Kërceni tek përmbajtja

Malta

Koordinatat: 35°54′N 14°31′E / 35.900°N 14.517°E / 35.900; 14.517
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Republika e Maltës
Repubblika ta' Malta
Flag of Malta
Flamuri
Emblema e Malta
Emblema
Motoja: Virtute et constantia
"Forca dhe qëndrueshmëria"
Himni: L-Innu Malti
"Himni Maltez"
Location of Malta (rrethi i gjelbër) – in Evropa (e gjelbër e ndezur & e hirtë e errët) – in Bashkimi Evropian (e gjelbër e ndezur)  –  [Legend]
Location of Malta (rrethi i gjelbër)

– in Evropa (e gjelbër e ndezur & e hirtë e errët)
– in Bashkimi Evropian (e gjelbër e ndezur)  –  [Legend]

KryeqytetiValeta
35°54′N 14°31′E / 35.900°N 14.517°E / 35.900; 14.517
Njësiti administrativ më i madhGjiri i Shën Palit[1]
Gjuhët zyrtare
Gjuhët e tjeraGjuha Malteze e Shenjave[3]
Italishtja
Grupet etnike
(2021[4])
Feja
(2021)[5][6]
  • 5.1% pa fe
  • 3.9% Myslimanë
  • 1.4% Hinduistë
  • 1.1% të tjerë
Demonim(et)Maltezë
QeverisjaRepublikë unitare parlamentare
Myriam Spiteri Debono
Robert Abela
LegjislaturaParlamenti i Maltës
Pavarësia 
21 shtator 1964
• Republikë
13 dhjetor 1974
Sipërfaqja
• Gjithsej
316[7] km2 (122 sq mi) (e 187-ta)
• Uji (%)
0.001
Popullsia
• 2021 census
519,562[8]
• Dendësia
1,649/km2 (4,270.9/sq mi) (e 8-ta)
GDP (PPP)Llogaritja 2024
• Gjithsej
Increase $36.870 miliardë[9] (140th)
•  Për kokë banori
Increase $67,682[9] (20th)
PBB (nominal)Llogaritja 2024
• Gjithsej
Increase $22.737 miliardë[9] (118th)
• Për kokë banori
Increase $41,738[9] (25th)
Gini (2020)Negative increase 31.4[10]
medium inequality
HDI (2022)Increase 0.915[11]
very high (e 25-ta)
ValutaEuro () (EUR)
Zona kohoreUTC+1 (Koha Qendrore Evropiane)
• Verës (DST)
UTC+2 (Koha Qendrore Verore Evropiane)
Prefiksi telefonik+356
Kodi ISO 3166MT
TLD në internet.mt[b]
  1. ^ Regjistrimi i Maltës 2021 Kapitulli 4: Origjina racore sipas regjistrimit kombëtar më të fundit. Ndërkohë 77.8% e popullsisë ishin shtetas ose shtetas maltezë.[12]
  2. ^ Poashtu .eu, e ndarë me anëtarë të tjerë të Bashkimit Evropian

Republika e Maltës (maltezisht Repubblika ta' Malta) është shteti më i vogël që gjendet në ishujt e Evropës. Malta përbëhet nga tre ishuj të banuar, Ishulli Maltës (rreth 246 km²), Gozo (rreth 67 km²) dhe Kemna (rreth 3 km²) dhe ishujt e pabanuar: Kemunet, Filfola dhe ishulli i Shën Palit.


Sipërfaqja e përgjithshme e Maltës është 316 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 35 50 V, 14 35 L. Vija bregdetare e Maltës është 196.8 km e gjatë duke mos llogaritur 56.01 km të ishujt e Gozosë (ang.: the island of Goz). Malta është një grup ishujsh dhe nuk ndanë kufi tokësorë me ndonjë vend.

Pjesa më e madhe e relievit të Maltës është terren i rrafshët dhe i lëmuar, të formuar si ujdhesa pranë bregut të detit. Pika më e ultë e relievit gjendet përgjatë bregdetit (0m) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 253 metrave në vendin e quajtur Ta'Dmejrek.

Klima e Maltës është klimë e mesdhetare e nxehtë me verë të thatë e dimër të butë me reshje shiu.

Historia e Maltës është mijëra vjeçare. Ajo kaloi nga duart e grekeve tek romaket, pastaj tek bizantinet. Ne shekullin e 9 u pushtua nga arabet ndërsa ne shekullin XI u pushtua nga Mbretëria e Sicilisë. Në vitin 1282 kaloi tek spanjollët të cilët ua dorëzuan më 1530 Urdhërit të Maltës. Në vitin 1565 u rrethua nga osmanët mirëpo ky urdhër e mbrojti me sukses ishullin. Si rrjedhojë një vit më vonë u formua qyteti La Valleta që e mori emrin nga udhëheqësi i Urdhërit të Maltës, Zhan Parisot de la Valleta. Në vitin 1798, Urdhëri i Maltës u detyrua t'ua dorëzonte pa lufte francezëve. Mirëpo më 1800 u pushtua nga anglezët dhe qëndroi një kohe të gjatë nën sundimin e tyre. Gjate Luftës se Dyte Botërore ajo u be arene ndërluftuese. Më 21 shtator 1964, Malta shpalli pavarësinë nga Anglia ndërsa më 1 dhjetor 1964 u pranua si anëtare e OKB-së. Më 1974 u shall republikë, ndërsa pas 30 vjetësh, më 1 maj 2004 u pranua në Bashkimin Evropian. Nga 1 janari 2008 pranoi Euronë si valutë kombëtare dhe kësisoj u bë pjesë e Eurozonës.

  • Malta ka 405.165 banorë (korrik 2009)[14]
  • Struktura e moshës:

Nga 0-14 vjet: 16,1% (33.526 meshkuj / femra 31780)

nga 15-64 vjet: 69,4% (142.491 meshkuj / femra 138769)

nga 65 vjeç e më tepër : 14,5% (25.406 meshkuj / femra 33193) (2009 )[14]

  • Mosha Mesatare e popullsisë:

e përgjithshme: 39,5 vite

e mashkujve : 38,1 vjet

e femrave: 40,9 vjet (2009 ) [14]

  • Shkalla e rritjes së popullsisë së Maltës është :

0,4% (2009 ).Në vendin e vend 163 në botë.[14]

  • Shkalla e lindjes:

10,36 lindje / 1000 popullsia (2009 )

Në vendin e vend 189 në botë.[14]

  • Shkalla e vdekshmërisë:

8,38 vdekje / 1000 popullsisë (korrik 2009 ) Radhitet në vendin e 98 në botë

  • Shkalla e vdekshmërisë së foshnjove:

shkalla e përgjithshme: 3,75 vdekje / 1000 lindje të gjalla

Radhitet në vendi e 213 në botë,

tek meshkujt: 4,2 vdekje / 1000 lindje të gjalla

tek femra: 3,27 vdekje / 1000 lindje të gjalla (2009 ) [14]

  • Jetëgjatësia :

Popullsia e përgjithshme: 79,44 vjet

Radhitet në vendin e 29 në botë

mashkujt: 77,21 vjet

femrat: 81,8 vjet (2009 ) [14]

  • Koeficientët total të fertilitetit:

1,51 fëmijët e lindur /nji grua (2009 )[14]

Qytetet e Maltës

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]


Përbërja etnike

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Maltezisht

Feja zyrtare në shtetin e Maltës është ajo katolike. Malta është vendi me përqindjen më të madhe të popullsisë së saj të besimit katolik në Evropë dhe në botë.

Njësitë administrative

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Valeta
Rabat (Victoria)
Marsaxlokk
Sliema

Që nga 1993 Malta ndahet në 68 njësi administrative të quajtura konsuj lokal (org.:kunsill lokali. Kjo është edhe vetmja formë e administrimit pas decentralizimit që parashikonte të mos ketë ndonjë nivel më të lartë.

MaltaGħawdex




Lidhjet e jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Gazzetta tal-Gvern ta' Malta" (PDF) (në maltisht). 3 shtator 2019. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 19 shtator 2020. Marrë më 22 janar 2021.
  2. ^ "Language - VisitMalta". VisitMalta. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2023. Marrë më 19 janar 2024. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "Maltese sign language to be recognised as an official language of Malta". The Malta Independent. Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2018. Marrë më 11 qershor 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 4 shkurt 2024. Marrë më 4 shkurt 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ "Census of Population and Housing 2021 Final report: Religious Affiliation, pages 159-168" (PDF). nso.gov.mt (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 19 shkurt 2023. Marrë më 22 shkurt 2023.
  6. ^ "90% Caucasian, 83% Roman Catholic: Malta census statistics released". Times of Malta (në anglisht). 16 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 22 shkurt 2023. Marrë më 22 shkurt 2023.
  7. ^ Zammit, Andre (1986). "Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands". Ekistics. 53 (316/317): 89–95. JSTOR 43620704. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ "Population and migration: 2012-2022(including intercensal revisions)". nso.gov.mt. korrik 2022. Arkivuar nga origjinali më 14 korrik 2024. Marrë më 8 korrik 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: April 2024 (Malta)". imf.org. International Monetary Fund. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 13 mars 2024. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 13 mars 2024. Marrë më 13 mars 2024.
  12. ^ "Census of Population and Housing 2021 - Volume 1 - Final Report" (PDF). nso.gov.mt. 2023. fq. 116. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 26 qershor 2023. Marrë më 26 qershor 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Lesley, Anne Rose (15 prill 2009). Frommer's Malta and Gozo Day by Day. John Wiley & Sons. fq. 139. ISBN 978-0-470-74610-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b c d e f g h "CIA - The World Factbook". Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2015. Marrë më 20 prill 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>