Saga
Sagat janë tregime dhe histori në prozë, të kompozuara në Islandë dhe në një masë më të vogël gjetkë në Skandinavi.
Zhanri më i famshëm i sagës është Íslendingasögur (sagat në lidhje me islandezët), të cilat përfshijnë udhëtimet e vikingëve, migrimin në Islandë dhe grindjet midis familjeve islandeze. Megjithatë, tema e sagave është e larmishme, duke përfshirë legjendat skandinave parakrishtere; shenjtorë dhe peshkopë nga Skandinavia dhe gjetkë; mbretërit skandinav dhe politika bashkëkohore islandeze; dhe romancat kalorësiake ose të përkthyera nga gjuhët evropiane kontinentale ose të kompozuara në vend.
Sagat filluan në Mesjetë, por vazhduan të kompozoheshin në shekujt që pasuan. Ndërsa gjuha mbizotëruese e shkrimit të historisë në Evropën mesjetare ishte latinishtja, sagat u kompozuan në gjuhën popullore: nordishtja e vjetër dhe pasardhësit e saj të mëvonshëm, kryesisht islandishtja.
Ndërsa sagat shkruhen në prozë, ato ndajnë disa ngjashmëri me poezinë epike dhe shpesh përfshijnë strofa ose poezi të tëra në vargje aliterative të ngulitura në tekst.
Etimologjia dhe kuptimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kuptimi kryesor i fjalës saga (shumës sǫgur) janë 'çfarë thuhet, shprehje, rrëfim gojor, njoftim' dhe kuptimi i përdorur në këtë artikull: 'rrëfim (i strukturuar), histori (për dikë)'.[1]
Fjala vazhdon të përdoret në këtë kuptim në gjuhët moderne skandinave: saga islandeze (shumës sögur), søga faroeze (shumës søgur), soge norvegjeze (shumës soger), saga daneze (shumës sagaer), dhe saga suedeze (shumës sagor). Zakonisht ka edhe kuptime më të gjera si 'histori', 'përrallë' dhe 'tregim'. Mund të përdoret gjithashtu për një zhanër romanesh që tregojnë histori që përfshijnë gjenerata të shumta, ose për t'iu referuar trillimeve fantazi të frymëzuara nga saga.[2] Folksaga suedeze do të thotë përrallë ose përrallë popullore, ndërsa konstsaga është termi suedez për një përrallë nga një autor i njohur, si Hans Christian Andersen. Në historiografinë suedeze, termi sagokung, "mbret i sagës", synohet të jetë i paqartë, pasi përshkruan mbretërit gjysmë legjendar të Suedisë, të cilët njihen vetëm nga burime jo të besueshme.[3]
Zhanret
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Sagat nordike në përgjithësi klasifikohen si më poshtë.
Sagat e mbretërve
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sagat e mbretërve (konungasögur) janë nga jetët e mbretërve skandinavë. Ato u krijuan në shekujt XII-XIV. Një shembull i shquar është Heimskringla, ndoshta i përpiluar dhe kompozuar nga Snorri Sturluson. Këto saga citojnë shpesh vargje, pa ndryshim të rastit dhe lavdërojnë poezinë në formën e vargjeve skaldike.
Sagat e islandezëve dhe tregime të shkurtra të islandezëve
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sagat e islandezëve (Íslendingasögur) supozohet se (dhe ndonjëherë në fakt) janë histori ngjarjesh reale, të cilat zakonisht ndodhin nga vendbanimi i Islandës në vitet 870 deri në brezin ose dy pas konvertimi i Islandës në krishterim në vitin 1000. Ata shquhen për shfaqjen e shpeshtë të një stili realist.[4]:101, 105–7 Duket se tregimet nga këto kohë u përcollën në formë gojore derisa përfundimisht u regjistruan me shkrim si Íslendingasögur, forma e të cilit u ndikua si nga këto tregime gojore, ashtu edhe nga modelet letrare si në nordishten e vjetër ashtu edhe në gjuhë të tjera.[4]:112–14 Shumica - ndoshta dy të tretat e korpusit mesjetar - duket se janë krijuar në shekullin e trembëdhjetë, me pjesën e mbetur në shekujt e katërmbëdhjetë dhe pesëmbëdhjetë.[4]:102 Këto saga zakonisht përfshijnë gjenerata të shumta dhe shpesh shfaqin njerëz të zakonshëm (p.sh. Bandamanna saga) dhe personazhe më të mëdhenj se jeta (p.sh. Egils saga).[4]:107–12 Veprat kryesore të këtij zhanri janë parë në studimet moderne si shkrimi saga me cilësi më të lartë. Ndërsa vendosen kryesisht në Islandë, sagat ndjekin aventurat e personazheve të tyre jashtë vendit, për shembull në vende të tjera nordike, Ishujt Britanikë, Francën veriore dhe Amerikën e Veriut.[5][4]:101 Disa shembuj të njohur përfshijnë Njáls saga, Laxdæla saga dhe Grettis saga.
Materiali i përrallave të shkurtra të islandezëve (þættir ose Íslendingaþættir) është i ngjashëm me Íslendinga sögur, në formë më të shkurtër, të ruajtur shpesh si episode për islandezët në sagat e mbretërve.
Ashtu si sagat e mbretërve, kur sagat e islandezëve citojnë vargje, siç bëjnë shpesh, është pothuajse pa ndryshim vargje skaldike.
Sagat bashkëkohore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sagat bashkëkohore (samtíðarsögur ose samtímasögur) janë vendosur në Islandën e shekullit të dymbëdhjetë dhe trembëdhjetë dhe janë shkruar menjëherë pas ngjarjeve që përshkruajnë. Shumica janë ruajtur në përmbledhjen e Sturlunga saga, rreth viteve 1270–80, megjithëse disa, si saga Arons saga Hjörleifssonar ruhen veçmas.[6] Vargu i cituar në sagat bashkëkohore është varg skaldik.
Sipas historianit Jón Viðar Sigurðsson, "Dijetarët në përgjithësi pajtohen se sagat bashkëkohore janë burime mjaft të besueshme, bazuar në kohën e shkurtër midis ngjarjeve dhe regjistrimit të sagave, normalisht njëzet deri në shtatëdhjetë vjet... Argumenti kryesor për këtë pikëpamje mbi besueshmëria e këtyre burimeve është se audienca do ta kishte vënë re nëse autorët e sagës do të shpifnin dhe nuk do ta portretizonin besnikërisht të kaluarën.”[7]
Saga legjendare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Saga legjendare (fornaldarsögur) përziejnë historinë e largët, të vendosura në kontinent përpara vendbanimit të Islandës, me mitin ose legjendën. Qëllimi i tyre është zakonisht të ofrojnë një rrëfim dhe argëtim të gjallë. Ata shpesh e portretizojnë të kaluarën pagane të Skandinavisë si një histori krenare dhe heroike. Disa saga legjendare citojnë vargje - veçanërisht Vǫlsunga saga dhe Heiðreks saga - dhe kur e bëjnë atë është pa ndryshim vargu Eddaik.
Disa saga legjendare mbivendosen përgjithësisht me kategorinë tjetër, sagat kalorësiake.[8]:191
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Dictionary of Old Norse Prose/Ordbog over det norrøne prosasprog (Copenhagen: [Arnamagnæan Commission/Arnamagnæanske kommission], 1983–), s.v. '1 saga sb. f.' Arkivuar 18 dhjetor 2019 tek Wayback Machine.
- ^ J. R. R. Tolkien's The Lord of the Rings series was translated into Swedish by Åke Ohlmarks with the title Sagan om ringen: "The Saga of the Ring". (The 2004 translation was titled Ringarnas herre, a literal translation from the original.) Icelandic journalist Þorsteinn Thorarensen (1926–2006) translated the work as Hringadróttins saga meaning "Saga of the Lord of the Rings".
- ^ "Untitled Document". www.fotevikensmuseum.se (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 shtator 2022. Marrë më 12 shtator 2022.
- ^ a b c d e Vésteinn Ólason, 'Family Sagas', in A Companion to Old Norse-Icelandic Literature and Culture, ed. by Rory Mcturk (Oxford: Blackwell, 2005), pp. 101–18.
- ^ "heimskringla.no". www.heimskringla.no (në norvegjisht). Arkivuar nga origjinali më 2 maj 2023. Marrë më 11 janar 2015.
- ^ "Sagas of Contemporary History (Blackwell Reference Online)" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 22 dhjetor 2015. Marrë më 11 janar 2015.
- ^ Sigurdsson, Jon Vidar (2017). Viking Friendship: The Social Bond in Iceland and Norway, C. 900–1300 (në anglisht). Cornell University Press. fq. 111. ISBN 978-1-5017-0848-0. Arkivuar nga origjinali më 2 maj 2023. Marrë më 3 janar 2022.
- ^ Matthew, Driscoll, 'Late Prose Fiction (Lygisögur)', in A Companion to Old Norse-Icelandic Literature and Culture, ed. by Rory McTurk (Oxford: Blackwell, 2005), pp. 190–204.