Shihni burimin për Rumunët

{{Grup etnik
| group            = Rumunët
| native_name      = ''Români''
| native_name_lang = ro
| image            = [[Skeda:Map of the Romanian Diaspora in the World.svg|260x260px]]
| caption          = Shpërndarja etnike e rumunëve në mbarë botën
| popullsia        = {{circa}} '''22.8–24.8 milion'''<ref name="auto2">{{cite web|url=http://www.ziuaveche.ro/actualitate-interna/social/david-in-afara-grani%C8%9Belor-traiesc-intre-%C8%99ase-%C8%99i-opt-milioane-de-romani-201479.html|title= 6–8 Million Romanians live outside Romania's borders|work=Ziua Veche|language=en|date=13 dhjetor 2013|access-date=13 nëntor 2014}}</ref> (duke përfshirë shtetas rumunë të të gjitha grupeve etnike që jetojnë jashtë vendit)
| popplace         = '''{{flagicon|ROM}} [[Rumania]]''' 19,053,815 (regjistrimi rumun 2022)<ref>[https://insse.ro/cms/en/content/population-and-housing-census-2021-provisional-results |title=Population and housing census, 2021 - provisional results}</ref><br />'''{{flagicon|MDA}} [[Moldavia]]''' 192,800 (regjistrimit moldav 2014; additional 2,068,058 [[Moldavët|moldavë]])<ref>{{Cite web|url=https://statistica.gov.md/pageview.php?l=ro&idc=479|title=// Recensămîntul populației și al locuințelor 2014|first=Biroul Naţional de|last=Statistică|website=statistica.gov.md|language=md}}</ref><ref>përfshirë një shtesë prej 177,635 moldave në Transnistria; sipas regjistrimit të vitit 2004 në Transnistria</ref>
| languages        = [[Gjuha rumune|Rumanisht]]
| religions        = Kryesisht '''[[Kisha Ortodokse Lindore|Krishterimi Ortodoks]]'''<br />([[Kisha Ortodokse Rumune]]),<br /> gjithashtu [[Kisha Katolike në Rumani|Katolik Romake]], [[Kisha Katolike Greke Rumune|Katolik Grek]], dhe [[Protestantizmi|Protestant]]
| related          = Popuj të tjerë që flasin [[Gjuhët romane|romane]] [[Gjuhët romane lindore|lindore]]<br />(më së shumti [[moldavët]], [[arumunët]], [[megleno-rumunët]] dhe [[istro-rumunët]])
| footnotes        = 
}}
'''Rumunët''' ([[Gjuha rumune|Rumanisht]]: ''români'') janë një grup etnik [[Gjuhët neolatine|romane-folëse]]<ref name="Pop">{{cite book |last=Pop |first=Ioan-Aurel |author-link=Ioan-Aurel Pop |title=Romanians and Hungarians from the 9th to the 14th century |url=https://books.google.com/books?id=xDwMAQAAMAAJ |date=1996 |publisher=[[Romanian Cultural Foundation]] |language=en |isbn=0880334401 |quote=We could say that contemporary Europe is made up of three large groups of peoples, divided on the criteria of their origin and linguistic affiliation. They are the following: the Romanic or neo-Latin peoples (Italians, Spaniards, Portuguese, French, Romanians, etc.), the Germanic peoples (Germans proper, English, Dutch, Danes, Norwegians, Swedes, Icelanders, etc.), and the Slavic peoples (Russians, Ukrainians, Belorussians, Poles, Czechs, Slovaks, Bulgarians, Serbs, Croats, Slovenians, etc.)}}</ref><ref name="Minahan">{{cite book |last=Minahan |first=James |title=One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups |url=https://books.google.com/books?id=NwvoM-ZFoAgC |date=2000 |publisher=[[Greenwood Publishing Group]] |page=548 |language=en |isbn=0313309841 |quote=The Romanians are a Latin nation}}</ref><ref name="Minahan_776">{{cite book |last=Minahan |first=James |title=One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups |url=https://books.google.com/books?id=NwvoM-ZFoAgC |date=2000 |publisher=[[Greenwood Publishing Group]] |page=776 |language=en |isbn=0313309841 |quote=Romance (Latin) nations... Romanians}}</ref><ref name="Cole">{{cite book |last=Cole |first=Jeffrey |author-link=Jeffrey Cole |title=Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia |date=2011 |url=https://books.google.com/books?id=Wlth0GRi0N0C |publisher=[[ABC-CLIO]] |language=en |isbn=978-1598843026 |quote=Romanians are the only Latin people to adopt Orthodoxy}}</ref> duke ndarë një [[Kultura rumune|kulturë]] dhe [[Trashëgimia kulturore|prejardhje]] të përbashkët rumune, dhe duke folur gjuhën rumune, ata jetojnë kryesisht në [[Rumani]] dhe [[Moldavi]]. Regjistrimi rumun i vitit 2021 zbuloi se pak më pak se 89.3% e qytetarëve të Rumanisë e identifikonin veten si rumunë etnikë.<ref>{{cite web |author=Bogdan Păcurar |date=30 dhjetor 2022 |title=Recensământ 2022. România are 19.053.815 locuitori. Țara noastră a pierdut peste un milion de locuitori față de acum 10 ani |url=https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/recensamant-2022-romania-are-19-053-815-locuitori-tara-noastra-a-pierdut-peste-un-milion-de-locuitori-fata-de-acum-10-ani-2199695 |access-date=30 dhjetor 2022 |work=Digi24.ro |language=ro}}</ref>

Në një interpretim të rezultateve të regjistrimit të vitit 1989 në Moldavi, shumica e [[Moldavët|moldavëve]] numëroheshin si rumunë etnikë edhe në këtë vend.<ref name="davidlevinson">''Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook By'' [[David Levinson (author)|David Levinson]], Published 1998&nbsp;– Greenwood Publishing Group.</ref><ref name="coutryst">At the time of the 1989 census, Moldova's total population was 4,335,400. The largest nationality in the republic, ethnic Romanians, numbered 2,795,000 persons, accounting for 64.5 percent of the population. Source : [http://countrystudies.us/moldova/15.htm U.S. Library of Congress]: "however it is one interpretation of census data results. The subject of Moldovan vs Romanian ethnicity touches upon the sensitive topic of" [https://web.archive.org/web/20090113170738/http://www.ruc.dk/cuid/publikationer/publikationer/mobility/mobility2/Ciscel Moldova's national identity], page 108 sqq. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20061006002011/http://www.ruc.dk/cuid/publikationer/publikationer/mobility/mobility2/Ciscel |date=6 tetor 2006 }}</ref> Rumunët gjithashtu formojnë një pakicë etnike në disa vende të afërta të vendosura në Evropën Qendrore, Juglindore dhe Lindore, veçanërisht në [[Rumunët në Hungari|Hungari]], [[Rumunët në Serbi|Serbi]] (përfshirë [[Vllehët e Serbisë|Timok]]) dhe [[Rumunët në Ukrainë|Ukrainë]].

Vlerësimet e numrit të popullit rumun në mbarë botën variojnë nga minimumi 24 në maksimum 30 milionë, pjesërisht në varësi të faktit nëse përkufizimi i termit "rumun" përfshin vendasit e Rumanisë dhe Moldavisë, diasporat e tyre përkatëse dhe folësit vendas të gjuhëve rumune dhe të tjera [[Gjuhët romane lindore|romane lindore]] (ose [[gjuhët dako-romane]]).

Folësit e tjerë të gjuhëve të fundit janë [[arumunët]], [[megleno-rumunët]] dhe [[istro-rumunët]] (vendas në [[Istria]], [[Kroaci]]), të gjithë të shpërndarë në mënyrë të pabarabartë në të gjithë [[Ballkani|Gadishullin Ballkanik]], të cilët mund të konsiderohen ose nëngrupe rumune ose të ndara, megjithatë, etni të lidhura.

== Kultura ==
{{Kryesor|Kultura rumune}}

=== Kontributet në kulturën bashkëkohore ===
{{Kryesor|Lista e rumunëve}}
Rumunët kanë luajtur dhe kanë kontribuar një rol të madh në përparimin e arteve, kulturës, shkencave, teknologjisë dhe inxhinierisë.

Në historinë e aviacionit, [[Traian Vuia]] dhe [[Aurel Vlaicu]] ndërtuan dhe testuan disa nga modelet më të hershme të avionëve, ndërsa [[Henri Coandă]] zbuloi [[Efekti Coandă|efektin Coandă]] të fluidikëve. [[Victor Babes]] zbuloi më shumë se 50 mikrobe dhe një kurë për një sëmundje të quajtur pas tij, [[babesiosis]]; biologu [[Nicolae Paulescu]] ishte ndër shkencëtarët e parë që identifikoi [[Insulina|insulinën]]. Një tjetër biolog, [[Emil Palade]], mori Çmimin Nobel për kontributin e tij në [[Biologjia qelizore|biologjinë qelizore]]. [[George Constantinescu]] krijoi teorinë e zërit, ndërsa matematikani [[Ștefan Odobleja]] është pretenduar si "babai ideologjik pas kibernetikës" - vepra e tij 'The Consonantist Psychology'' (Paris, 1938) supozohet se ishte burimi kryesor i frymëzimit për ''Cybernetics'' e [[N. Wiener]] (Paris, 48, 191). [[Lazăr Edeleanu]] ishte kimisti i parë që sintetizoi amfetaminën dhe shpiku gjithashtu metodën moderne të përpunimit të naftës së papërpunuar.

<gallery class="center">
Skeda:A Vlaicu II 01.jpg|[[Aurel Vlaicu]], pioner i hershëm i [[aviacioni]]t
Skeda:Traian Vuia.jpg|[[Traian Vuia]], pioner i [[aviacioni]]t
Skeda:Petrache Poenaru - Foto01.jpg|[[Petrache Poenaru]], shpikës i [[stilografi]]t
Skeda:Nicolae Paulescu.jpg|[[Nicolae Paulescu]], pionier i zhvillimit të insulinës
Skeda:Victor Babes.jpg|[[Victor Babeș]], mjek dhe bakteriolog, pionier i [[Mikrobiologjia|mikrobiologjisë]]
Skeda:EmilRacovitza1935.jpg|[[Emil Racoviță]], bashkëthemelues i [[Biospeleologjia|biospeologjisë]]
</gallery>

Në art dhe kulturë, figura të shquara ishin [[George Enescu]] (kompozitor muzikor, violinist, profesor i Sir [[Yehudi Menuhin]]), [[Constantin Brâncuși]] (skulptor), [[Eugène Ionesco]] (dramaturg), [[Mircea Eliade]] (historian i fesë dhe romancier), [[Emil Cioran]] (eseist, Prix de l'Institut Français for stylism) dhe [[Angela Gheorghiu]] (soprano). Kohët e fundit, regjisorë si [[Cristi Puiu]] dhe [[Cristian Mungiu]] kanë tërhequr vlerësime ndërkombëtare, siç ka bërë edhe stilistja [[Ioana Ciolacu]].

<gallery class="center">
Skeda:Eugene Ionesco 01.jpg|[[Eugen Ionescu]], dramaturg i famshëm
Skeda:Mircea Eliade young.jpg|[[Mircea Eliade]], shkrimtar dhe historian i feve
Skeda:Cioran in Romania.jpg|[[Emil Cioran]], eseist dhe filozof
Skeda:Georges Enesco 1930.jpg|[[George Enescu]], kompozitor i njohur i muzikës
Skeda:Celibidache At Curtis Single.jpg|[[Sergiu Celibidache]], dirigjent dhe mësues i nderuar i muzikës
Skeda:Constantin Brancusi c.1905.jpg|[[Constantin Brâncuși]], skulptor i njohur
</gallery>

Në sport, rumunët kanë shkëlqyer në fusha të ndryshme, si futboll ([[Gheorghe Hagi]]), gjimnastikë ([[Nadia Comăneci]], [[Lavinia Miloșovici]] etj.), tenis ([[Ilie Năstase]], [[Ion Țiriac]], [[Simona Halep]]), rowing ([[Ivan Patzaichin]]) dhe hendboll (katër herë fitues i Kupës së Botës për meshkuj). [[Konti Dracula]] është një ikonë mbarëbotërore e Rumanisë. Ky personazh u krijua nga shkrimtari irlandez i trillimeve [[Bram Stoker]], bazuar në disa histori të përhapura në mesjetën e vonë nga tregtarët gjermanë të frustruar të Kronstadt ([[Brașov]]) dhe në disa tregime popullore vampirësh për figurën historike rumune të Princit [[Vlad III Dracula|Vlad Țepeș]].

== Galeria ==
<gallery>
Skeda:Ion Theodorescu-Sion - Tarani din Abrud.jpg|Piktura e fshatarëve rumunë transilvanianë nga [[Abrud]] nga [[Ion Theodorescu-Sion]]
Skeda:Costumes of Peasants from Romania, Hungary, Slovakia and Germany.jpg|Kostumet tradicionale rumune fshatare në të majtë, të ndjekura nga e majta në të djathtë nga ato hungareze, sllave dhe gjermane
Skeda:Über Land und Meer - Romanians in Transylvania, 1872.jpg|Rumunët nga [[Transilvania]], fundi i shekullit të 19-të
Skeda:Bucovina.jpg|Kostum fshatar rumun nga Bukovina, fillimi i shekullit të 20-të
Skeda:Bukovynski rumuny.jpg|Rumunët nga Bukovina, kartolinë e fillimit të shekullit të 20-të
Skeda:Roumanians in New York 1891.JPG|Emigrantët rumunë në [[New York City]], fundi i shekullit të 19-të
Skeda:Harvest time in Romania, 1920.jpg|Fshatarët rumunë gjatë sezonit të korrjes (1920)
</gallery>

== Shiko edhe këtë ==
* [[Lista e rumunëve|Lista e rumunëve të shquar]]
* [[Mërgata rumune]]

== Referime ==
{{reflist}}

{{Rumania - Artikuj të lidhur}}

[[Kategoria:Rumunë| ]]
[[Kategoria:Grupet etnike në Rumani]]
[[Kategoria:Grupet etnike në Moldavi]]
[[Kategoria:Grupet etnike në Ukrainë]]
[[Kategoria:Grupet etnike në Hungari]]
[[Kategoria:Grupet etnike në Serbi]]