Politics and Societies and Cultures (në anglisht). 26 (4): 743–776. doi:10.1177/0888325412465513. S2CID 144784730.
  15. ^ Hirshman, Michael (2009-11-06). "Blood And Velvet in Eastern Europe's Season of Change" (në anglisht). Radio Free Europe/Radio Liberty. Marrë më 2015-03-30.
  16. ^ "25 Years After Death, A Dictator Still Casts A Shadow in Romania : Parallels" (në anglisht). NPR. 2014-12-24. Marrë më 2016-12-11.
  17. ^ Insider, Romania. "Ceausescu's children" (në anglisht). Romania Insider. Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2016. Marrë më 2016-12-11.
  18. ^ "Romanians Hope Free Elections Mark Revolution's Next Stage – tribunedigital-chicagotribune". Chicago Tribune (në anglisht). 1990-03-30. Arkivuar nga origjinali më 10 korrik 2015. Marrë më 2015-03-30.
  19. ^ "National Salvation Front | political party, Romania". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 15 dhjetor 2014. Marrë më 2015-03-30.
  20. ^ "Democratic transition in Romania" (PDF) (në anglisht). Fride.org. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 15 dhjetor 2014. Marrë më 2015-03-31.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Revolucioni_rumun&oldid=2565003"