Pushtimi francez i Rusisë
Pushtimi francez i Rusisë, i njohur gjithashtu si fushata ruse (frëngjisht: Campagne de Russie) dhe në Rusi si Lufta Patriotike e vitit 1812 (rusisht: Otéchestvennaya voyná 1812 góda), u fillua nga Napoleoni me qëllim që të detyronte Perandorinë Ruse të pajtohej me bllokadën kontinentale të Mbretërisë së Bashkuar. E studiuar gjerësisht, hyrja e Napoleonit në Rusi qëndron si një pikë qendrore në historinë ushtarake, e njohur si ndër përpjekjet më shkatërruese ushtarake në nivel botëror. Në një hark kohor prej më pak se gjashtë muajsh, fushata mori një numër marramendës jetësh, duke marrë jetën e afro një milion ushtarëve dhe civilëve.
Më 24 qershor 1812 dhe në ditët në vijim, vala fillestare e Grande Armée shumëkombëshe kaloi lumin Niemen, duke shënuar hyrjen nga Dukati i Varshavës në Rusi. Duke përdorur marshime të gjera të detyruara, Napoleoni përparoi me shpejtësi ushtrinë e tij prej gati gjysmë milioni individësh përmes Rusisë perëndimore, duke përfshirë Bjellorusinë e sotme, në një përpjekje për të çmontuar forcat e ndryshme ruse të udhëhequra nga Barclay de Tolly dhe Pyotr Bagration, me rreth 180,000-220,00 ushtarë gjithsej në atë kryqëzim. Pavarësisht se humbi gjysmën e njerëzve të tij brenda gjashtë javësh për shkak të kushteve ekstreme të motit, sëmundjeve dhe mungesës së furnizimeve, Napoleoni doli fitimtar në Betejën e Smolenskut. Megjithatë, Ushtria Ruse, e komanduar tani nga Mihail Kutuzov, zgjodhi një tërheqje strategjike, duke përdorur një luftë gërryese kundër Napoleonit duke i detyruar pushtuesit të mbështeteshin në një sistem furnizimi jo të mjaftueshëm, të paaftë për të mbajtur ushtrinë e tyre të madhe në terren.
Beteja e ashpër e Borodinos, e vendosur 110 km në perëndim të Moskës, përfundoi si një fitore e ngushtë për francezët edhe pse Napoleoni nuk ishte në gjendje të mundte ushtrinë ruse dhe Kutuzovi nuk mundi t'i ndalte francezët. Në Këshillin e Filit Kutuzovi mori vendimin kritik për të mos mbrojtur qytetin, por për të organizuar një tërheqje të përgjithshme, duke i dhënë përparësi ruajtjes së ushtrisë ruse. Më 14 shtator, Napoleoni dhe ushtria e tij prej rreth 100,000 trupash morën kontrollin e Moskës, vetëm për ta zbuluar atë të shkretë dhe të djegur nga guvernatori i saj ushtarak Fyodor Rostopchin. Duke qëndruar në Moskë për pesë javë, Napoleoni priste një propozim paqeje që nuk u bë kurrë. Për shkak të kushteve të favorshme të motit, Napoleoni vonoi tërheqjen e tij dhe, duke shpresuar për të siguruar furnizime, filloi një rrugë tjetër drejt perëndimit nga ajo që ushtria kishte shkatërruar gjatë rrugës për atje. Megjithatë, pasi humbi Betejën e Maloyaroslavetsit, ai u detyrua të ndiqte rrugën e tij fillestare.
Me mbërritjen e fillimit të nëntorit, reshjet e borës dhe ngrica e ndërlikuan tërheqjen. Mungesa e ushqimit dhe e veshjeve dimërore për ushtarët dhe furnizimi për kuajt, të kombinuara me luftën guerile nga fshatarët rusë dhe nga kozakët, rezultuan në humbje të konsiderueshme. Më shumë se gjysma e ushtarëve vdiqën nga lodhja, nga tifoja dhe nga klima e pafalshme kontinentale.
Gjatë Betejës së Krasnoit, Napoleoni u përball me një mungesë kritike të kalorësisë dhe të artilerisë për shkak të reshjeve të forta të borës dhe kushteve të akullta. Duke përdorur një manovër strategjike, ai vendosi Gardën e Vjetër kundër Miloradoviqit, i cili pengoi rrugën kryesore për në Krasnoi, efektivisht duke e izoluar atë nga ushtria kryesore. Davout depërtoi me sukses, Eugene de Beauharnais dhe Mishel Nej u detyruan të bënin një devijim. Pavarësisht nga bashkimi i disa trupave franceze që tërhiqeshin me ushtrinë kryesore, në kohën kur arritën në Berezinë, Napoleoni komandoi vetëm rreth 49,000 trupa së bashku me 40,000 luftëtarë me rëndësi të vogël ushtarake. Më 5 dhjetor, Napoleoni u largua nga ushtria në Smorgonie me një slitë dhe u kthye në Paris. Brenda pak ditësh, 20,000 njerëz të tjerë iu nënshtruan të ftohtit të ashpër dhe sëmundjeve të marra nga morrat. Murati dhe Neji morën komandën, duke ecur përpara, por duke lënë mbi 20,000 burra në spitalet e Vilniusit. Mbetjet e ushtrive kryesore, të dëshpëruar, kaluan Niemenin e ngrirë dhe Bugën.
Ndërsa shifrat e sakta mbeten të pakapshme për shkak të mungesës së të dhënave të përpikta, vlerësimet ndryshonin dhe shpesh përfshinin numërime të fryra, duke parë trupat ndihmëse. Forca fillestare e Napoleonit me hyrjen në Rusi tejkaloi 450,000 burra, të shoqëruar nga mbi 150,000 kuaj, afërsisht 25,000 vagonë dhe gati 1,400 copë artilerie. Megjithatë, numri i të mbijetuarve u pakësua në vetëm 120,000 burra (duke përjashtuar dezertorët e hershëm); që nënkupton një humbje marramendëse prej rreth 380,000 jetësh gjatë gjithë fushatës, gjysma e të cilave rezultoi nga sëmundjet. Ky rezultat katastrofik shkatërroi reputacionin e pamposhtur dikur të Napoleonit.