Epidemitë e murtajës në Maltë
Disa epidemi nga murtaja goditën Maltën nga epoka mesjetare deri në 1945, duke pretenduar pothuajse 20,000 viktima në të paktën dhjetë epidemi për 350 vjet. Pas epidemive të para, u instaluan masa parandaluese, duke përfshirë një lazaret shumë aktiv që lëshoi patenta jo-ngjitëse për shumë anije që lundronin në Mesdhe.
Epidemitë para vitit 1530
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjatë periudhës mesjetare njihet që një numër i epidemive kanë ndikuar në Ishujt Maltezë, por dihet pak informacion për to. Epidemia e parë e murtajës në Maltë mund të ketë ndodhur në fund të shekullit të 13-të dhe një varrezë në Rabat, Gozo mund të ketë përmbajtur eshtra viktimash nga kjo murtajë. [1]
Pandemia e Vdekjes së Zezë u përhap në të gjithë Evropën duke filluar nga tetori 1347, kur një anije ngs Gjenova solli murtajën në Mesina në Siçili . Pandemia besohet të ketë arritur në Maltë në 1348, [1] për shkak të marrëdhënieve të ngushta ekonomike dhe detare midis dy ishujve. Detajet se si pandemia preku Maltën nuk dihen.
Epidemi të tjera të murtajës kanë ndodhur në 1427–28, 1453, 1501, 1519 [2] dhe 1523. [1]Sëmundja u prezantua nga një galion që ishte kapur. Kur sëmundja u zbulua, autoriteti komunal i Mdinës u përpoq të izolonte ekuipazhin, të zhytej anija dhe të digjte ngarkesën e saj. Pronarët e saj nuk pranuan dhe anija u dogj. Përkundër kësaj, murtaja shpërtheu ende në qytetin e Birgu dhe vendbanimi u rrethua dhe u izolua nga pjesa tjetër e vendit.
Epidemitë e sëmundjeve të tjera përveç murtajës gjithashtu ndodhën. Midis 1453 dhe nëntorit 1455, një epidemi e morbus di la gula et di la punta, ndoshta ethe e kuqe e ndezur, rezultoi në shumë vdekje. [1]
Epidemia e vitit 1592–1593
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kjo epidemi është e para e dokumentuar në Maltë. Sëmundja arrin me një anije që vjen nga Aleksandria . Numërohen rreth 3,300 viktima, më shumë se 12% e popullsisë totale të arkipelagut. Keqmenaxhimi i sëmundjes çon në zbatimin e masave më efektive të karantinës. [3]
Shpërthimi i vitit 1623
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sëmundja shpërtheu në shtëpinë e Paolo Emilio Ramucci, roja i portit të Maltës . Sëmundja pastaj përhapet shpejt në shtëpitë përreth. Autoritetet shpejt izolojnë të infektuarit dhe marrin masa karantine. Sëmundja kufizohet shpejt, por ende shkakton vdekjen e 40 njerëzve. [4]
Krijimi i lazaretos
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Vetëm në vitin 1643 Malta fitoi një lazaret, të instaluar në ishullin e gjirit Marsamxett, që ishte mjaft vonë dhe shumë mirë pasi lazaretoja e Venedikut, u hap në 1403, ose ajo e Marsejës në 1526. [3] Por organizata e saj u bë shpejt shumë efikase dhe e bëri Maltën një nga portet më të sigurta në Mesdhe. Tani e tutje, licenca jo-ngjitëse malteze, e lëshuar pas karantinës e kontrolluar nga autoritetet shëndetësore është një nga më të respektuarat. Kjo i lejon anijet që të jenë në gjendje të ulen direkt në një port në Evropën Perëndimore. Organizata që është themeluar mirë dhe porti është i pajisur mirë, ndalesa sanitare në Maltë do të përdoret shpesh dhe do të marrë pjesë në zhvillimin ekonomik Maltese. [5]
Shpërthimi i vitit 1655
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Epidemia e tretë filloi në shtator 1655 në një shtëpi pranë "Porta Maggiore" (sot "Porta Victoria") pranë një vendi ankorimi të anijeve që vinin nga Levanti . Pronari thuhet se kishte kontaktuar me një anëtar të ekuipazhit të një anijeje të infektuar dhe se ia kishte transmetuar sëmundjen motrës së tij që banonte në Żejtun . Kur sëmundja përhapet tek anëtarët e tjerë të familjes, autoritetet menjëherë marrin masa karantine duke izoluar njerëzit në kontakt me lazareton. [4] Epidemia u vu shpejt nën kontroll me rreth njëqind pacientë, 52 prej të cilëve mbijetuan falë kujdesit efektiv mjekësor. Vlerësimi është i pesëdhjetë viktimave. [6]
Epidemia e viteve 1675–1676
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kjo epidemi e katërt me origjinë të panjohur është më vdekjeprurësja e njohur në Maltë. Vrau 11,300 persona, [7] rreth një e katërta e popullsisë malteze, [6] dhe madje edhe më shumë në zonën e Grand Harbor, shumë prej të cilëve janë kalorës. [8] Ndihma e mjekëve dhe kirurgëve francezë nga Marseja do të rezultojë shumë e dobishme. [9]
Epidemia e vitit 1813–1814
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kjo epidemi, e para nën administrimin britanik, është kryer me anije që nga Aleksandria . [10] Sëmundja së pari përhapet ngadalë në Valetë përpara se të shkatërronte fshatin, dhe në veçanti qytetet Ħaż-Żebbuġ dhe Qormi ku rreth 15% e banorëve të tyre vdiqën. [11] Masat e vona drakonike përfundimisht do t'i japin fund fatkeqësisë, ku për pak kohë arrin në Gozo në fund të epidemisë. [12]
Midis prillit 1813 dhe shtatorit 1814, epidemia vrau 4668 të një popullsie malteze të vlerësuar në rreth 100,000, me një vdekshmëri totale prej 4 deri në 6%. [13]
Shpërthimi i vitit 1917
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Një epidemi e vogël e murtajës infektoi 8 doktorë në Grand Harbor në vitin 1917, me 4 vdekje midis 2 Marsit dhe 2 Prillit 1917. Sëmundja buron nga hapja e një kutie nga Mesopotamia, ku tërbohej një epidemi. [14]
Shpërthimi i viteve 1936–1937
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një murtajë filloi në 1936 në Qormi me familjen Grech, një familje bukëpjekësish nga Rruga Raffaella. Gjyshi së pari shfaqi ethe të lartë para se të vdiste në 8 Prill. Më pas ishte radha e djalit të saj 42-vjeçar më 13 Prill. Edhe nipi 20-vjeçar u arrit dhe u transferua në lazaretto dhe mbijetoi. Origjina mbetet e paqartë, mbase nga ballat e kashtës dhe kashtat e importuara nga Tunizia . Në total në Qormi, tetë persona u preken në 13 muaj të epidemisë, katër prej të cilëve bdiqën. Është instaluar një pengesë shëndetësore përreth Qormi, por provon të jetë joefektive. Murtaja së shpejti përhapet në fshatin fqinj Żebbuġ ku njëmbëdhjetë njerëz janë infektuar me tre vdekje, përfshirë një vajzë të moshës 7 vjeç. Sëmundja u gjet gjithashtu në Rabat, Mtaħleb, Marsa, Attard, Mosta dhe ndoshta Gozo . Murtaja zgjat deri në vitin 1937 me pesë raste të tjera në Luqa duke përfshirë një fatale dhe një rast në Qrendi . [15]
Një hulumtim i rëndësishëm u krye nga Themistokli Zammit, i cili arriti të izolonte kulturat e bacileve të murtajës nga 15 nga 1,500 minjtë e studiuar. Ai zbuloi se vektori kryesor është Miu i Zi ( Rattus rattus ), i vendosur kohët e fundit në Ishujt Maltezë, përhapja e të cilit po e bënte atë të zinte vendin e ish-miut lokal, miut kafe ( Rattus norvegicus ).
Në total, dhe sipas akuzave të ndryshme, midis 25 [16] dhe 33 njerëz ishin infektuar, duke vrarë midis tetë [15] dhe dymbëdhjetë njerëz.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c d Savona-Ventura, Charles. "The Medical History of the Maltese Islands: Medieval" (PDF). University of Malta (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 3 mars 2016. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "csav" defined multiple times with different content - ^ Miège, Par M. (1840). Histoire de Malte: Histoire (në anglisht). Paulin. fq. 416.
- ^ a b Brogini, Anne (2005). "Chapitre XI. l'Irrésistible ascension du commerce". Malta, border of Christianity (1530-1670). Bibliothèque des Écoles françaises d'Athènes et de Rome (në anglisht). Publications of the French School of Rome. fq. 565–615. ISBN 9782728307425. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "bro1" defined multiple times with different content - ^ a b Giovanni Francesco Abela (1780). Malta illustrata... accresciuta dal Cte G.A. Ciantar (në anglisht). Mallia. fq. 188. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "Abela1780" defined multiple times with different content - ^ Carmen Depasquale (prill 2009). "La Quarantaine in Malta in the 17th and 18th centuries in the memories, newspapers and accounts of some travelers" (PDF). The Northern Mariner (në frëngjisht).
- ^ a b Anne Brogini (2004). "The population of Malta in c. XVII, a reflection of modernity" (në anglisht). fq. 17–38. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "bro2" defined multiple times with different content - ^ Bartolomeo Dal Pozzo (1715). Historia della sacre religione militare di S. Giovanni gerosolimitano della di Malta (në anglisht). Albrizzi. fq. 455.
- ^ Louis François Villeneuve-Trans (marquis de) (1829). Monumens des grands-maîtres de l'Ordre de Saint-Jean de Jérusalem ou Vues des tombeaux élevés à Jérusalem, à Ptolémaïs, à Rhodes, à Malta, etc., accompagnés de notices historiques sur chacun des grands-maîtres (në anglisht). J.J. Blaise. fq. 781.
- ^ Antoine Barthélémy Clot (1840). De la peste observée en Égypte: recherches et considérations sur cette maladie (në anglisht). Fortin, Masson. fq. 394.
- ^ Mangion, Fabian (19 maj 2013). "Maltese islands devastated by a deadly epidemic 200 years ago". Times of Malta (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 mars 2020.
- ^ Chris Grech (2013). "The Rise and Fall of the Callus Fortunes – Plague of Malta 1813". From Lancs to the Levant (në anglisht). Marrë më 15 qershor 2015.
- ^ James D. Tully (1821). The History of Plague: As it Has Lately Appeared in the Islands of Malta, Gozo, Corfu, Cephalonia, Etc. Detailing Important Facts, Illustrative of the Specific Contagion of that Disease, with Particulars of the Means Adopted for Its Eradication (në anglisht). Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown. fq. 30.
- ^ Attard, Eddie (9 qershor 2013). "Role of the Police in the plague of 1813". Times of Malta (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 mars 2020.
- ^ R. Pollitzer (1951). "Plague studies: a summary of the history and a survey of the present distribution of the disease" (PDF) (në anglisht). fq. 475–533. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 4 mars 2004. Marrë më 4 prill 2021.
- ^ a b "Plague" (PDF) (në frëngjisht). 4 shkurt 1937. fq. 54. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 29 nëntor 2003. Marrë më 4 prill 2021. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "reh" defined multiple times with different content - ^ Mafart, B.; Brisou, P.; Bertherat, E. (2004). "Épidémiologie et prise en charge des épidémies de peste en Méditerranée au cours de la Seconde Guerre mondiale" (PDF). Bulletin de la Société de Pathologie Exotique (në frëngjisht). 97 (4): 306–310. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 28 korrik 2017.