Violina
 Një violinë standarde moderne e treguar nga lart dhe anash | |
| Instrument me tela | |
|---|---|
| Emra tjerë | fiddle |
| Klasifikimi Hornbostel–Sachs | 321.322-71 (Kordofoni i përbërë tingëllonte nga një hark) |
| Zhvilluar | Fillim të shekullit 16 |
| Playing range | |
 | |
| Instrumente të ngjashme | |
| |
| Muzikantë | |
| Builders | |
| Sound sample | |
|
| |
Violina është një kordofon prej druri (instrument me tela) në familjen e violinave. Shumica e violinave kanë një trup të zbrazët prej druri. Është instrumenti (soprano) në familje në përdorim të rregullt.[a] Violina zakonisht ka katër tela (disa mund të kenë pesë), zakonisht të akorduara në të pestat e përsosura me notat G3, D4, A4, E5 dhe luhet më së shpeshti duke vizatuar një hark nëpër telat e saj. Mund të luhet edhe duke shkulur telat me gishta (pizzicato) dhe në raste të specializuara duke i goditur telat me anën e drurit të harkut (col legno).
Violinat janë instrumente të rëndësishme në një shumëllojshmëri të gjerë të zhanreve muzikore. Ata janë më të spikatur në traditën klasike perëndimore, si në ansamble (nga muzika e dhomës te orkestrat) dhe si instrumente solo. Violinat janë gjithashtu të rëndësishme në shumë lloje të muzikës popullore, duke përfshirë muzikën country, muzikën bluegrass dhe në jazz. Violinat elektrike me trupa të ngurtë dhe piezoelectric pickups përdoren në disa forma të muzikës rock dhe jazz fusion, me kapëset e kyçura në amplifikatorët e instrumenteve dhe altoparlantët për të prodhuar tingull. Violina ka filluar të përfshihet në shumë kultura muzikore joperëndimore, duke përfshirë muzikën indiane dhe muzikën iraniane.
Violina u njoh për herë të parë në Italinë e shekullit të 16-të, me disa modifikime të mëtejshme që ndodhën në shekujt 18 dhe 19 për t'i dhënë instrumentit një tingull dhe projeksion më të fuqishëm. Në Evropë, ajo shërbeu si bazë për zhvillimin e instrumenteve të tjera me tela të përdorura në muzikën klasike perëndimore, si viola.[1][2][3]
Violinistët dhe koleksionistët vlerësojnë veçanërisht instrumentet e shkëlqyera historike të bëra nga familjet Stradivari, Guarneri, Guadagnini dhe Amati nga shekulli i 16-të deri në shekullin e 18-të në Brescia dhe Cremona (Itali) dhe nga Jacob Stainer në Austri. Sipas reputacionit të tyre, cilësia e tingullit të tyre ka sfiduar përpjekjet për ta shpjeguar ose barazuar atë, megjithëse ky besim është i diskutueshëm.ref name="NYT-201430407">Belluck, Pam (7 prill 2014). "A Strad? Violinists Can't Tell". New York Times (në anglisht). Marrë më 9 prill 2014.</ref>[4] Një numër i madh instrumentesh kanë ardhur nga duart e prodhuesve më pak të famshëm, si dhe një numër akoma më i madh i "violinave tregtare" komerciale të prodhuara në masë që vijnë nga industritë e shtëpive në vende të tilla si Saxony, Bohemia, and Mirecourt. Shumë nga këto instrumente tregëtare janë shitur më parë nga Sears, Roebuck and Co. dhe tregtarë të tjerë masiv.
Përbërësit e një violine zakonisht bëhen nga lloje të ndryshme druri. Violinat mund të lidhen me korde, Perlon ose tela të tjera sintetike ose çeliku. Një person që bën ose riparon violina quhet lutier ose violinbërës. Ai që bën ose riparon harqe quhet archetier ose harqebërës.
Historiku
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]U krijua rreth gjysmës së dytë të shek. XV. Shpikja e saj i atribuohet italianëve A. Brensino, Gasparo da Salo dhe A. Amati.
Vivaldi dhe Paganini e ngritën artin e violinës në shkallën më të lartë. Ata u pasuan nga mjeshtër të tjerë si Hajden, Beethoven, Bartok, etj. Të njohur janë veçanërisht koncertet për violinë të Mozartit, Stravinskit, Shonbergut, etj. Violina është mishërimi më modern dhe mbreteresha e instrumentave muzikore të harkut, të ardhur nga antikiteti. Instrumentat muzikorë si violinë, violë dhe violonçel kanë evoluar, nuk ka data të sakta në krijimin e tyre ato vinë si një evoluim gjatë mesit të shekullit të 16 në pjesën veriore të Italisë. Andrea Amati (1500-1577), ishte pronari i shkollës Cremoneze të violinës. Ai njihet si krijuesi i violinës së parë. Gjatë 150 viteve të ardhshme, anëtarët e tjerë të familjes Amati dhe pasuesit e tyre, që ishin Antonio Stradivari (1644-1737) dhe Bartolomeo Guarneri Giuseppe (1698-1744), sollën një nivel përsosmërie të lartë në violinë, duke e shëndruar violinat në vepëra arti që prodhojnë art. Violina gjatë shekullit të 17, u përhap në të gjitha vendet e Evropës dhe, në shekujt 18 dhe 19, në pjesën tjetër të botës. Edhe pse në botë ka gjithmonë e më shumë fabrika për prodhimin e violinave, violinat më të bukura dhe më funksionale janë ato të punuara me dorë nga mjeshtrit lutajo.
Violina në Shqipëri
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në shqipëri ka egzistuar që në vitet 50 një repart për restaurimin e violinave dhe instrumentave të tjerë. Shumë kuadro të këtij reparti janë specjalizuar nga specjalistë Hungarez e më pas Kinez. Perpjekja e parë për realizimin e prodhimit të violinave në këto vite u bë nga lutajo Shaban Farka i cili sillte një përvojë Hungareze. Specialitë nga fabrika më e madhe për prodhimin e instrumentave në Kinë përfshi dhe kryetarin e këshillit teknik z,Sun Tien Shjen, dhanë eksperjencën e tyre për specializimin e restauruesve të instrumenteve kordofonë, ajrofonë dhe membranofonë. Ne atë kohë si pasojë e politikës së masivizimit të artit institucjonet arsimore e kulturore në të gjith vendin ishin mbushur plot me instrumenta dhe prisnin restaurimin, e ndër to qindra violina, vjola e violoncela, si pasojë u fitua një përvojë gjigande në këtë fushë. Që nga vitet 50 egzistonte në Tiranë një repart i prodhimit të instrumentave muzikorë, me specialistet më të mirë të vëndit. Në vitet 80 ai drejtohej nga Bujar Kardashi specialit për restaurime dhe i diplomuar në pikturë.
Kuriozitete
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Për më shumë se tre shekuj, violina "Stradivari" ka përfaqësuar traditën më të mirë të prodhimit të instrumenteve të harkut. Gjatë jetës së tij (1644-1737), Stradivari ka prodhuar më shumë se 1100 instrumente, dhe afërsisht 650 ekzistojnë ende sot - dhe janë përdorur nga violinistët më virtuozë. Krijuesit e violinave, dhe shkencëtarët janë përpjekur për të kuptuar se çfarë i bën këto instrumente përsosmërisht unike, shumë sygjerojnë cilësinë e drurit, mënyren e prerjes së copave që përdoreshin, marë nga drurë të shëndetshëm, dhe prerja nga pylli vetëm në dimër, si dhe depozitimi për një kohë të shkurtër në Lagunën e Venedikut, si dhe përbërjen kimike të llaqeve. Tani, është studiuar përbërja kimike e llaqeve, dhe nuk vihet re asgjë e pazakontë ose e papritur. Janë përdorur vetëm materiale gjerësisht në perdorim në ate kohë.
Llaku jepej me shtresa, shtresa e parë përdorej kryesisht për të ngopur drurin, dhe është bërë nga segativë. Në shtresën e dytë lart janë gjetur segative të naftës përzier me rezina dhe pigmente organike, dhe produkte për mbrojtje dhe ngjyrim të drurit, gjithashtu janë përdorur dhe oksidet e hekurit, sulfide të mërkurit dhe pigmente organike të pluhurit të shtufit, quajtur pomiçe. Nisur nga përdorimi vetëm i materialeve të zakonshme, duhet të pranojmë se cilësia e jashtëzakonshme e instrumenteve është për shkak të talentit që Stradivari kishte si ndërtues virtuoz i tyre. Tingujt e këtyre violinave me famë, prodhojnë tone shumë të fuqishme. Ata janë të pasur, të rafinuar, të thellë e të shëndoshë. Projektimi i tyre është shumë i qartë dhe i ndjeshem ne një distancë të madhe. Askush nuk e di saktësisht pse zëri i violinave Stradivarius është kaq i mrekullueshem.
Ka shumë teori se çfarë i bën keto violina të përsosura. Shkencetare nga Universiteti i Tenesit, mendojnë se cilësia e lartë instrumenteve të asaj epoke, mund të shpjegohet nga regjimi klimaterik që mbërtheu botën nga (1645-1715). Periudhë e cila u karakterizua nga një reduktim i aktivitetit të përgjithshëm të diellit dhe ulje të temperaturës për një periudhë 70-vjeçare, fenomen i cili shihet qartë edhe sot në pemët e Alpeve Evropiane. Stina të gjata dimri dhe vera të ftohta kanë ndikuar në rritjen e ngadaltë të drurëve duke ritur parametrat cilesorë të lëndës drusore, kështu vihen re unaza të ngjeshura e të forta. Kjo mendohet se ka luajtur rol në rritjen e cilësisë se tingullit në instrumentat Europian të prodhuar në atë kohë. Skaneri CT, 3-D X-ray ose tomography, ka krijuar imazhin e plotë 3d të violinave. Me ndihmën e skanerit CT me rezolucion të lartë, hulumtimet në Institutin Smithsonian kohët e fundit bënë një hap gjigand përpara, për të kuptuar më mirë të fshehtat e inxhinierisë në zejtarinë që lutajo Stradivari ndërmori për secilin nga instrumentat e tij. Shumë detaje të ndërlikuara dhe të papara më parë janë zbuluar në imazhet dixhitale, të tilla si “arna” në brendesi të violinës, trupin e saktë dhe delikat të çdo pjese prapa dhe para. Një zbulim i bërë është vëllimi i drurit në ndërtimin e violinës prej 41,6%, si dhe vëllimi i ajrit brënda në violinë vetëm 8,2%. Stradivari mbajti konstant vëllimin e ajrit të violinës së tij, si trend të ndërtimit duke lëvizur në drejtim të një bordi të hollë druri," thotë Frohlich. Trashësia e drurit të përdorur në ndërtim ndikon në peshën e instrumentit. Arkitektura e përgjithshme e instrumentave si dhe karakteristika të tjera me kalimin e kohës kanë pësuar ndryshime të vogla. Duke bërë që violina të mbetet pak a shumë e njëjtë, në 350 vitet e fundit.
Druri përzgjidhej dhe vinte kryesisht nga alpet Italiane. Shume lutajo udhëtonë në Alpet Italiane, ku mëndohet se Stradivari ka siguruar lëndën drusore që ndihmon lutajon të prodhojë instrumenta që bënë muzikë të ëmbël për shekuj, dhe violina që tani janë me vlerë miliona dollarë. Çmimet e violinave Stradivarius janë nga më të shtrenjtat në fushën e instrumentave muzikore në ankandet e zhvilluara.
Studime shqiptare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një studim i vitit 1982 i lutajos Bujar Kardashi, drejtues i repartit të prodhimit të violinave në Tiranë dhe prodhues i mbi 115 violinave, thotë se lënda e parë, kryesisht bredh për planin harmonik importohej edhe nga “Bonxhorno” një vënd në “alpet Albaneze”, i cili zgjidhej me kujdes që të ish rritur në kushte të vështira ushqimore, në vëndndodhjen e lendës të mos kish rryma kundërshtuese ajri, bima duhet të kish marrë pa pengesa rrezatimin e diellit, dhe me një diameter mbi 70 cm, rrathet koncentrik të saëj duhet të ishin të shpeshta, të ngjeshura dhe të padeformuara, lënda nuk duhet të kishte nyje, si dhe shumë veçori të tjera. Kjo lëndë kalonte pastaj në proçese të tjera inpenimi, trajtimi e staxhonimi. Prodhuesit shqiptar e zgjidhnin lëndën kryesisht në zona të njohura për cilësinë e lëndës drusore qofte bredh apo panjë. Por një nga faktorët e kësaj cilësie të lartë është dhe koha e gjatë e vetstaxhonimit të instrumentit, nisur nga kjo pikpamje mund të themi se koha i dha pavdeksinë këtyre instrumentave.
Një rëndësi të vecantë ka përgatitja e lustrës dhe vetë procesi i Lustrimit i cili është një proces shumë i rëndësishëm ne realizimin e një violine. Në një studimin të vitit 1982 lutajo Bujar Kardashi thotë: Lënda e drurit e përdorur për prodhimin e violinave ka dy karakteristika negative, e para vetitë hidroskopike të drurit janë të mëdha, kjo bën që istrumenti të ndryshojë parametrat në vartësi të klimës. Dhe e dyta lakmushmëria nga insektet brejtëse të cilat bëjnë që istrumenti të dëmtohet fizikisht. Për këto dy arsye llakimi nuk është një proces i thjështë dhe me ndikim në cilësinë vokale e estetike të instrumentit, ky proces ka për detyrë të luftojë fenomenet e mesiperme, me metoda të thjeshta dhe mjete natyrore të cilat janë pjesë përbërëse e procesit të lustrimit. Këto elementë bëjnë pjesë në formulën e përgatitjes së lyerjeve në sasi të ndryshme për shtresa të ndryshme..... Shtresa e parë i jepet me penel dhe shtupë duke përdorur dhe abrazive, të cilat risin lucidimin dhe mbushin poret e drurit. Shtresat nuk janë të njëjta në përbërje dhe trashësi. Komponentet kryesorë në llak janë rrëshirë pishe, gome, vaj ulliri dhe liri, pigmente dhe terpentinë, etj., raporti rrëshirës në shtresën e parë është 0.9 me 1 dhe proporcioni i karbureve rritet gradualisht në çdo shtresë deri tek shtresa e fundit e cila ka një vaj në raport me rrëshirën 1.5 me 1. Si rezultat i kësaj, shtresat e poshme kanë një llak mjaft të ashpër dhe shtresa e sipërme ka dukshëm më të butë dhe më elastik.
Çfarë duhet për prodhimin e një violine
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Së pari përfshirja emocionale e lutajos gjatë prodhimit të instrumentit. Teknika të fshehta profesjonale të lutajos. Druri i një cilësie të veçantë është faktor përcaktues. Përmasat e cdo pjese, dhe montimi korrekt i tyre. Forma e instrumentit. Gdhendja e suprinës dhe e fundit dhe forma individuale instrumentit. Përmasat dhe pozicjonimi i katenës dhe animos. Formula e llakut dhe llustrimi i instrumentit. Saktesia e llogaritjeve matematike e barazpjestimit dhe e formave gjeometrike simetrike. Vëllimi i cdo materiali të përdorur për çdo instrument. Variacionet në vartësi të përgjigjes së drurit. Rrëshirëra, vaji, tutkalli, pigmentet, ngjyrat, pomicet etj. Instrumentat që përdoren si kallëp, dalta, furca, morseta. Pikrisht këto e të tjera duhet për prodhimin me sukses të një violine. Edhe prodhimi industrial bazohet kryesisht në përmasat, format, dhe lëndet e para të huazuara nga origjinalet.
Pjesët përbërëse të violinës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
1.
- a.Kallëpi i violinës
2.
- a. Fjongot e sipërme
- b. Fjongot e mesit
- c. Fjongot e poshtme
3.
- a. Kondrafjongo e sipërme
- b. Kondrafjongo e mesit
- c. Kondrafjongo e poshtme
4.
- a. Tako e bishtit
- b. Takot e cepave
- c. Tako e fundit
5
- a. Fundi i violinës
6.
- a. Kapaku i violinës (Plani harmonik)
7.
- a. Vetulla e mbajtëses së telave
8.
- a. Fjongot e poshtme dekorative
- b. Fjongot e sipërme dekorative
- c. Fjongot e mesit dekorative
9.
- a. Zinxhiri
- b. Shpirti
10.
- a. Bishti
- b. çelësat
- c. Tastiera
- d. Vetulla e tastierës
11.
- a. Ura
12.
- a. Butoni i mbajtëses së telave
- b. Mbajtësja e telave (Kordiera)
- c. Gusha
Shiko edhe këtë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shënime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Ekzistojnë instrumente më të vogla të tipit violinë, duke përfshirë violino piccolo dhe pochette, por këto janë praktikisht të papërdorura.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Singh, Jhujhar. "Interview: Kala Ramnath". News X (në anglisht). YouTube. Arkivuar nga origjinali më 2014-06-03. Marrë më 5 shtator 2015.
- ^ Allen, Edward Heron (1914). Violin-making, as it was and is: Being a Historical, Theoretical, and Practical Treatise on the Science and Art of Violin-making, for the Use of Violin Makers and Players, Amateur and Professional. Preceded by An Essay on the Violin and Its Position as a Musical Instrument (në anglisht). E. Howe.
- ^ Choudhary, S.Dhar (2010). The Origin and Evolution of Violin as a Musical Instrument and Its Contribution to the Progressive Flow of Indian Classical Music: In search of the historical roots of violin (në anglisht). Ramakrisna Vedanta Math. ISBN 978-9380568065. Marrë më 5 shtator 2015.
- ^ Christopher Joyce (2012). "Double-Blind Violin Test: Can You Pick The Strad?" (në anglisht). NPR. Marrë më 2012-01-02.