Ariq Böke
| Ariq Böke | |
|---|---|
| |
 | |
| Hani i madh i Perandorisë Mongole | |
| Mbretërimi | 11 gusht 1259 – 21 gusht 1264 |
| Paraardhës | Möngke Han |
| Pasardhës | Kubilaj Han |
| Bashkëshort | Elchiqmash Khatun Qutiqta Khatun Qutlu Khatun Iraghui Khatun Eshitai Khatun |
| Fëmijë | Yubuqur Meliktemur Tamachi Nayirbukha Haluhan ahai Neguder ahai Nomuhan ahai |
| Shtëpia | Borjigin |
| I ati | Tolui |
| E ëma | Sorghaghtani Beki |
| U lind | rreth vitit 1219 |
| Vdiq | 1266 |
Ariq Böke (Mongolisht: Аригбөх, Kinezisht: 阿里不哥) ishte djali i shtatë dhe më i ri i Tolui dhe nipi i Xhingis Han. Pas vdekjes së vëllait të tij Möngke Han, Ariq Böke pretendoi titullin e hanit të madh të Perandorisë Mongole dhe për pak kohë mori pushtetin, ndërsa vëllezërit e tij Kublaj dhe Hulagu mungonin nga atdheu mongol. Kur Kublaj u kthye për një zgjedhje në vitin 1260, fraksionet rivale nuk mund të pajtoheshin, dhe zgjodhën të dy pretenduesit, Kublaj dhe Ariq Böke, në fron, duke rezultuar në Luftën Civile Toluid që copëzoi Perandorinë Mongole. Ariq Böke u mbështet nga tradicionalistët e Perandorisë Mongole, ndërsa vëllai i tij Kublaj u mbështet nga princat e vjetër të Kinës së Veriut dhe Manchuria.
Vitet e hershme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ariq Böke ishte djali më i vogël i Tolui, djali më i vogël i Xhingis Han dhe Sorghaghtani Beki. Kur Xhingisi vdiq në vitin 1227, udhëheqja e Perandorisë kaloi tek djali i tretë i Xhinigisit (xhaxhai i Ariq Böke), Ögedei. Ai ndoqi paqësisht zgjedhjet e xhaxhait të tij, hani i madh Ögedei dhe pasardhësit dhe djalit të madh të Ögedei, Güyük. Pasi vëllai i tij i madh Möngke u ngrit në fron në vitin 1250, familja e tij u bë edhe më e fuqishme mesin e Xhingisidëve.
Lufta për sukses[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Artikulli kryesor: Lufta Civile Toluid
Hani i Madh[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kur vdiq Ögedei Han, shpërtheu një luftë për pushtet, me udhëheqjen pastaj kaloi te biri i Ögedei Güyük në vitin 1246, megjithëse Güyük vdiq vetëm dy vjet më vonë, më 1248. Pas një beteje tjetër, bijtë e Tolui, vëllai i Ögedei, morën pushtetin. I pari nga djemtë e Tolui që ishte Hani i Madh Möngke, i cili vazhdoi me Kubilaj të pushtojë Kinën Jugore dhe Dinastinë Song Jugore. Vëllai i tyre Hulagu e udhëhoqi Mongolin përpara në perëndim, duke pushtuar Bagdadin dhe duke vazhduar në Siri dhe në Palestinë. Gjatë kësaj kohe, të gjitha punët e Heartland u lanë nën kontrollin e vëllait të tyre Ariq Böke.
Kur Möngke vdiq në vitin 1259, Ariq Böke u zgjodh hani në mungesë të vëllezërve të tij, dhe kishte mbështetjen e shumicës së ministrave ekzistues dhe familjeve të fuqishme në kryeqytetin e Karakorumit, të tilla si familja e Möngke, dhe princat e tjerë të familjes së Artë së bashku me forca të tjera në kryeqytetin e Karakorum përfshirë truproja mbretërore Torghut dhe elitat e Ordës së Bardhë, si dhe Oiratët, të cilët ishin aleatë me të si një nga udhëheqësit e Oiratëve ishte martuar me vajzën e tij. Sidoqoftë, kur Kubilaj dhe Hulagu morën lajme për vdekjen e Möngke, ata e ndërprenë betejat e tyre me qëllim që të ktheheshin në kryeqytet për të vendosur çështjen e suksesit. Në maj 1260, Kubilaj u zgjodh han nga mbështetësit e tij, për të rivalizuar pretendimin e Ariq Böke. Më pas shpërtheu një luftë civile midis vëllezërve për udhëheqjen e Perandorisë. Për shembull, kur Hanati Chagatai kishte nevojë për një udhëheqës të ri, Kubilaj u përpoq të dërgonte Abishqa, i cili ishte besnik i tij. Por Ariq Böke e kapi Abishqa dhe e vrau, dhe në vend të kësaj instaloi aleatin e tij Alghu. Ariq Böke urdhëroi Alghu të mbronte zonën nga të dy forcat e Hulagu, dhe praninë e mundshme të Berke të një Orde të Artë. Por Alghu e braktisi Ariq Böke, duke vrarë të dërguarit e tij për thesar, ndërsa Kaidu mbeti besnik ndaj Ariq Böke. Alghu dhe Ariq Böke së shpejti ishin në konflikt të drejtpërdrejtë, me Alghu fituan angazhimin e parë, por më pas në të dytën, Ariq Böke ishte fitimtar, dhe e detyroi Alghun të ikte drejt perëndimit.
Dorëzimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Përfundimisht, ndërsa lufta vazhdoi midis Ariq Böke dhe vëllait të tij Kubilaj, forcat e të parës u dobësuan. Përkrahësi i Kubilajit, Kadan, një bir i Ögedei, shkatërroi forcën e Ariq Böke nën gjeneralin Alandar dhe Ariq Böke humbi dy herë kontrollin mbi kryeqytetin e Karakorumit. Kubilaj bllokoi gjithashtu të gjithë tregtinë me Mongolinë nga Kina e Veriut, në mënyrë që të shkurtonte furnizimin me ushqim. Ariq Böke më në fund iu nënshtrua Kubilajit në vitin 1263. Ai u burgos dhe vdiq misteriozisht disa vjet pas dorëzimit të tij, duke çuar në zëra se ai ishte helmuar fshehurazi.[1]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Rossabi, Morris (1994). "The reign of Khubilai Khan". përmbledhur nga Denis C. Twitchett; John King Fairbank (red.). The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 710–1368 (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 414–489. ISBN 978-0-521-24331-5.