Alkanet

Alkanet, të njohur si vajra, janë përbërjet kimike që përbëhen vetëm prej elementeve të karbonit C dhe hidrogjenit H ( p.sh.: hidrokarburet), ku këto atome janë të lidhur së bashku me vetem një lidhje kovalente (do të thotë, ato janë përbërje të ngopura) aciklike (do të thotë jounazore).

Çdo atom i karbonit duhet të ketë 4 lidhje qoftë C-H (do të thotë, të lidhet me atome të hidrogjenit) apo lidhje C-C (do të thotë lidhje me atome tjera siç është karboni, pra te jetë i lidhur me katër atome të tjera) dhe çdo atom i hidrogjenit duhet të jetë i lidhur me një atom të karbonit.

Një varg i atomeve të karbonit është i njohur si strukturë karbonike. Në përgjithësi, numri i atomeve të karbonit përdoren shpesh për të përcaktuar përmasat e alkanëve (p.sh.: C2 - alkane).

Hidrokarburet e ngopura kanë formulë të përgjithshme C_nH_2n+2 kurse për radikalët C_nH_2n+1 ku atomet të karbonit janë bashkuar në një strukturë. Hidrokarburet e ngopura janë të ndarë në alkane dhe cikloalkane, ato nuk kanë struktura të ngjashme dhe në kuptim të gjerë cikloalkanet nuk janë alkane. Megjithatë, ndonjëherë cikloalkanet janë quajtur alkane ciklike, emërtim i cili mund të jetë konfuz, sepse në të vërtetë alkanet quhen alkane aciklike.

Përfaqesuesi kryesor i alkaneve, është metani me formulë molekulare CH₄. Nuk ka asnjë kufizim për numrin e atomeve të karbonit që mund të jenë të lidhura së bashku, i vetmi kufizim: është molekulë ciklike, e ngopur dhe është një hidrokarbur. Hidrokarburet e ngopura dhe vajrat më të rëndë janë shembuj të alkaneve ku numri i atomeve të karbonit mund të jetë më i madh se 10.

Alkanët nuk janë shumë reaktive dhe kanë pak aktivitet biologjik.

Izomeria

Izomeria e alkaneve dhe hidrokarburëve në përgjithësi ka të bëjë me strukturë dhe veti (kimike e fizike) të ndryshme në krahasim me alkanin përkatës. Alkanet me një numër karbonesh më të madh se tre mund të organizohen dhe renditen në mënyra të ndryshme duke dhënë kështu izomere strukturorë. Izomeri më i thjeshtë për alkanet është ai në të cilin të gjitha atomet e karbonit vendosen në një varg të vetëm pa degëzime. Këta izomerë quhen 'normal' (n-pentan, n-eptan) sipas sistemit IUPAC. Numri i izomerëve rritet në mënyrë të shpejtë me rritjen e numrit të atomeve të karbonit.

Butani \| Izobutani - izomeria e butanit
Figura : Ndryshimi i strukturës së butanit.

Emërtimi-Nomenklatura

Emërtimi bëhet në bazë të numrave greko-latinë duke u shtuar prapashtesën AN për alkanet dhe IL për alkanët radikalë.

Nr	Emri greko-latin	Alkanët	n =	Formula C_nH_{2n + 2}	Radikalët e Alkanëve	n =	Formula C_nH_{2n + 1}
1	Meta	Metan	n = 1	CH₄	Metil - Radikal	n = 1	CH₃
2	Eta	Etan	n = 2	C₂H₆	Etil - Radikal	n = 2	C₂H₅
3	Propa	Propan	n = 3	C₃H₈	Propil - Radikal	n = 3	C₃H₇
4	Buta	Butan	n = 4	C₄H₁₀	Butil - Radikal	n = 4	C₄H₉
4	Penta	Pentan	n = 5	C₅H₁₂	Pentil - Radikal	n = 5	C₅H₁₁
6	Heksa	Heksan	n = 6	C₆H₁₄	Heksil - Radikal	n = 6	C₆H₁₃
7	Hepta	Heptan	n = 7	C₇H₁₆	Heptil - Radikal	n = 7	C₇H₁₅
8	Okta	Oktan	n = 8	C₈H₁₈	Oktil - Radikal	n = 8	C₈H₁₇
9	Nona	Nonan	n = 9	C₉H₂₀	Nonil - Radikal	n = 9	C₉H₁₉
10	Deka	Dekan	n = 10	C₁₀H₂₂	Dekil - Radikal	n = 10	C₁₀H₂₁

Dukuritë të alkanëve

Dukuritë në univers

Dukuritë në tokë

Dukuritë biologjike

Dukuritë ekologjike

Produktet

Përdorimi

Alaknet kanë përdorim të gjerë në jetën e përditshme. Përdoren si lëndë të djegshme, për ndriçim dhe si lëndë të parë për industrinë kimike, farmaceutike, kozmetike, të masave plastike, si tretës etj.

Vetitë fizike

Alkanet dhe cikloalkanet janë gaze dhe lëngje, me rritjen e masës molekulare të tyre temperatura e vlimit rritet. Hidrokarburet e ngopura nuk kanë grup funksionor, pra s'kanë ato apo grupime atomike të cilat do t'i përcaktojnë vetitë fizike e kimike të tyre. Ato janë substanca pak aktive dhe për këtë arsye janë quajtur në fillim parafina, e cila është marrë nga fjala latinisht parum affinis që do të thotë pak të afta.

EMRI	Formula	B.P./^oC	M.P./^oC	Dendësia/g cm ⁻³(20^oC)
Metan	CH₄	-162	-183	gas
Etan	C₂H₆	-89	-172	gas
Propan	C₃H₈	-42	-188	gas
Butan	C₄H₁₀	-0.5	-135	gas
Pentan	C₅H₁₂	36	-130	0.626
Heksan	C₆H₁₄	69	-95	0.659
Heptan	C₇H₁₆	98	-91	0.684
Octan	C₈H₁₈	126	-57	0.703
Nonan	C₉H₂₀	151	-54	0.718
Decan	C₁₀H₂₂	174	-30	0.730
Undecane	C₁₁H₂₄	196	-26	0.740
Dodecane	C₁₂H₂₆	216	-10	0.749
Triacontane	C₃₀H₆₂	343	37	solid

Vetitë kimike

Alkanet japin disa lloje reaksione si:

1- Reaksionë zëvendësimi, nga bashkëveprimi i halogjenëve aktivë siç janë bromi apo klori me alkanet në prani të dritës sjell zëvendësimin e hidrogjenit me halogjen, p.sh.:

CH₃-CH₂-CH₃ + Br₂→ CH₃-CH₂-CH₂-Br₂ + HBr